क

क

क the  first consonant in the DM alphabet. दक्षिणी मराठी अक्षरमालाच पहिलच व्यंजन. 

कचकच n  henpeck. किचकिच. सळिवाच स्वभाव. किरकिरी. uis बाईलीच कचकच सोसाल होईनाते करतां तेनी दिवसोडी ऑफीसाला पाष्टे साडे आठला हेऊन रात्री साडे आठ पर्यंतीन बसतील म्हणून मात्र नहो, घर फार जवळ असून पणीं दुपारच जेवण पणीं बांधींन येतील.   

कचडा n  rubbish. कुप्पा (tamil). केर ; कचरा in sm. uis  बांगळूरांत अम्च घरापठीस कॉरपरेषनाच झाडुवाले घरो-घरी दिवसास्क येवून कचडा काढणे आहे.

कचवाळा n  a small vessel to keep sandal paste, mantrakshatha etc. कचवाळे. कचोळा. कचोळे. गंधीं मंत्राक्षताहीं ठिवाच एक ल्हान वाटी. पंचवाळा ; कचोळे in sm. uis अता होत असाच अधिक महिनेच दान द्याकरतां उत्तरादि मठाच बाजू असाच देवसामग्री विकाच दुकानाला जाऊन तेहतीस कचवाळा घेईंगून आलों.  

कचाकच adj  closely packed. जवळ-जवळ असणे. uis इंडिया अणी पाकिस्थान क्रिकट खेळताना खेळ पाह्याला येणार मैदानांत कचाकच भरून असतील.  

कचेरी n  court. कोर्ट (English). न्यायालय. न्यायकचेरी. uis कचेरीच न्यायाधीशांच प्रत्येक खोलीला "चेंबर" म्हणून सांगतात.

कचेरी n  office. ऑफ़ीस. uis अत्ताच सरकार सेक्रटेरियटाला जुने काळांत हुज़ूर कचेरी म्हणून सांगत होते.

कचेरि n  a musical concert. a musical programme. संगीताच कार्यक्रम. uis चेन्नैंत चाललते एम. एस. सुब्बलक्ष्मीच कचेरि एक पणीं मी चुकलते नाही.

कचोळा n  a small vessel to keep sandal paste, mantrakshatha etc. कचवाळा. गंधीं मंत्राक्षताईं ठिवाच एक ल्हान वाटी. पंचवाळा ; कचोळे in sm. uis श्री राघवेन्द्रस्वामी मठांत तीर्थ-प्रसाद आरंभ होयाच पुढे अग्गि दादिग्यांसीन हस्तोदक विचाराच बरोरेच कचोळांत अंगारा-अक्षता लावींगाला देणे आहे.   

कच्चा adj  raw. unripe. पिकल नाहीते. हिरव॑. कोवळ॑. uis कच्चा चिंच खालतर दांताला तंटा होईल.

कच्चा adj  imperfect. crude. पक्का नाहीते. uis कराच काम कच्चा असलतरीन ते कामाला विचाराच पैसा मात्र तो उणे करना.

कच्छ n  dhoti worn by tucking in the pleats at the back side and front side of the waist. कासोटा. काचा. uis कित्ति प्रयत्न केलतरीन मला कच्छ बांधणे म्हणजे थोड कष्टच.

कटदोरा n  a twisted cord or twisted silver chain worn around the waist below the navel. कडदोरा. बोंबीच खाले, कटींत/कमरांत॑/मादांt/माजांत॑ बांधाच रुपेच दोरा. uis ल्हान लेंकरांला कटदोरा बांधताना कटीला घाव लागनास्क पाह्यींगाम. Note. (1) कटि+दोरा. (2) कडि+दोरा. (3) कड+दोरा. (4) कटि/कडि/कड/कट/कडे means "hip" or "flank". (5) This is usually worn by infants. 

कटारी n  dagger. एक ल्हान आयुध. खड्ग ; कटार in sm. uis तो हत्यारोपांतून चुकींगाला मुख्य कारण काय होt म्हणजे, न्यायालयांत तज विरुद्ध तर्क होत असताना साक्षीप्रमाण म्हणून वादीच वकील दाखिवलते कटारी वध कराला प्रयोग केलते नहो म्हणून आरोपीच वकीलाला स्थापना कराला झाल, हेच.   

कटाक्ष n  side-wise glance. डोळेच कोनेंतूं पाह्णे. uis खोडी केलते लेंकरूला शिवा देत असताना ते लेंकरू तज बापाच खर॑ भावना कळींगाला कटाक्ष दृष्टींतून कळींगून हांसाला आरंभ केला.   

कटी n  flank of the hips. मादाच/माजाच बाजूच भाग. कडी. कडे. कड. कमर. uis दुकानबीदींत चालून जात असताना ते म्हातारेला गाय डिवून कटीला घाव झाल॑.  

कटी घेणे vt  to carry (a child) on the side of the hips. लेंकरांला मादाच एकबाजूकडे उचलून घेणे. कडे घेणे. कडि घेणे. uis कटी घेऊन कटी घेऊन ते लेंकराला दंडक झालाहे म्हणून अता किती जवळ जाम/जांव म्हणून असलतरीन अपाप चालना म्हणतो. Note. कटी means side or flank of hips. 

कट्ट॑ n  decanted thin portion of dhal cooked in water. वरणाच नित्तल भाग ; कट in sm. uis पोटाच तंटा असलतर कट्टाच भातीन ताक भातीन मात्र खाणेच चोखो/चोखट.

कट्ट॑ n  a small tied bunch of greens, corriander, curry leaves etc. पालक, कोथिंबीर, कढीपता असलत्यांच एक ल्हान गुच्छ. uis (1) तीन कट्ट॑ मोळकीरेला दुकानवाला पांच रुपे विचारला. (2) मी भाजीपाला घ्याला निघाच वेळ दोन कट्ट॑ कोत्तमल्लि/कोथिंबीर पणीं आणाला मझ बाईल मला सय केली. Note. from Tamil.  

कट्टा n  sliced wood, ready to work on. wood other than what is used as fuel. कापलते/काटलते लांकड. uis (1) जुन॑ काळच एक मेज अम्च घरांत आहे. तज वर्च भाग पूरा खजून गेल-ते-करतां ते रिपेरी कराला 4’ x 2’  मापाच एक कट्टा सुताराला सांगून आणिवलों. (2) एक दहा पंध्रा वर्षाच पुढे पतोरी 'टीक' कट्टांतून कवाड, खिडकी, ’फर्नीचर' वगैरा करणे साधारण होत॑. पण, टीकाच माघ/मोल उदंड जास्ति झालामळे अत्ताअग्गीन प्लैवुडाच उपयोग सर्वसाधारण झालाहे.

कठिन adj  difficult. कष्ट. प्रयास ; कठीण in sm. uis हे वर्षाच एस.एस.एल.सी. परीक्षांत इषोबाच परीक्षा थोड कठिन होत॑.

कठोर adj  hard hearted. उदंड कठिन मनाच. uis रावणासुर पंडित होता तरीन कठोर अणी मूर्ख होता.

कठोर adj  cruel. उदंड दुष्ट मनाच. uis मुस्लीम तीव्रवादि लोकांच मन्न फार कठोर असत॑. थोडकपणीं दया-दाक्षण्य दाखिवनास्क दुसरेंस मरिवणे त्यांस एक सर्वसाधारण विषयास्क झालाहे. 

कड n  flank of the hips. मादाच/माजाच बाजूच भाग. कडी. कडे. कटी. कमराच एक पटीसच॑ भाग. uis घरदार नियंत्रणांत ठींगाच सासूलोके किलसाताच गुच्छ केम्हाहीं कडेंत खोवींगून असतील.

कडक adj  strong textured. घट्टि. uis कॉफीच कडक डिकोक्शन पह्जे म्हणजे थोडक चिकोरी मिळिवून केलतर होईल.

कडक adj brittle. शिवलतर मोडास्क असाच. uis कडक असाच पापड मौ/मऊ होयनास्क असाम/असांव म्हणजे तळतांतरून ते एक डब्बांत घालून बेष झांकून ठिवांव/ठिवाम.

कडदोरा n  a twisted cord or twisted silver chain worn around the waist below the navel. बोंबीच खाले कडींत/कमरांत/मादांत/माजांत बांधाच रुपेच दोरा. कटदोरा. uis ल्हान लेंकरांला कडदोरा बांधताना कटीला घाव लागनास्क पाह्यींगाम/पाह्यींगांव. Note. (1) कड+दोरा. (2) कटी+दोरा. (3) कडी+दोरा. (4) कटी/कडी/कड/कट/कडे means "hip" or "flank". (5) This is usually worn by infants. 

कडा n  cliff. precipice. कडा. uis ब्रज़ील देशाच राजधानी ब्यूनस-एयर्सांत॑ "जीसस थ सेवियर" म्हणून येशू-क्रिस्तूच एक थोर शिलाविग्रह पट्णाच बाजू असाच कडाच व॑र स्थापना करलाहेत॑.     

कडी n  flank of the hips. मादाच/माजाच बाजूच भाग. कटी. कडे. कड. कमराच एक पटीसच॑ भाग. uis घरदार नियंत्रणांत ठींगाच सासूलोक॑ किलसाताच गुच्छ केम्हाहीं कडींत खोवींगून असतील॑.

कडी घेणे vt  to carry (a child) on the side of the hips. लेंकरांला मादाच एकबाजूकडे उचलून घेणे. कडे घेणे. कटी घेणे. uis कडी घेऊन कडी घेऊन दंडक झालते ते लेंकरू अता कोठ गेलतरीन कडी घे म्हणून हट्ट करत आहे. Note. कडी or कटी means side or flank of hips

कडी n  latch. कवाड, नाहीतर, खिडकी उघडनास्क असाला घालाच कोंडी. uis वार॑ बडिवताना कवाड अपाप उघडनास्क असाम म्हणजे तला कडी ठिवणे चोखोट.

कडी n  a chain. सांखळी. uis काल पाष्टे अम्च कुत्र कडी तुटींगून बाह्येर बीदींत पळून गेलते अत्ता पर्यंतीन पर्तून आलेच नाही. 

कडी n  a link in a chain. सांखळीच एक भाग. uis मस्त धरलते हत्ती, तला बांधून घाट्लते सांगळीच एक कडी तुटींगून गांव पूरा पळत होत॑.

कडी n  squirrel. खडी ; खार in sm. uis सेतू बंधनाच वेळी सहाय केल॑ म्हणून श्रीरामा कडीला थापडून देलत्यामळे तज पाठींत तीन रेखा आल म्हणून रामायणांत एक उप-कथा आहे. 

कडुग॑ n  mustard. मोहरी. संपाकाला उपयोग कराच एक बीं. uis नुस्त जीराच फोड्णीपक्षा तजबरोर कडुगीं घाटलतर रूच अण्खीन थोड बर॑ होईल. Note. from Tamil.

कडुलिंब n  neem tree. निंबाच झाड. uis वाळिवलते कडुलिंबाच फूल तळून भाताच बरोर मिळिवून खायाला रूच असेल.  

कडू adj  bitter. एक मादिरीच/विधाच रूच. uis कारलीच गोज्जांत कडू अणी गुळचीट मिळून असाच रूच कित्येकदनास अवडना.

कडे n  bracelet. रुंद कांकण. uis नव॑ काळाच पोरी अग्गीन कांकण घालाला संकोच भोगतात. तज बद्दिल रुंदाच कडे घालाला थोड तय्यार अहेत.

कडे prep  in the direction of. towards. एक बाजूला. एक दिशाला. uis मझ घराच समोरच/सोमोरच बीदींतल॑ भयंकर ट्राफ़िकांमळे रोडाच एक बाजूकडून दुसर बाजूकडे चालून जाणे एक ब्रह्मप्रयत्न झालाहे.

कडे prep  (along) with. बरोर. uis तिजकडे विचारून काय प्रयोजनीं नाही. तिन एक अप्पावी, काहीं कळना.

कडे n  flank of the hips. कटी. कड. कडी. कमर. मादाच/माजाच बाजूच भाग. uis पाऊसाच दिवसी अडवाटेंत्सून स्कूटर पळिवत असताना म्हैशीच शिंग कडेला लागून घाव झाल मला. 

कडे घेणे vt  to carry (a child) on the side of the hips. लेंकरांला मादाच एक बाजूकडे उचलून घेणे. कडी घेणे. कटी घेणे. uis कडे घेऊन कडे घेऊन मझ आंग दुखाला आरंभ झाल म्हणून लेंकराला बाईलीच हाती देऊनटाकलों. Note. कडे means side or flank of hips. 

 

कढणे vi  to boil. तावून ऊत होणे. uis चूलावरच दूध कढणे झाल-की-नाही समेच/सवेच उतरिवनातर ते उतून बा्ह्येर येईल. 

कढत adj  boiling hot. वाफ यापर्यंतीन तावलते. uis लेंकरांला आंघोळी करिवापुढे पाणी कढत आहेका नाहीका म्हणून पाह्णे चोखोट. 

कढाई n  frying pan. तळाला उपयोग कराच भांडि ; कढई in sm. uis तेलकटामळे, म्हणजे, तेलाच चिकटपणामळे घांसून विसलाला तंटा होईल म्हणून हे काळांत लोखंडाच कढाईच बद्दिल लोके "नॉण-स्टिक" कढाई वापरतात.

कढिवणे vt  to boil. ऊत होयापर्यंतीं तावणे ; कढविणे/कढवणे in sm. uis दूध कढिवताना उतून बाह्येर येईनास्क असाला म्हणून एक प्रत्येक भांडी मिळते.

कढी n  a dish made of buttermilk. ताकांत केलते एक कालवण. uis अंबट ताक उरून असलतर तजांतून मझ बाईल कढी करूनटाकल॑.

कढीपत्ता n  curry leaves. करेपाक. संपाकाच पदार्थाला वास द्याच एक पान. uis अम्च घराच समोरल॑/सोमोरल॑ तीन कढीपत्ताच झाडीन मझ आजी वर्षा-वर्षी कुत्तकेला देवूनटाकून, नंतर संपाकाला कढीपत्ता पह्जे म्हणताना कोणालीन कळनास्क तेच झाडांतून थोड थोड तोडून काढतील. Note. कुत्तके is a Tamil word implying assignment of rights of the yeild of a tree.

कढी विटना, सोयरीक सुटना say  a saying meaning, "you can not get rid of your relatives. You have to live with them !" "सोयरीकांकडून सुटणे कद्दीन होIनाते विषय" अs सांगाच एक म्हण. Note. the literal meaning being, कढी will never get spoiled and you can never change your relatives.   

कणे n  small broken particles or granules of outside materials (found in grains). धान्यांच बरोर मिळून असाच दुसr वस्तूच ल्हान-ल्हान मोडक॑ चूर ; कणी/कण in sm. uis  तांदूळाच कणे सूपानिशी पाखडून काढाm/काढांव म्हणजे बरोरल॑ अभ्यास असलतरेच होईल.   

     

कणे n  a broken bit, kernel or particle of food grains. धान्याच चूर ; कणी/कण in sm. uis पोटाला बर नाहीस्क असताना कणेच गंजींत॑ ताकीन मीठीन घालून पीलतर हायशी असेल. 

कद्दी adv  on what day ? which day ? कोण्त॑ दिवस ? केद्दी. कधी. uis उदंड दिवस झालकी तुला पाव्हून. कद्दी आलास ?

कथक n  a classical dance of Northern India. उत्तर भारताच एक नृत्य. uis दक्षिण भारतांत भरतनाट्यम, कुच्चिपुडी, मोहिनिआटम, कथकळी अस विध-विध रीतीच नृत्य आहे तरीन, उत्तर भारतांत मुख्य होऊन कथक मात्रच आहे.

कथकळी n  a classical dance of Kerala State. केरळ संस्थानाच एक नृत्य शैली. uis कथकळींत नृत्य कराच कलाकार अभिनय-रस अणी मुद्राच भरून प्रयोग करतात तरीन, खाणीच विवरण पूरा मागे बसणार लोके सांगत असतात.  

कथा n  story. tale. खाणी. uis इंदोनेश्या, कंबोडिया असलते दक्षिण-पूर्व एश्याच देशांत चालिवाच रामयणाच कथा, भारताच रामायण कथाच बरोर पाह्ताना कित्येक ठिकाणी वेगळ असत॑.  

कथाकालक्षेप n  a type of narrative folk entertainment. कथाप्रसंग. हरिकथा. uis तमिल-नाडांत कथाकालक्षेप प्रचार होयाला मुख्य कारण तंजावूर मराठी लोकांच संपर्कामळे आहे, अस सांगतात.

कथाप्रसंग n  a type of narrative folk entertainment. हरिकथा. कथाकालक्षेप. uis विशाखा हरीच कथाप्रसंग ऐकलतर वेगळ कोण्तीन तजपक्षा बेष असना म्हणून अग्गिदनीं सांगतील, तेवढ॑ बेष असेल ते.  

कदळी n  plantain. केळ॑ ; कर्दळी/कदली in sm. uis संस्कृतांत केळेला कदळी म्हणतात.

कधी adv  on what day ? which day ? कोण्त॑ दिवस ? केद्दी. कद्दी. uis मझ मित्र फार संकटांत बसल्होते. कां म्हणून विचारताना सांगिट्ले, त्यंच लोंक परदेशाला निघून गेला अणी कद्दी परतून येईल म्हणून कळना, ते करतां संकट आहे म्हणट्ले.

कधी-कधी adv  whenever sometimes. whenever at times. whenever now and then. तम्हा-तम्हा कित्येक वेळ. केद्दी-केद्दी. uis घरांत केलते वड्या/वडा तळून खायाला अदृष्ट नाही मला, कां म्हणजे, मझ बाईल कद्दी-कद्दी लाह्येंच वड्या करून ऊनांत वाळिवाला घालतीकी, तद्दी अग्गीन पाऊस येऊन ते हाळ होईल. 

कधीच adv  at some earlier time. कित्तीकी दिवसाच पुढेच. केद्दीच. uis मझकडे बोलणे कद्दीच सोडूनटाकला तो, कां म्हणून कळत नाही.

कधीच adj  of what day ? on which day ? कोण्त दिवसाच ? केद्दीच. uis ते विषय मला कळनाकी, कद्दीच न्यूसपेपरांत आल्होत/आल होत ते समाचार ? 

कधीतरीन adv  at some time or other. at some day or other. कोण्त वेळांत तरीन. कोण्त दिवस तरीन. केद्दीतरीं. uis कद्दी तरीन वेळ मिळताना मला येऊन पाह्शीलका ? 

कधीन adv  at all times. केम्हा पह्जेतरीन. केद्दीन. uis मला नीट कळेल, कद्दीन तो मझ विषयीन चोखोटेच बोलेल म्हणून.   

कनक n  gold. सोने. स्वर्ण. uis कनकाभिषेक करताना साधारण होऊन कनक नाणे डोस्के वरून घालतों विना, सोनेच आभरण की, सोनेच वेगळ कोण्तीन वस्तू/साधन की घालणे नाही. 

कनकाभिषेक n  ceremony of performing abhishek with gold coins. सोनेच नाण्याच अभिषेक. uis दादिगा वंशजांत नातूच लोंक, म्हणजे, पणतू उजलतर पणजाला कनकाभिषेक करणे आहे.

कनिष्ठ adj  younger. सगळेंतीं पक्षा धक्ट॑. uis दोन भाऊ-भाऊंडे/भावंडे एकच ठिकाणी बसून श्राद्ध करताना दोघ्येंत कनिष्ठ भाऊला थोरळेंच मागे बसिवून कार्यक्रम करणे आहे. 

कनिष्ठपक्षा adv  at the least. उणेपक्षा. uis महाभारत युद्ध आरंभ होयाच पुढे श्रीकृष्ण कौरवांस मिळून त्यंचकडे न्याय बोलून काहीं साध्य झाल नाही. शेवटी कनिष्ठपक्षा एक गांव तरीन पांडवांस द्याला होईलका म्हणून विचारलत्यालापणीं दुर्योधन तिरस्कार केला.

कन्या n  prospective bride. वराडाच वयेच पोरी. uis अम्च सूनाच भाऊला अण्खीन नवरी निश्चय झाल नाही. विचारताना कळ्ळ॑, दहा कन्यांस पाह्यले अणी त्यांत कोण्तीन बरोर पडल॑ नाही म्हणून.

कन्या n  virgin. कुमारी. uis येशु क्रिस्तूच माय मेरी एक कन्या होते म्हणून इसवी धर्माच लोके विश्वास करतात.

कन्या n  daughter. लेंक. uis मझ बरोर ऑफीसांत काम करत होतते एकलांस पांच लेंक होत॑ अणी पाप तेनी केम्हाहीं सांगतील "एक कन्या असलतरेच तिला वराड करून पाठिवाला पैसाच फार कष्ट होईल, पण मला पांच कन्या आहेत, म्झ कष्ट पावा" म्हणून.

कन्यादान n  name of one of the rituals associated with a Hindu wedding. हिंदु वराडाला संबंध झालते एक पद्धती. uis वराडाच नवरीला बाप-माय नाही म्हणून कन्यादान कराला तिज काका-काकी पाटांत बसले. 

कपट n  deceit. fraud. लबाड. लटक॑. uis कपट सन्यासी नित्यानंदाच अवघड काम पोलीसाला दाखिवून देलते तजेच एक चेला म्हणून सांगतात.

कपटरूप n  disguise. लटक वेष. uis रामायणांत सीताला अपहरण कराला रावण राक्षस सन्यासीच कपटरूप घालींगून आला. 

कपाळ n  forehead. डोळेच वरच॑ डोस्केच पुढेच भाग. uis दोन दिवसाच पुढे मझ मित्राच नातू स्कूटरांतून खाले पडून कपाळाला घाव लागींगटला.

कपाळ n  skull. डोस्केच हड. uis इंग्ळीष नाटकीय लेखक विल्ल्यम शेकस्पीयराच हॅमलेट नाटकांत मरून गेलते योरिक विदूषकाच कपाळ हाती धरींगून स्मशानांत हॅमलेट द्याच भाषण ते नाटकाच एक मुख्य दृश्य आहे.     

कपाळसूळ n  head ache. डोस्केसूळ. डोस्केच दुखणे ; कपाळशूळ in sm. uis पाष्टे उठतांतरून मला कपाळसूळ आरंभ झाल. तरपडत आहें मी. 

कपाळसूळ fig  troublesome botheration. तंटाच शल्य. तंटाच उपद्रव. uis बंग्ळादेशांत बदलून-बदलून येत असाच सरकार भारताला एक कपाळसूळ झालाहे. कारण, त्यांत एक सरकार भारताच विरुद्ध अक्रम कराच आतंगवादी लोकांला प्रेरणा देत असत॑.

कपाळाच लिपी fig  pre-destined fate. कर्म. प्राराब्ध. कपाळाच विधी. uis सांगून सांगून पुरे झाल, बरोर वाचलतर, वाचूनदे. नाहीतर कपाळाच लिपी काय आहेकी ते होईल. अम्हाला काहीं कराला होईना म्हणून सोडूनटाकणेच बर॑. Note. प्रारब्ध means ’fate' in sm whereas it is प्राराब्ध in DM.  

  

कपाळाच विधी fig  pre-destined fate. कर्म. प्राराब्ध. कपाळाच लिपी. uis अवघड वाटेंतून तला चुकिवाला किती प्रयत्न केलोंतरीन काहीं प्रयोजन झाल नाही. नंतर, काय होयाल जात की, ते तझ कपाळाच विधी म्हणून सोडूनटाकलों.

कप्पी n  a remnant. उरलते. uis दंतांत/जंतांत पीठ कित्ती बेष दळलतरीन नंखर कप्पी त्यांत उरणे सहजेच.  

कफ n  phlegm. घसाच असुखामळे येयाचथुंका. पडसा, खोंकळामळे घसांतीं नाकांतीं होयाच मेळ/मळ. uis एक वारापसून मला पडसाच तंटा होत॑. अत्ता खोंकताना हिरव॑-पिवळ॑ रंगाच कफ येत आहे.

कबड्डि n  a type of field game. एक रीताच खेळ. uis एश्यन-गेम्सांतीन कॉमण-वेल्त गेम्सांतीन भारताला कबड्डींत हे पर्यंतीन कोण्त देशालीन हरिवाला झाल नाही.

कबर n  mohammedan tomb. दरगा. uis बंगळूर जयनगर 4th ब्ळोक बसठाणाच जवळ एक मोहम्मदन कबर होत॑. ते कबर अडव॑ होत-ते-करतां तिकडल॑ रोड विस्तार कराला होईनास्क उदंड वर्ष तसेच पडल होत॑. नंतर एक पोरी स्कूटर आफतांत मरल॑ नंतर कबराच भोंताले असाच जमीन ते लोके सोडून देले अणी रोड विस्ताराच काम झाल.     

कमळीच फूल n  lotus. तामरै (Tamil). uis वरमहालक्ष्मीच सणाला कमळीच फूल फार श्रेष्ट आहे.

कमंडल n  a small water pot with a spout. पाणि बाह्येर सोडाकरतां नाक/नळ असाच एक ल्हान पाणीच पात्र ; कमंडलु in sm. uis बलि चक्रवर्ती वामन रूपाच विष्णूला दान द्या करतां कमंडल वाटे पाणी ओतताना पाणी बाहेर येताने म्हणून शुक्राचार्य ल्हान रूपांत कमंडलाच नाकाच/नळीच आंत घूंसून अडव॑ बसले. विषय कळून, वामन मूर्ती गवताच एक काडीनिशी नळीच आंत टोंचले अणी तेमळे शुक्राचार्यांच एक डोळे फुटून अंधळ झाल.   

कम्मि adj  less. उणे ; कमी in sm. uis मला कडक कॉफी अवडना म्हणून थोड कम्मि डिकोक्षन घालूनच पीणे.

कम्मि adj  wanting. उणे असणे ; कमी in sm. uis तज वागणे पाह्लतर पैसाच कष्ट अहेस्क दाखींगतो. पण, तला पैसाच कम्मि काहीं नाही म्हणून मला कळेल.

करडणे vt  to nibble or gnaw. चूर चूर उकरून चावणे. uis भोईंत करडून पडलसाच खोब्रेच चूर पाव्हून मला समेच कळ्ळ॑, संपाक घरांत उंदीर घूंसलाहे म्हणून. 

करडि n  bear. भालू. राणांतल॑ एक मृग. uis रामायणांत जांबवान म्हणून एक करडी श्रीरामालीं वानरसेनालीं उपदेश करत होते. Note. from Tamil.

करणे vt & vi  to do. to execute. to make. काम/कृत्य कराच. uis मझकडून काय करामते होतेकी, ते मी करणे झाल॑. अण्खि इथपर तुज इष्ट प्रकार करींग.

करतां prep  for the sake of. for. because of. मुळें. मळे ; करिता in sm. uis वेगळ कामाकरतां हेपटीस येयाच असलतर ये. मझकरतां तू एकड येणे नको.

करपणे vi  to get scorched. to get singed. एक वस्तूच बाह्येरच भाग मात्र काळ॑ होयापर्यंतीं भाजाणे. uis पापड भाजताना करपून जायनास्क असाम/असांव म्हणजे चूलाच विस्तू उणे करणे चोखोट.

करपिवणे vt  to scorch. to singe. एक वस्तूच बाह्येरच भाग मात्र काळ॑ होयापर्यंतीं भाजून काढणे ; करपवणे/करपविणे in sm. uis थोर वांगीच भरीत करताना चूलीच विस्तूंत वांगीच वर्च भाग मात्र नंखर करपिवून काढतील. 

करसेना n  infantry. भूसेना. uis भूलोकांतच तिसर थोर करसेना भारताच म्हणतात. 

कर n  tax. toll. सरकार वसूल कराच रोक्कम. uis सरकाराला देमते कर वेळावेळी बांधूनटाकलतर नंतर तंटा काहीं असना. Note. रक्कम in sm.

कर imp  do. कर. uis जास्ति बोल नोको, मी सांगास्क कर.   

करार n  agreement. सम्मत. ओप्पंदम (tamil). uis गंगा नदीच पाणी वाटींगणे विषयीं भार अणी बंग्ळादेश मध्ये तय्यार झालते करार पश्चिम बंगाळाच आवश्या प्रकार नाही म्हणून तृणमूल कांग्रसाच नेता ममता बानर्जी राहते करूनटाकले.

करारकंडीप adv  proper systems and practices of behaviour. बरोरल॑ वागणे-चालणेच धर्म. uis येतां येतां थोडकपणीन करारकंडिप नाहीस्क वागतो तो. कळत नाही तला काय झाल म्हणून

करिवणे vt  to make one do. दूसरे कडून करून घेणे ; करवणे/करविणे in sm. uis अम्च नव कामवाली शुद्ध शोभेरी. तिजकडून काम करिवणे फार कष्ट झालाहे.

करुणा adv  compassion. pity. mercy. अनुकंपा. दया. कारुण्य दाखिवणे. uis तिला ल्हान वयेंतसूनच मूकप्राणीं म्हणजे प्राण. तिन त्यंचवर दाखिवाच करुणा पाह्तानच अम्हाला हे कळूनजात॑. 

करे n  sticky sap of plant, fruit, etc. वनस्पतीच चिकटाच रस. uis फणस कापताना हाताला करे लागनास्क असाला बोटाला तेल लावींगणे आहे. Note. from Tamil.   

करेपाक n  curry leaf. संपाकाc स्वाद जास्ति कराला वापराच एक रीतिच पान. कढीपत्ता. uis करेपाक चेंचून/चेंचरून घाटलते ताकपाणीच रूच मला उदंड अवडेल.

करोड n  crore. कोटि. uis टीवींत येयाच "कौन बनेगा करोरपती" कार्यक्रमांत भाग काढणार लोके करोडपती होतातकी नाहीकी, अमिताभ बच्छन कंडिपविणी करोडपती होणेंत संदेहच नाही. वारा-वार होयाच श्रिंखलाच प्रति घटनालीन त्यांस/तेनास एक करोड रुपे मिळते म्हणून सांगतात.

कर्ज n  loan. debt. रीण. ऋण. उधार. uis विचारतांतरून कर्ज देलतर कित्येकदन घडी-घडी कर्ज घ्याला येतील. 

कर्कटक n  zodiacal sign of Cancer. ज्योतिषशास्त्रांत एक राशीच नाव. uis कर्कटक राशीच लोकांस दुसरेंच बरोर संपर्क ठींगणे, दुसरेंस सहाय करणे असलते अग्गीन उदंड अवडेल.  

कर्तव्य n  responsibility of performing one's duties. काम कराच जवाबदारी. uis वय होतां-होतां माय-बापांला बरोर पाह्यींगणे अम्च जवाबदारी आहे. अम्च हे कर्तव्य अम्ही कस करतों म्हणून, अम्च लेंकरे पाव्हून शिकतील अणी तेच मातिरि/मादिरि वय होऊन हाताला होयनाते अवस्था अम्हाला येताना तसेच पाह्यींगतील.

याकर्ता n  male head of a Hindu Undivided Family. हिंदू संयुक्त कुटुंबाच प्रधान/मुख्य मनुष. uis संयुक्त कुटुंबाच कर्ता न्याय प्रकार ते कुटुंबाच आस्त कस पह्यिजेतरीन व्यवहार करूया. 

कर्ता n  subject in grammar, ie, the word in a sentence which indicates the person or thing that perform the action. व्याकरणांत, क्रीया करणाराला उद्देश करून सांगाच गोष्ट. uis "रावण सीतादेवीला अपहरण करला". हे वाक्यांत "रावण" कर्ता आहे.

 

कर्पूर n  camphor. कापूर. आरति कराला उपयोग कराच पंढ्र रंगाच एक जळाच वस्तु. uis देवाला आरति कराच कर्पूर वेगळ, खायाच पचकर्पूर वेगळ म्हणून मला उदंड दिवसाच नंतरेच कळ्ळ॑.

कर्म n  destiny. fate. प्राराब्ध. uis हिंदु धर्माच एक मुख्य आधाराप्रकार मागल॑ जन्मांत अम्ही काय-काय केलोंकी तज परिणाम हे जन्मांतीन येयाच जन्मांतीन अम्ही अनुभव करवों. हे सिद्धांताला कर्म म्हणून सांगतों.

कर्म n  funeral rites. श्राद्धाच कर्म. uis हे वर्षी मझ बापाच वार्षिक कर्म मार्च महिनेच दहा तारीखाला झाल॑.  

कर्म n  a work. काम. uis कराच कर्म पह्यिलच वेळी बरोर करल॑ नाहीतर पुन्हा पुन्हा ते करामते/कराण्वते पडेल. 

कर्म n  in grammar, object in a sentence, ie, the word in a sentence which is affected by the action of the verb. (व्याकराणांत) वाक्यांत, क्रियाच परिणाम पडाच/लागाच गोष्ट. uis "रामदूत हनुमंत सीतादेवीला लंकापुरीच अशोकवनांत पाह्यिले",  हे वाक्यांत कर्म आहे "सीतादेवी". 

कर्मयोगी n  a person who practices karmayoga. कर्मयोग आचरण करणार. uis स्वार्थपण दाखिवनास्क पूरा जगताला बरोरल॑ सेवा अणी प्रेम कराच व्यक्तीला कर्मयोगी म्हणूया.  

कर्मयोग n  way  to god-realisation through performing one's duty. कर्मावाटी ब्रह्मज्ञान प्राप्त होणे. uis ब्रह्मज्ञान प्राप्त कराला भक्तीमार्ग, ज्ञानमार्ग हे दोनाचीन तुल्य प्राधान्य कर्मयोगालीन आहे म्हणतात.  

कलश n  a small water pot made of gold, silver or copper used in puja. पूजाला उपयोग कराच सोनेच अथवा रुपेच अथवा तांबेच एक ल्हान पात्र. uis वरमहालक्ष्मि पूजाला लक्ष्मीदेवीच पट ोढलते/होढलते कलश ठिवणे आहे.

कलंगडि n  water melon. कलंगडि ; कलिंगड/कलंगडी in sm. uis उन्हाळाच दिवसी कलंगडि खालतर आंगाला हिंस वाटेल.

कला n  art. सौंदर्यरूपाच वस्तू, द्रुश्य नाहीतर/अथवा अनुभव. uis साळेंत पाठ शिकिवाच बरोर विध-विध कला पणीन शिकिवून देणे आहे.

कलाकार n  artist. कलावंत. uis भारताच कलाकारांच नावांत राजा रविवर्माच नाव श्रेष्ट स्थानांत आहे.

कलाप्रेमि n  lover of art. कला आस्वाद कराच मनुष. uis बांगळूराच कलाप्रेमिलोग वर्षा-वर्षी हिमाळाच/हिंवाळाच वेळ, म्हणजे, डिसंबर महिनेंत चालिवाच "बंगळूर-हब्बा" उत्सव उदंड प्रसिद्ध होत येत आहे.

कलाई n  tin coating given to brass cooking vessels. पित्तळाच संपाकाच पात्राला लावाच टिन्नाच/कथीलाच पत्तळ लेपन ; कल्हई in sm. uis पित्तळाच भांडीला कलाई लावणार घराला येतांतरून अम्ही लेंकरे अग्गीन तज बाजू गुंडाळून ओठाकून/होठाकून तज काम उदंड उत्साहांत्सून पाहओं.

कलियुग n  the fourth and last yuga in a Chaturyuga. चार युगांत, म्हणजे, चतु्रयुगांत शेवटीच युग. uis अत्तच कलियुग महाभारत युद्ध संपल॑ नंतर आरंभ झाल म्हणतात.

कल्प n  one full day of Lord Brahma, consisting of 1000 chaturyugas. ब्रह्मदेवाच एक संपूर्ण दिवस म्हणजे एक हदार/हजार चतुरयु्ग. uis 71 चतुरयुग एक मन्वंतराच तुल्य. अस 14 मन्वंतर झालतर एक कल्प होत॑. म्हणजे, 71x14=994 चतुरयुग झालतर एक कल्प होत॑, अस पणीन एक हिषोब/इषोब आहे. Note. according to other sources 994 chaturyugas make one कल्प. 

कल्पतरू n  celestial tree that yields whatever one wishes for. कल्पवृक्ष. uis क्षीरसमुद्र मंथन करताना कल्पतरू मिळ्ळ॑ म्हणून हिंदू धर्म विश्वास करत॑.

कल्पना n  thought. imagination. idea. conjucture. विचार. योचना. uis मी सांगाच पूरा श्रद्धांत ऐकूनपणीं हे अवघड काम तो करेल म्हणून मला कल्पना कराला होत नाही.

कल्पना n  idea. plan. concept. योजना. uis उदंड चोखोट/चोखट कल्पना करून तो तज नव घर बांधलाहे.

कल्पनाशक्ती n  capacity for imagination/ideas. कल्पनाशक्ती. uis मनुष्यांस मात्र कल्पनाशक्ती आहे अणी दुसर जीवजंतूला हे नाही म्हणाच किती खर॑ म्हणून सांगणे कष्टेच.  

कल्पवृक्ष n  celestial tree that yields whatever one wishes for. कल्पतरु. uis क्षीरसमुद्र मंथन करताना कल्पवृक्षाच बरोर कामधेनू पणीन मिळ्ळ॑.

कल्बूत n  dolls made by pouring sugar syrup into wooden moulds. साखरीच अच्च. साखरीच बावोली. uis अम्च आजी अम्च डोस्केच व॑रून बोर ओताच वेळी तज बरोर कल्बूत पणीन मिळिवत होते. Note. these are made mostly during Sankranti festivals. 

कल्याणी n  name of a Carnatic musical raga. कर्नाटक संगीतांत एक राग. uis दक्षिण भारतांत होयाच पोणावांटा हिंदू वराडांत कल्याणी रागाच गाणे वाजिवणे आहे.  

कल्याणी n  a temple tank. पुष्करणी. देऊळाच तीर्थकुंड. uis (1) माघ महिनेंत माघस्नान देऊळाच कल्याणींत करलतर फार पुण्य मिळेल म्हणून विश्वास करतात. (2) माघ महिनेंत सगळ॑ देऊळाच कल्याणींतीन भारत देशाच सगळ॑ पुण्य नदीचीन म्हणजे, गंगा, यमुना, सरस्वती, नर्मदा, कावेरी असलते नदींच अम्श असेल म्हणून विश्वास आहे.  

कळणे vi  to know. समजणे. uis हे ब्रह्मांड कs संपेल, हे कोणालीन कळना.

कळत adv  knowingly. deliberately. कळींगून. पह्जे म्हणून. uis कराच काम नियमाच विरुद्ध आहे म्हणून कळत असूनीं तला ते कराला थोडपणीं संकोच झाल नाही.

कळिवणे vt  to inform. to make known. समजिवणे ; कळविणे/कळवणे in sm. uis मला पाह्याला कद्दि येतोस म्हणून मला कळिवलतर मी ते दिवस वेगळ॑ कोण्त कामीन काढींगनास्क तुज कामाला मात्र वेळ करतों.

कळींगून adv  knowingly. deliberately. कळत असून. uis कराच काम नियमाच विरुद्ध आहेम्हणून कळींगूनपणीं तला ते कराला थोडपणीं संकोच झाल॑नाही.

कळून-कळनास्क॑ fig  stealthily. secretly. कोणालीन कळनास्क/कळिवनास्क. uis ते कंपनींत कळून-कळनास्क तो एवढे थोर मोस/फ्रॉड' कस करलाकी, हे मला अर्थ होत नाही. 

कळ्ळते adj  known. पुढेच कळून असाच. uis ते विषय गामांत/गावांत तेवढेदनालीन कळ्ळतेचकी म्हणून मी तुजकडे ते सांगनास्क उगे बसलों.

कळ्ळते माकड fig  a known devil. तंटा करणार म्हणून पुढेच कळ्ळते मनुष.

कवच n  armour vest. युधाला जाताना आंगाला रक्षा कराला उपयोग कराच लोखंडाच/लोहेंच वस्तू/साधन. uis सूर्य भगवानाच अनुग्रहामळे उजतानाच कर्णाला आंगांत कवच होत॑. ते कवच असापर्यंतीन कोणालीन कर्णाला वध कराला होयना म्हणून होत॑.

कवडा n  cowrie. एक विधाच शंख. कवडी. uis दायकट्टम, पल्लांकुली असलते खेळ खेळताना कवडा वापरणे आहे.

कवडी n  cowrie. एक विधाच शंख. कवडा. uis हे काळांत लेंकरे लूडो, स्नेक-अंड-लॅडर असलते खेळ खेळताना कवडीच बदल डैस वापरतात. 

कवल n  roofing tile. terracota tile. ओडु (Tamil) ; कौल in sm. uis पाऊस जास्ती पडाच समुद्राच कांठशीच प्रदेशांत कवलाच छताच घर भरून पाव्हूया.   

कवळणे vt  to seize with the mouth. तोंडांत्सून चावून काढणे. तोंडांत धरणे. uis अम्च घरच॑ मागे पटीसच आडाच बाजू सरप एक बेटकोळीला कवळून गिळाच पाह्यलों.

कवळणे vt  to stuff into the mouth. तोंडांत भरींगणे. uis अमेरिकांतेच उजलते अम्च लोकांच लेंकरे तिकड मिळाच "फास्ट-फुड" खाताना, दोन हातावाटे धरींगून तोंडांत कवळींगाच पाह्ताना मला राग पेटींगून येईल.     

कवाड n  door. दार. uis कवाड म्हाणाच एक जुने मराठी गोष्टाला महाराष्ट्राच लोक दार म्हणून सांगतात.

कवाड n  shutter of window or door. खिडकी अथवा कवाडांत झांकालीन उघडालीन होयाच व्यवस्था. uis वार॑-पाऊसांत कवाड बडिवनास्क असाला कोंडी घालून ठिवाम/ठिवांव.

कविता n  poem. काव्य. uis भारताच स्वातंत्रसमराच वेळ तमिल-नाडाच सुब्र्हमण्य भारती ह्येनी लिव्हलते देशप्रेम कविता उदंड प्रसिद्ध झाल॑ होत॑. असलते देशप्रेम कविता ते वेळी भारतांत वेगळ॑ कोणीन लिव्हलोत नाही म्हणाच एक विशेष विषय आहे.

कवी n  poet. कविता लिव्हणार. काव्य रचना करणार. uis महाकवी काळीदासाला संस्कृत भाषांत सग्ळ्यांचीनपक्षा सर्व प्रथम कवी म्हणून मान्य करतों.

कवीठ n  wood-apple fruit. एक विधाच फल. कवठ in sm.uis (1) गणेश चतुर्थीच सणांत देवाला कवीठाच नेवेद्य/नैवेद्य करणे आहे. (2) कवीठाच पंडू बाह्येरून घट्टि असलतरीन आंतल॑ पदार्थ मृदू असेल अणी तज बरोर गूळ मिळिवून पानक करणे आहे.    

कषंड n  residue sticking on the inside bottom of a vessel immediately after cooking. कषंडी. खरड. चूलांतून उतरीवलते भांडीच बुडांत चिकटून असाच पदार्थाच राड. uis तूप तावल॑ नंतर भांडीच खाले उराच कषंडाच बरोर नंखर मीठ अणी करेपाक घालून भाजून खायाला बेष असेल. 

कषाय n   a medicinal decoction. औषदाच (ओखदाच) अर्क. वनसपतींतूं केलते आयुर्वेदाच काढा. uis साधारण होऊन आयुर्वेदाच कषायाला एक प्रत्येक वासीं स्वादीं असेलतरीन कित्येक कषाय फार कडू असेल॑.

कष्ट n  difficulty. प्रयास. uis इषोबाच/हिषोबाच परीक्षांत शेवटीच दोन प्रश्न उदंड कष्ट होत॑ म्हणून सोडूनटाकलों. 

कष्टकाळ n  difficult times. bad times. दुरवस्था. विषमकाळ. uis कष्टकाळ येताना मात्र देवाला अठींगापक्षा सदायीं देवाला स्मरण करणे चोखोट.

कष्ट-नष्ट n  varied negative experiences in life. जीवनांतल॑ विध-विध कष्टाच अनुभव. uis लेंकरांस वाढिवताना त्यंच सुख-सौकर्य मात्र पाह्यींगून वाढिवलतर, नंतर थोरळे होताना जीवनांत कष्ट-नष्टाच अनुभ नाही झालत्यामळे कित्येकदपा तेनी कष्टी भोगामते पडूनजाऊया.    

कष्ट-सुख n  ups and downs in life. vagaries of life. जीवनांतल॑ विध-विधाच अनुभव, चोखोटीन कष्टाचीन. कष्ट-नष्ट. uis जीवनांत कष्ट-नष्टाच बेष अनुभ झालत्यांस कसलते अडचण आलतरीन सांभाळाच सामर्थ्य असेल.   

कष्टी भोगणे vi  to suffer. कष्ट अनुभव करणे. uis सोमाळियांतीन, सुडानांतीन देशाच आंतल॑ भांडा-भांडींत लोक कष्टि भोगाच पाह्यलतर मनाला फार संकट वाटते.

कसरत n   physical exercise. व्यायाम. uis आंगांत पूरा तेल लावींगून पफलवान लोके कसरत कराच पाह्याला तमाशा असते.

कसव n  turtle. tortoise. कासव. कूर्म. uis कित्येक वर्गाच कसव तीनशें वर्ष पर्यंतीन जीवंत अस्त॑.

कस adv  how. कोण्त प्रकार ? केस ?  ; कशी/कसा/कसे in sm. uis कस तुम्हाला कळ्ळ॑, मी इकडे आलों म्हणून ?

कसकस adv  in what which way/manner. केसकेस ; कसाकसा in sm. uis अत्ता येयाच थोर थोर मोटर कारांत वेघून बसणे म्हणजे देव दिसून जाईल. कसकसकी आंग वंकड॑ करींगून बंडीच आंत वेधांव/वेघाम. 

कसाच adj  belonging to which? केसाच. कसाच बरोर संबंध झालते ? ; कशाचा in sm. uis काल तीन नव॑ बावोली लेंकरांस घेऊन देलों. आज पाह्ताना त्यांत एक बावोलीच एक चक्र भोईंत पडलसाच दिसल॑. कसाच म्हणून कळना.

कसाला adv  what for ? why ? कां ? केसाला ? uis कसाला तिला उगे घोळ घेतोस ? 

कस्तूरी n  the fragrant musk from musk-deer. कस्तूरी हरणांतून मिळाच एक चोखोट गंधाच/वासाच वस्तू. uis कस्तूरी हरण हिमालय पर्वत प्रदेशांत आसत॑.

कक्ष n  armpit. हात आंगाला मिळाच स्थल. कांखा. uis पिकलते अंबा खालतर मला कक्षांत पोंपडा येईल म्हणून, घरच॑ बादामी अंबाच झाडांत होयाच अंबा एकपणीं मी खाईना. 

कक्ष n  flank of body shoulder. खांदाच एक पटीसच भाग. uis आज पाष्टे अण्थूणांतून उठताना मझ उजव॑ कक्षाकडे लचक धरल॑ म्हणून थोडक ओलिनी लावून रगडलों/चोळलों. 

कक्षी n  a political party. राजकीय जनतंत्राच एक विभागाच संस्था. uis हे काळाच जनतंत्रांतल॑ कक्षींच वागणे पाह्यलतर अम्च वोट कोणालीन देम/देंव म्हणून वाटत नाही.

कक्षी n  an organisation. a group of persons. एक विभाग. एक संस्था. uis साळेच बाजू मोकळ॑ पडलसाच मैदान स्वाधीन कराच प्रयत्नांत दोन विभाग लोकांच मध्ये थोर वर्ग विवाद होऊन मारामारी झाल॑. 

कंकण-बांधणे vt  to tie an ochre coloured thread offered in Puja on the right hand of a couple as a sign of their commitment for the purpose of the Puja. पूजा झाल नंतर पूजाच उद्धेश व्यक्त कराला गेरू रंगाच दोरा दंपतींच हातांत बांधणे. uis वराडांत नवरा-नवरीला कंकण बांधण आहे. कंकण असजोरि तेनी बाह्येर जायाला नाही. तसच, अंथरूण शिवाला पणीं नाही.

  

कंगाल adj  poverty stricken. abjectly poor. फार दरिद्र. uis घोडाच रेसांत पैसे घालणार कोणीन जिंतून बाहेर आलते नाही. घाटलते पैसे पूर्त जाऊन कंगाल झालेवरेच ते वेड दंडक सुटेल.   

कंच n  brass. पितळ. uis कंचांत केलते ल्हान ल्हान विग्रह मध्य-मध्य घांसून झळकास्क॑ शुद्ध करून ठिवाला अम्ही ब्रास्सो वापरतों. Note. कंच (brass) is an alloy of copper and zinc, whereas कांस (bronze and gun metal) has some tin also in it.  

कंच n  brass vessel used for cooking rice etc. कंचाच/पितळाच भांडि. uis "प्रेषरकुक्कर" मिळाच पुढे भात कंचाच भांडींत कोळसाच सगडी वर (शेगडी वर) करत होते. नीट शिजलानंतर गंजी वेळून, अण्खीन थोड उशीर चुलीवर ठिवून उतरीवलते भात फार रूच असेल.

कंजूस adj  miserly. stingy. हिमटा. पैसा खर्च कराला इष्ट नाहीते/नाहीत्या ; कंजूष in sm. uis तो एक शुद्ध कंजूस मनुष. स्वंत लेंकरांलापणीन आवश्याप्रकार कापड घेऊन देईना.

कंजूसपण n  miserliness. stinginess. हिमटपण. भीकारिपण. uis तज कंजूसपण सोसाला होयनास्क तिन॑ माहेराला परतून गेली.

कंटाळा n  disgust. abhorrence. मनाच बेजारपण. uis हे काळाच कित्येक टी.वी. कार्यक्रम पाह्यलतर मला उदंड कंटाळा वाटेल.

कंटाळा adj  filthy. unhygienic. गलीज. uis मझ नातू बस-स्टान्डांतल॑ बात-रूमाच आंत गेलातरीन समेच परतून येऊनगेला. काय झाल म्हणून विचारलतर आंत पाह्याला कंटाळा आहे म्हणून सांगिट्ला. 

कंठ n  throat. गळा. uis क्षीरसागर मंथन करताना आलते विष गिळनास्क कंठांतच राह्यल-ते-करतां महादेवाच कंठ नील रंग झाल अणी त्यांस "नीलकंठ" अस नाव आल॑.

कंठ n  voice. कंठाच स्वर. uis कर्णाटक संगीत सांगणार एम.एस. सुब्बलक्षीच कंठ ऐकलत्यांस, तसल॑ कंठ मिळाम/मिळांव म्हणजे देवाच अनुग्रह असल तरेच होईल म्हणून वाटेल.

कंड n  itch. खंड. खाज ; कंडू/कंड in sm. uis दोन दिवसांतसून मला घसाच कंड होतहोत॑. नंतर, मीठाच पाणी खुळखुळ (गुळु-गुळु) केलांपिरी थोडक उणे झाल॑. Note. खंड is the hyper emphazised form of the correct कंड. 

कंडिप adj  certain. without fail. अगत्य. पक्का. संदेह नायीस्क. संशय नायीस्क. uis मझ लोंकाच वराडाला तुम्हाला आमंत्रण पत्र पाठिवलोहें. कंडिप होऊनेच सराम/सरांव. Note. from Tamil.

कंदील n  glass covered lantern. अरसांत झांकटलते दिवा. uis गेल॑ वार आलते थोर वार॑-पाऊसांत अम्च घरच॑ नडुवीच भिंतांत अडकिवून ठिवलते कंदील खाले पडून फुटल॑.  

कंदील n  brass hanging oil lamp with five or seven wicks. पांचकी सातकी वाताच पित्तळाच लोंबून घालाच दिवा. uis छप्परांतून लोंबून घाट्लते कंदीलाच सांखळी तुटून पडास्क आहे म्हणून समेच लोहाराला बलावून सांखळी बदलूनटाकलों.  

कंबळिपूचि  n  a type of catterpillar whose touch causes allergic skin rashes. शिवलतर आंगाला कंड येयाच एक विधाच किडा. uis कंबळीपूचीच रोम अम्च आंगाला लागलतर उदंड वेळ खाज होत असेल मात्र न्हो, तिकड-तिकड आंग सुजून पणीन जाईल. Note. from Tamil.  

 

कंबी n  wire. तांत. कांबी. कांब. तार. uis खिडकीच कोंडी मोडूनगेल-ते-करतां सद्याला कंबींत बांधून ठिवलों. Note. from Tamil.

का ind  a particle used as an interrogative suffix. eg. जेवलासका/जेवलास्का ? (did you eat ?), करलासका/करलास्का ? (did you do it ?) etc. एक अविकारी प्रत्यय. उदाहरण, जेवलासका/जेवलास्का ? करलासका/करलास्का ? Note. का ? in sm means "why ?". The corresponding word in DM is कां ?  

काकडी n  cucumber. वाळूक. uis उन्हाळाच काळांत काकडी खालतर पोटाला हिंस॑ वाटेल. Note. in  DM वाळूक is preferred over काकडी, which is the more commonly used word  in sm. 

काका n  father's brother. बापाच भाऊ. uis मला दोन काका होते. त्यांत एकले गेले अणी अता मला एक काका आहेत.

काकी n  father's brother's wife. बापाच भाऊच बाईल. काकू.

कागद n   paper. लिव्हाला उपयोग कराच पान. uis (1) पुरातन ईजिप्टाच लोक॑ "पापैरस" म्हणून एक विधाच बेतांतून कागद करत होते. हेच भूलोकांतल॑ पह्यिल॑-पह्यिलच कागद. (2) पांच हदार/हजार वर्षापुढेच ईजिप्टाच लोक॑ कागद वापरत होते तरीन अत्ता पतोरी लिव्हाला कागदास्क सौकर्य असाच वेगळ॑ वस्तू/साधन॑ अम्चकडे नाही म्हणाच एक आश्चर्याच गोष्ट आहे. 

 

कागद n  postal letter. कागदपत्र. तपालाच पत्र. uis जुन॑ काळांत "पोस्ट-मॅन" घराला येऊन कागद देताना अम्हाला कित्ति संतोष होतहोतकी ती मादरीच अनुभव अत्तच "ई-मेल" वाचताना अम्हाला मिळत नाही. Note. टपाल for post in sm, whereas it is तपाल (Tamil) in DM. 

 

कागदपत्र n  postal letter. कागद. तपालाच पत्र. uis परदेशाला सहा महिनेच पुढे निघून गेलते लोंकांकडून कागदपत्र एकीन आल॑ नाही म्हणून तेनी चिंतांत बसलाहेत.

काचर n  cut and sun-dried vegetables. कातर. कातराच वड्या. कापून ऊनांत वाळिवलते भाजिपालाच वड्या. वत्तल (Tamil). uis कारळीच काचर तळून खायाला बेष असेल॑. Note. the word काचर is hardly used in DM, whereas कातर is preferred. 

काचराच मिर्शिंगा n  salted green chillies soaked in curds and dried. वत्तल मोर मोळगा (Tamil). कातराच मिर्शिंगा. uis अंभटभाजी भाताच बरोर तोळ्लायींगाला काचराच मिरशिंगा बेष असेल.

काचा n  dhoti worn by tucking in the pleats at the back and front of the wait. कासोटा. कच्छ. uis काचा नेसाला कळनात यांस/कळनात्यांस अत्ता अग्गीन रेडी-मेड काचा मिळत॑. 

काजळ n  lamp black for applying on the edges of eye lids. मशी. मसी. डोळेला लावाच काळे रंगाच मसी. uis चोखोट रीतींत करनाते काजळ डोळेला लावलतर डोळेला रोग येऊया.

  

काजू n  cashew nut. बिब्बा. uis काजूच मोल ते कित्ति मोठ॑ आहे म्हणाचव॑र असते. म्हणजे, एक "पौन्ड" वजनांत कित्ति काजू असतेकी तजव॑र काजूच मोल निश्चय होत॑. काजूच जाड जास्ती होतां-होतां एक पौंडांत तज संख्या उणे होत जाईल, पण मोल जास्ती होत जाईल. Note. (1) बिब्बा in sm means 'a marking nut'. (2) the words काजू and cashew are from Portugese caju.

 

काटणे vt & vi  to cut. कापणे. कापून टाकणे. uis मझ घराच बाजूच अंबाझाडाच फांटा टेलिफोण कंबीच (ताराच) अडव॑ येत म्हणून ते काटाला निश्चय केलों.  

काठी n  stick. staff. rod. pole. wand. लांकडाच बरीक काडी. uis डोळे बरोर नाहीत्यानी बाहेर जताना पंढ्र रंगाच काठी वापरून हळ्ळु-हळ्ळु चालत जातील. 

काठी n  a stalk or stem of a plant. झाडाच बरीक फांटा. uis अम्च घरच॑ बाह्येरच॑ चंपक झाडांतून चोरटपणांत फूल तोडाला कोणकी वेघला. चंपकाच काठीला बळ नाही म्हणून काठी तुटून बीदीच मोरींत पडला. 

काडवळि n  a thick anklet (usually of silver) worn by rustic men/women. खेडेगामाच दादिगे-बायके पायेंत घालाच एक आभरण ; काडवाळा in sm. uis अत्तापणीं खेडेगावांत बायके-दादिगे काडवळि घालिंगाच पाव्हुया. पटणाच बायके रुपेंत केलते गोलुस (घुंगरू) घालींगतात.

काडा n  a chip or splinter of wood. लांकडाच चूर. काडी. uis सोवळेच संपाक कराला लांकडे कापताना मझ हाताला एक ल्हान काडा रुचून वेघल॑. 

काडी n  match stick. विस्तूच काठी. uis मेण लिंपलते काडींत विस्तू जास्ति वेळ राहील म्हणून मी तसलते काडीचपेटीच घेणे.

काडी n  a chip or splinter of wood. लांकडाच चूर. uis चपलि नाहीस्क चालत होताना मझ ल्हान बोटाला एक काडी लागून दोन दिवसांत थोर व्रण्च्च/रणाच फोड झाल॑.

काडीचपेटी n  match box. विस्तूच पेटी. uis काडीचपेटी अणी दीपावळीच पटाकि हे सगळीन तमिल-नाडाच शिवकाशींत तय्यार करून पूरा देशालीन पाठिवतात.  

काढणे vt  to lift. to take out. to remove. to extricate. काढणे. uis मी पेटीच आंतून पुस्तक बाह्येर काढून ठिवलों.  

काढणे vt  to bring out. काढणे. uis सगळ॑ देशांपक्षा जास्ति सिनिमा काढाच देश भारत आहे.

काढा n   herbal decoction. कषाय. ओखदाच/औषदाच अर्क. uis मला पडसा-खोंकळा आलतर मझ आजी, नाहीतर मझ माय/अम्मा मिरेच काढा करून देतील अणी दोन दिवसांत पडसा-खोंकळा बर होऊन जाईल.

कातर n  scissors. कात्र. कापाच उपकरण ; कातर in sm. uis कातर उजव॑ हातांत धरींगून बेष कापाला येईलतरीन तेच कातर डाव॑ हातांत धरींगून नीट कातराला होईना.  

कातर n  cut and sun-dried vegetables. काचर. काचराच वड्या. कापून ऊनांत वाळिवलते भाजिपालाच वड्या. वत्तल (Tamil). uis कारळीच कातर तळून खायाला बेष असेल.

कातराच मिर्शिंगा n  salted green chillies soaked in curds and dried. वत्तल मोर मोळगा (Tamil). काचराच मिर्शिंगा. uis अंभटभाजी भाताच बरोर तोळ्लायींगाला कातराच मिरशिंगा बेष असेल.

कातरणे vt  to cut with scissors. कात्रेंत कापणे. uis दीपावळी सणाला शिवाला देलते अंगि बरोर कातरनास्क शिंपी हाळ करूनटाकला.

काताड n  skin. चर्म. सालपट ; कातडी/कातडे in sm ; uis कित्येक्यांस उजतानाच काताडांत इकडे तिकडे पंढ्र रंग अस्त अणी त्यंच लेंकरांस पणीन तस असाच साध्य आहे. Note. (1) सालपट in sm means bark of a tree, rind (2) सालपट सोलूनटाकन in DM means 'I will skin you'.  

कात्र n  scissors. कातर. कापाच उपकरण ; कातर in sm. uis मोंड झालते कात्रांत कापड कापाला प्रयत्न करून मी मझ बोट कापींगटलों.

कान n  ear. शब्द ऐकाच इंद्रिय. uis उजाच वेळीच कान ऐकनाते लेंकरांस नंतर बोलाल पणीन येईना.

कानचोळी n sepal. the greenish stem by which brinjal hangs from the plant. वांगीच देठ. वांगीच परकोर. 

कापड n  cotton cloth material. वस्त्र शिवाच कापूसाच कापड. uis केम्हाहीं मी "रेडिमेड" अंगि घेईनतरीन, "पॅन्ट" मात्र कापड घेऊन शिवलेतरेच बरोर पडेल मला..

कापड n  cotton cloth. कापूसाच कापड. uis उत्तर भारतांत हिमाळाच/हिंवाळाच समयांत कापडाच पांघरविणेच बद्दिल कांबळेच पांघरिवणे पह्जते पडेल.

कापड n  clothe. dress. नेसाच वस्त्र. uis घरांत असताना नेसाच कापड अम्ही "वाषींग-मषीनांत" धुवतों अणी चोखट कापड हातावाटी धुवतों.

कापणी n  harvest. harvesting of crops. शेताच/जमीनाच पीक कापणे. uis साळीच पीक बरोरल॑ स्थितींत असताना कापणी करणे चोखोट, कां म्हणजे, अवेळाच/अवेळीच वार॑-पाऊस येऊनगेलतर पीक सगळीन नासून जाईल. 

कापणे vt  to cut. काटणे. uis कापड कापाच कात्रांत वेगळ॑ कायतरीन कापलतर, ते लोक्कर मोंड होईल. 

कापूर n  camphor. कर्पूर. आरति कराला उपयोग कराच पंढ्र रंगाच एक जळाच वस्तु. uis कापूराच आरती सोवळेला येईना म्हणून कापूसाच वातांत आरती करतील.

कापूस n  cotton. दोरा/कापड कराला उपयोग कराच एक वनस्पति. uis पाकिस्थानांत वाढिवाच कापूस भारतांत वाढिवाच कापूसाचपक्षा चोखोट असत॑.

कापूस n  carded cotton. रुई. शुद्ध केलते कापूस. uis ऊंशींत चोखोट कापूस भरल॑ नाहीतर, निजून झोंपी जाताना डोस्केला रुचत असेल.

काम n  work. क्रिया. कर्म. uis मज़ूरीच काम करणार कूलीवालेंस केलते कामाला बरोरल॑ मज़ूरी समेच देणे बरोर.

काम n  employment. उद्योग. uis कामांतून रिटैर होऊन तीन महिना होयाच पुढेच त्यांस वेगळ॑ एक चोखोट/चोखट काम मिळ्ळ॑.

काम n  love. प्रेम. uis विरोधीकडून काहीं मिळांव/मिळाम म्हणजे काम, क्रोध, भेद अणी दंड अस चार प्रयोग करांव/कराम म्हणून एक म्हण आहे.

काम n  lust. amorous passion. असभ्य विकार. uis सैरंध्रीच वेषांत विराट राजाच राणि सुदेष्णाला सेवा करत होतते द्रौपदीच व॑र काम विकारांत कीचक वागला म्हणून तज वध भीमसेन करले.  

कामधाम n  employment. उद्योग. uis (1) अम्च गामांत टाटा मोटर्स एक नव॑ फाक्टरि आरंभ करतात म्हणे. ते खर॑ झालतर उणेपक्षा चारशें-पांचशें लोकांस कामधाम मिळेल. (2) अम्च व्यवहारांत कां तो मध्य येऊन पडतो, वेगळ॑ कामधाम काईं नाहीका तला ?    

कामधेनु n  divine cow. सगळ॑ आग्रहीं पूरा करून द्याच स्वर्गलोकाच दिव्यगाय. uis क्षीरसागर मंथन करताना कामधेनु आल॑ म्हणून महाभारताच आदि पर्वांत आहे.

कामवाला n  man servant. काम करिवाला म्हणून ठिवलते मनुष. uis अम्ही ल्हान असताना अम्च घरांतल॑ तीन गाय पाह्यींगालीन कुत्राला पाह्यींगालीन अणी अम्च तीन मोटर-कार धुवालाहीं म्हणून एक कामवाला पोर होता.  

कामवाली n  female servant. काम करिवाला म्हणून ठिवलते बायको. uis अत्तच॑ काळांत घरच॑ काम कराला कामवाली लोके मिळणे फार कष्ट झालाहे. मिळ्ळतरीन महिनाला उणे पक्षा चार पांच हदार/हज़ार रुपे धर्मा देलतरेच ओपींगतील. 

कामशास्त्र n  science of love. शृंगारशास्त्र. uis कामशास्त्र आधार करून "काम सूत्र" म्हणून एक सुप्रसिद्ध ग्रंथ इसवी चार अथवा पांचवां शतकांत वात्स्यायन मुनी रचना करले.  

कामाले n  jaundice. पित्ताशयाला बाधा होयाच एक रोग ; काविळ in sm. uis कामाले रोग आलतर जेवण पथ्यांत फार जाग्रतांत असाम/असांव. Note. from Tamil. 

कामाळू adj  good at work. handy. versatile in work. कामाच षाणपण. कामाच सामर्थ्य. uis मध्य मध्य अ्म्च घराला कामाळू एकला येईल. सगळ॑ कामहीं तजान कराला होईल. 

कामिनी n  enchantress. शृंगारी. मोहिनी. uis विश्वामित्र मुनीच तपस भंग कराला स्वर्ग-सुंदरी मेनका एक कामिनीच रूपांत आली.

काय pron  the interrogative pronoun, what ? प्रश्नाच सर्वानाम. uis काय समाचार, गावांतून येताना काय आणलास मला ?

कायकाय pron  what all. काय-काय. uis अम्ही लेंकीच घराला जाताना अग्गीन अम्च नातू अम्च पेटी उघडून तजांत कायकाय आहे म्हणून पाह्यील. 

कायकायकी pron  all sorts (of things, items etc.). कळनाते विध विध. uis (1) तला थोडपणीं मर्यादाकी, वागाच रीतीकी कळना वाटते. मझ एक ल्हान चूकाला, तोंडाला आलते कायकायकी सांगाला आरंभ केला. (2) तिरुवनंतपुरमांत "गुडमोरणिंग स्टोर्स" म्हणून एक दुकान आहे. ते दुकानांत एक घराला पह्जते सगळीन मिळेल. दुकानाच आंत वेघतानेच कायकायकी सामान ठिवलसाच पाव्हूया.

कायकी pron  some (or a) thing not known. कळनाते (एक). uis घडी घडी अम्च घराला तो येत अस्तो, तज मनांत कायकी आहे, विषय उघड॑ बोलत नाही तो.

कायतरीन adj  anything. something. कळ्ळते कोणतीन ; काहीतरी in sm. uis घडी घडी अम्च घराला तो येत अस्तो. मला तजकडे बोलाला वेळ नाही म्हणून तूच कायतरीन बोलून पाठिवूनटाक.

कायि n  unripe fruit. पिकनाते फळ/पंडू. कच्चा फळ/पंडू. हिर्व फळ/पंडू uis हे वर्ष अम्च घरच॑ समोरल॑/सोमोरल॑ अंबाच झाडांत भरून कायि झाल तरीन, तजांत पोणावांटाहीं झडून पडूनगेल॑. Note. from Tamil.

कारण n  motive reason. निमित्त. uis तेनी दोन दिवसाच पुढे मी घरांत नसताना मला फोण केले म्हणून कळ्ळ॑. काय कारणामळे फोण केले म्हणून मला कळना.

कारण n  cause. कारण. uis भारतांत अत्ता डयाबीटीस भरूनदनास येत आहे. हेला एक मुख्य कारण लोकांच जेवणांत झालते व्यत्यासामळे असूया म्हणून सांगतात. 

कारला n  bitter gourd. कडू रूचाच एक भाजीपाला. कारली. कारळी. uis कारला घालून गोज्ज कराला किती दिवसापसून सांगत आहें मी. मझ गोष्टीला थोडक पणीन मर्यादा देताने का ?      

कारली n  bitter gourd. कडू रूचाच एक भाजीपाला. कारला. कारळी ;  कारले in sm. uis कारलीच कडू रूच मला फार अवडेल. 

कारळी n  bitter gourd. कडू रूचाच एक भाजीपाला. कारला. कारली  ;  कारले in sm. uis पाष्टे अनशी पोटांत अर्ध लोटा कारळीच रस पीलतर आंगाला फार चोखोट होईल म्हणतात.

कारळीपेणी n  a fried snack made from rice flour and besan. तांदूळाच पीठ, बेसन हेजांतून केलते एक तळून खायाच पदार्थ. uis मला जेवणाच बरोर घरांत तळलते कारळीपेण्या खाणे फार इष्ट. 

कारागृह n  jail. तुरंग. तुरंगा. कैद. दंड मिळ्लत्यांस बंध करून ठिवाच ठिकाण. बंधखाना. uis दक्षिण आफ्रिकांत ते काळांत होतते वंशविद्वेषाच विरुद्ध नेल्सन मंडेला केलते भांडणेमळे त्यांस सत्तावीस वर्ष कारागृहांत  राह्याला पडल॑.  

काराबूंदी n  a fried savoury made of channa flour. खाराबूंदी. चणाच पीठांत केलते एक मीठ स्वादाच तळलते पदार्थ. काराबूंदी. uis काराबूंदींत जास्ती भोंचणे/भोईचणे घाटलतर तज रूच वेगळ॑ होऊनजात.

काराभात n  a saltish snack made of rice or rava. खाराभात. भातांत अथवा रवांत केलते एक मीठस्वादाच पदार्थ. काराभात. uis कित्येक होटलांत मिळाच काराभातालीं उप्पीटालीं एकच स्वाद अस्त॑.

कारामणी n  string beans. शेंगा वर्गाच एक भाजीपाला. uis एक दोन वारापसून बाजारांत कारामणी उदंड सवंगविणी विकत आहेत म्हणून गावांतल॑ होटलांत पूरा कारामणीच भाजी करून घालत आहेत. Note. from Tamil.  

कारालस्सी n  saltish buttermilk. खारालस्सी. ताकांत केलते पीयाच एक मीठ स्वादाच पानीय. uis ताक-पाणी अणी कारालस्सी हे दोनालीन रूच सुमार एक सार्ख असत॑. 

कारासेव n  a  fried savoury made of channa flour. खारासेव. चणाच पीठांत केलते एक मीठ स्वादाच तळलते पदार्थ. कारासेव. uis कारासेवांतल॑ मिरेच स्वाद मला फार अवडेल.  

कारुण्य n  compassion. pity. दया. करुणा. uis बीदीच कुत्रांकडे कारुण्य दाखिवणे चोखोटेच, पण नियंत्रण नाहीस्क ते इकडे तिकडे हिंडत अस्त. 

कार्तिक n  eighth month in the Hindu calendar. हिंदू पंचांगांत आठवां महिना. uis कार्तिक महिना दक्षिणायनाच वेळ येत अणी तुळसी विवाह, कार्तिक पौर्णमी हे दोन सण हे महिनेंत आचरण करतों. 

कार्य n  a work or an activity. काम. uis येयाच वार मी चेन्नैला एक कार्यावर जातों. मझ तिकडल॑ घर विकामते आहे.

कार्य n  an affair. व्यवहार. uis त्यंच मद्ये कायकी लपून ठिवामते कार्य आहे म्हणून मला संदेह आहे. कां म्हणजे, मी पाह्ताना अस्कीन ते दोघीं डोस्के लवींगून गुपचुप असतात.

कार्य n  a matter. a thing. कार्य. uis (1) तुझ मनांत काय कार्य असल तरीन मला सांग. मी तुला सहाय करतों. (2) काय कार्य झाल तरीन मी सांगाच तू ऐकूनेच सराम/सरांव.

कार्य n  an act or deed. काम. uis तो केलते कार्य मला बर वाटल॑ नाही.  

कार्य n  agenda. चालिवामते विषय. uis मला मिळ्ळते आमंत्रण पत्रांत उद्याच कार्यक्रमाच कार्य काय आहे म्हणून लिव्हल॑ नाही-ते-करतां मी त्यांस फोण करून विचाराला जातों.

कार्य n  predicate (in grammar). (व्याकरणांत) एक वाक्यांत कर्ता विषयीन सांगाच गोष्ट. uis "मी अंबा खातों". हे वाक्यांत "खातों" हे गोष्टाला "कार्य" म्हणतो. 

कार्यक्रम n  programme. समारंभ. विशेष कार्य. uis अम्च गांमांत गेल महिना नृत्याच एक चोखोट कार्यक्रम झाल॑.

कार्यालय n  office. ऑफ़िस. कचेरी. uis बंगळूरांत असाच प्रसिद्ध विधानसौधाच बाजू एक नव॑ कार्यालय हे जवळ बांधले.

काल n  a period of time. काळ. समयाच वेळ. uis ईस्ट-इन्द्या कंपनी भारताला येयाच काल मोगळ साम्राज्य अधपतनांत होत॑.

काल n  yesterday. आजच पुढेच दिवस. uis आजच पक्षा काल ऊन जास्ति होत॑.  

कालचक्र n  cycle of time. कालाच गती. uis बौद्ध धर्मांत कालचक्र सिद्धांताला भरून प्राधान्य देतात.

कालदेव n  Lord Yama. यमदेव. uis कठोपनिषदांत नाचिकेत अणी कालदेवाच मध्य झालते संभाषण अम्च धर्म परंपराच एक फार चोखोट उदाहरण म्हणून सांगूया.  

काल-नाही-तेरमा n  the third day before today. आज सोडून तीन दिवस मागल॑ दिवस. तेरमा दिवस. काल-नाही-तेरवा. uis हे वर्षी झालते तुरकडांच सण "रमज़ान" काल-नाही-तेरमा होईल म्हणून पह्यिल घोषणा केल होत॑ तरीन, सणाच दोन दिवसापुढे काल-नाही-परमा होईल म्हणून कळिवले.    

काल-नाही-परमा n  day before yesterday. आज सोडून दोन दिवस मागल॑ दिवस. परमा दिवस. काल-नाही-परवा. uis काल-नाही-परमा गांधि जयंती होत॑-ते-करतां बॅकांला सुट्टी होत॑.

कालवा n  canal. कालवाई. कालवायी. वैक्काल. नदीच पाणी वेगळेकडे परतून सोडाला बांधलते व्यवस्था. uis राजस्थानाच मरुभूमींत "इंदिरा गांधी कनाल" म्हणून एक कालवा बांधला नंतर ते जायाच दोन पटीसीं आवश्या प्रकार पाणी मिळाला आरंभ झाल॑ अणी बेष समृद्धि होऊन कृषी होताहे. Note. वैक्काल is a metathesised or mispronounced form of कालवाई where वाई(वै) gets pronounced before का. 

कालक्षेप n  getting on with life. उपजीवन. uis तीन लेंकीच वराड करून रिटैर होताना त्यंचकडे जास्ति काहीं संपादन उरल॑ नाही. कालक्षेपाला वेगळ वाट नाही म्हणून त्येनी/तेनी ल्हान लेंकरांस शिकिवाच काम, म्हणजे, ट्यूषनाच काम आरंभ केले.

कालक्षेप n  time pass. वेळ चालिवणे. uis कालक्षेप म्हणाच गोष्टाला "वेळ चालिवणे" अस अर्थ आहे तरीन हे गोष्ट ऐकताना सर्वसाधारण होऊन कथाकालक्षेपाच आठवण॑ येत. Note. क्षेप means casting away, throwing away etc.    

कालाजोक्त  adv  as per opportunity. वेळाजोक्त. समयाजोक्त. uis आतंगवादी संघटनांत मिळ्लते लोकांबरोर सरकार बोली आरंभ कराला तय्यार असलतरीन कालाजोक्त तेनी/त्यानी त्यंच/तेन्च उद्देशाच काम करतील म्हणून जागृतांत असाम/असांव.

कालानुकूल n  opportune time. कार्य साध्य होयाच वेळ. uis विधान सभांतकी लोकसभांतकी असणार कित्येक सदस्य कालानुकूल पाव्हून पैसे घेऊन वेगळ॑-वेगळ॑ पक्षांत मिळनास्क असाला एक चोखोट नियम आणाला पह्जे. 

कालावधी n  period of time. कालाच अवधी. एक निश्चय अवधीच वेळ. uis पुरातन ईजिप्ताच संस्कृति तीन-चार हदार/हज़ार वर्ष चालू होत॑ तरीन, नंतर ते प्रदेशांत इस्लाम आल॑की-नाही ते संपूर्ण अदृश्य होऊन गेल॑. तसेच, अत्ता हे काळांत दुसर देशांवर अमेरिका अणी यूरोपाला असाच स्वाधीन उणे होऊन ते ठिकाणी चैनाच शक्ति वाढत आहे. हेजांतून कोण्त संस्कारालीन तज-तज कालावधी आहे अस अम्हाला कळते.

कालिवण n  a liquid food preparation like sambar, sar etc eaten with cooked rice. भाताच बरोर कालिवाच सांबार, सार, पिट्ळे, अंबटभाजी असलते पदांर्थ ; कालवण in sm. uis साधारण होऊन अवियलाला एक तोंडलावणास्क पानांत वाढणे आहे तरीन अम्च घरांत सार, सांभार असलते कालिवणास्क तेपणीन भातांत कालिवून जेवतों.

कालिवणे vt  to mix (eg. food etc). वेगळ वेगळ पदार्थ मिळिवणे. कालवणे ; कालविणे/कालवणे in sm. uis मेतकूटाच पूड भाताच बरोर कालिवताना रूचाप्रकार थोडक मीठीन तेलीन मिळिवणे आहे.

काळ n  time. period. काल. समय. वेळ. uis अत्ता तला चोखोट काळ नाही वाटते. कां म्हणजे, काय काम आरंभ केलतरीन ते पुढे सरकत नाही.

काळ n  (grammar)  tense. व्याकरणांत भूत, वर्तमान अणी भविष्य हेज समय. uis पुढे झालते क्रीया विषयीन सांगाच क्रियापदाला भूतकाळ, सद्या होत असाच क्रिया विषयीन सांगाच क्रियापदाला वर्तमानकाळ अणी नंतर होयाच क्रिया विषयीन सांगाच क्रियापदाला भविष्यकाळ अस क्रियापदाच तीन काळ आहे.  

काळकांडणे id  to eke out subsistence. काळलोटणे. कष्टी भोगून उपजीवन करणे. uis तला एक निश्चय काम काहीं नाही. इकडून-तिकडून काय काम मिळतकी ते करून काळकांडत आहे.

काळकांडणे id  to while away time. काळलोटणे. समय बरोर उपयोग करनास्क व्यर्था बसणे. uis वीसा-स्टांपिंगाला म्हणून चेन्नैतल॑ यु. एस. कॉणसलेटाला जाऊन मझ पासपोर्ट देऊन दहा दिवस झाल॑. त्यंच निर्णय काय म्हणून कळाला इन्टर-नेटांत दिवसोडी पाह्त आहें. अण्खीन किती दिवस अस काळकांडाम म्हणून कळत नाही.

काळलोटणे id  to eke out subsistence. काळकांडणे. कष्टी भोगून उपजीवन करणे. uis कोण्त कामांत मिळ्ळतरीन थोडक दिवसांत तला काढूनटाकतील. कामधाम काहीन नाहीस्क अत्ता तो काळलोटत आहे.

काळलोटणे id  to while away time. काळकांडणे. समय हाळ करणे. uis मझ एक मित्र सत्तर वर्षाच असतील॑. फार दिवसानंतर मिळाले. मी त्यांस/त्यना विचारलों "कस आहेंत"? तेनी/त्यनी उत्तर देले "कायकी, काळलोटत आहें".

काळवेळ n  appropriate time or occasion. सौकर्याच समय/वेळ. uis काळवेळ पाह्यनास्क कोणाच तरीन घराला वेघून जायाच स्वभाव तला आहे.

काळ॑ n  black colour. काळ॑ रंग ; काळा in sm. uis वज्राचीन कोळसाचीन मूल धातू "कार्बण" असलतरीन एक झळकते अणी दुसर पाह्याला काळ॑ अस्त॑.

काळ॑ adj  of black colour. काळ॑ रंगाच. uis हे काळांत भरूनदन पिकलते केंस दिसनास्क असाला काळ॑ रंग लावींगून हिंडतात.

काळा adj  a dark man. काळ॑ रंगाच मनुष. uis मनुष काळा असलतरीन परवा नाही, आंतल॑ मन्न निष्कलंक असलतरे पुरे, मी तला वराड करींगतों म्हणून ते्न म्हणट्ली.

काळासावळा adj  dark complexioned. काळ॑ रंगाच आंग. uis ते दिवस मी गेलते वराडांत नवरा काळासावळा होता, पण नवरी उजळ होती.

काळांतर adv  till eternity. for ever. काळाच अंत पतोरी. काळाच शेवटी पर्यंतीन/पतोरीं/पावेतोरीं. uis काळांतर वेळी प्रळय येऊन हे ब्रह्मांड पूरा लय होईल म्हणून हिंदू धर्म वि्श्वास करत॑.  

काळी n  a dark woman. काळ॑ रंगाच बायको. uis ते पोरी दोघीन अवळी-जवळी आहेत तरीन एकली गोरी आहे अणी अण्खी एकली काळी.

काळीपोती n  black beads in the mangalasutra. मंगळसूत्रांतल॑ क्रिष्णमणी. uis वराड झालते बायकांच गरसोळींत काळी-पोती कंडिप असाम/असांव म्हणून आहे.

कावडि n  a religious ritual performed at temples by carrying a decorated wooden contraption on one's shoulder. लांकडांत केलते अलंकारच एक वस्तू/साधन खांदाच वर उचलून देऊळांत नाचाच एक नवस. uis तमिल नाडांत मुरुगन देऊळांत कावडीच नवस उदंड प्रचारांत आहे. Note. कावड in sm means a bamboo pole slung across shoulder for carrying water, other loads etc.           

कावरा-आवरा होणे  vi  being shocked. caught off-guard. panic stricken. भें येऊन/भींगून मनाला काहीं सुचनास्क होणे. uis मझ मित्राच घरांत त्यंच कामवाली कबोडांतून पैसे चोरत असताना तिला धरूनटाकले. तेनी सांगिटले "ते वेळाल तिज तोंड कावरा-आवरा होऊन गेल॑ अणी एकदम घाम सुटाला आरंभ झाल॑. वेगळ वाट नाहीस्क रडाला आरंभ केली".

कावळा n  crow. काळ॑ रंगाच एक साधारण पक्षी. uis "मलयाळी नाहीते ठिकाणीन अणी कावळा नाहीते ठिकाणीन नाही" अस एक म्हण आहे.

कावळा n  raven. कावळाच वर्गांतल॑ एक पक्षी. uis कावळा दोन वर्गाच आहे. एकाच गळा थोडक सावळ॑ असेल, अण्खी एकाच गळा काळ॑ असेल. हे दुसर वर्गाला इंग्ळीषांत "रेवन" म्हणतात.

कावळा हांकणे id  to while away time doing worthless things. प्रयोजन नाहीते काम करून समय हाळ करणे. गाढव हांकणे. uis (1) केम्हा गेल तरीन मुनिसिपालिटी ऑफीसांत उदंड दन काम-धंदा नाहीस्क कावळा हांकत बसलसाच पाह्वूया. (2) कायकी अदृष्टांत गळ्फांत तला काम मिळ्ल॑-की-नाही, "मीच थोर मनुष" म्हणून बसलोता. खर॑ सामर्थ्य कळतां तरून तला कामांतून काढूनटाकले. अत्ता कावळा हांकत बसलाहे.  

कावि n  ochre-red colour. गेरू रंग ; काऊ or काव in sm. uis सन्यासी लोके कावि रंगाच वस्त्र नेसींगतील. हेला मुख्य होऊन दोन कारण सांगतात. होमकुंडांत द्याच आहुती देवाला कावि रंगाच अग्नी पाविवते अणी सूर्य उदय होताना पह्यिल येयाच रंग कावि, हेच.  

काव्य n  poetry. कविता. uis तंजावूर मरठींत लिव्हलते काव्य मी हे पर्यंतीन पाह्यलते नाही.

काशीयात्रा n  a mock ritual in a wedding. वराडांतल॑ एक पद्धत. uis वराडाच वेळी काशीयात्राला नवरा जाताना तला आचार-उपचार करून वापस बलाईंगून येयाच नाटक-पद्धती पाह्याला तमाषा अस्त॑.

काष्ट n  dried wooden piece. वाळलते लांकडाच चूर. uis तुळसीच काष्टांतून केलते हार श्रेष्ट म्हणून सांगतात.

काषाय adj  red-ochre coloured. गेरू रंगाच. uis हिंदू देऊळाच भोंताल-भिंतांत काषाय अणी पंढ्र रंगाच पट्टी एक सोडून एक ओढलसाच/होढलसाच पाव्हूया.

काषाय n  dress of red-ochre colour worn by sanyasis. काषाय वस्त्र. सन्यासी लोक नेसाच वस्त्र. uis सन्यासी लोके काषाय नेसतात तरीन, "डिवैन-लैफाच" श्री श्री रविशंकर केम्हाहीं पंढ्र रंगाच कापडेच नेसतात.  

कास n  cash. money. पैसा. पल्लम. uis ए.टी.एमाच हे काळांत कास नाहीस्क बाह्येर गेल तरीन काहीं भींगाच आवश्य नाही, कोण्त बॅन्काच ए.टी.एमात जाऊनहीं कास काढूया. 

कास n  coin. नाण्य. uis ल्हान मोलाच कास भीकारी लोकांस देलतर, हाता वाटे पणीन तेनी ते शिवनात.

कास n  a coin of the smallest value in use in the past. जुने काळाच ल्हान मोलाच एक नाण्य. uis जुने काळाच कासाच नाण्य अत्ता पायालापणीं मिळना. Note. the word "cash" appears to be derived from "कास". 

कासव n  tutle. tortoise. कसव. आमे (Tamil). uis कित्येक वर्गाच कासव तीनशें वर्ष पर्यंतीन जीवंत असेल.

कासोटा n  dhoti/dhotar/veshti worn by men by tucking in the pleats at the back and front of the wait. दादिगे मागे अणी पुढे पटीसून रुंद चूण घालून व॑र काढून अडकिवून नेसाच धोती/धोतर/वेष्टि. uis कोल्हापूर महालक्ष्मि देऊळांत देवीच सेवा काहीं कराला आहे म्हणजे दादिगे कासोटा नेसूनेच सराम/सरांव. Note. (1) कास means "the tuck of the धोतर/धोती or लुगडे vide A Dictionary of Marathi and English by J.T. Molesworth". (2) रुंद चूण घालणे means "creating pleats"

     

कासोटा n  nine yard sari worn by ladies by tucking in the pleats at the back of the wait. रुंद चूण घालून मागे पठीसून व॑र काढून अडकिवून नेसाच नौ गजाच लुगडे. uis हे काळाच उणे वयेच बायका कासोटा नेसाच फार अप्रूप झालाहे म्हणून मात्र न्हो, ते कस नेसणे म्हणून पणीन भरून दनास कळना. Note. (1) कास means "the tuck of the धोतर/धोती or लुगडे vide A Dictionary of Marathi and English by J.T. Molesworth". (2) रुंद चूण घालणे means "creating pleats"

काहीं adj  some. कायतरीन ; काही in sm. uis शेजारल॑ घरचा मला बलावलतर मी नाही म्हणून सांगूनटाक अणी पैसा-कास विचारलतर काहीं द्याला होईना म्हणूनटाक. 

काहींएक adj  anything (known or unknown). (कळ्ळतेकी, कळनातेकी) कोण्त तरीं एक. uis  (1) अम्च ऑफीसांत गोळमाळ करून पैसा गिळतले मनुषाला धरलेकी-नाही, काहींएक लबाड सांगून चुकाला वाट आहेका म्हणून तो वर-खाले पाcut and driedह्त होता. (2) आसपत्रींत मिळिवून चार दिवस झालतरीन तला काय रोग आहे म्हणून हे पर्यंतीन वैद्यांस/डॉक्टरांस कळ्ल॑ नाही. विचारलतर, "काहींएक कारणामळे असूया" म्हणून सांगतात.

कां adv  why ? कसाला ? uis कां मला उगे नच्च करेत आहेस, मझपाड असाला सोडनास्का ?

कांकण n  bangle. चुडी. हातांत घालाच आभरण. uis बायका हिरव॑ रंगाच कांकण हाताला घालींगणे ऐश्वर्याचीं भव्याचीं चिन्ह म्हणतात.

कांगोण्या n  a type of small blue berry, called manatakkali (Tamil). नील रंगाच ल्हान पंडु. मणतक्काळि (तमिल). uis मीठ लावून ऊनांत वाळिवलते काचराच कांगोण्या घालून गोड्डुपिट्ळे करणे आहे. Note. the word काचर meaning dried vegetable is hardly used in DM. But a morphed form कातर is used while talking of green chillies split length-wise and dried in Sun after  dipping in curds/buttermilk, called कातराच मिर्शंगा. .    

कांख n  arm pit. खांक. कक्ष. हात आंगाला मिळाच स्थळ ; खांक in sm uis थोरळे बायका "स्लीवलेस" चोळी नेसींगून कांख दाखिवणे त्यंच वयेला अवमर्यादा केलास्क अस्त॑. 

कांचन n  gold. सोन॑. स्वर्ण. uis सोनेला कांचन म्हणून पणीन नाव आहेतरीन साधारण होऊन लोके तस म्हणत नाहीत.  

कांटा n  thorn. झाडांच टोंचाच शूर्प भाग ; काटा in sm. uis झाडांतून लिंबू तोडताना दत्तन/जत्तन असनातर हाताला कांटा लागूया.

कांटा n  hand of a watch or clock. घडिगाराच हात ; काटा in sm. uis जुने काळाच घडिगाराला चावि देलांपिरी हाता वाटे तज कांटा ढकळून देमते पडते. Note. घड्याळ in sm for watch. 

कांठ n  the decorated border of a saree or any dress material (with zari etc). लुगडे, धोती असलते वस्त्राच अग्र भाग. uis कासोटा नेसताना लुगडेच/धोतीच कांठ बरोर दिसास्क नीरे घाटलतर पाह्याला बेष असेल.    

कांठ n  edge. verge. brim. rim. कांठ. uis गृहप्रवेश करताना दूध तावून भांडीच कांठ पतोरी येऊन बाह्येर उताला सोडलतर ते घराला ऐश्वर्य म्हणून सांगणे आहे.     

कांठ n  bank. shore. coast. land bordering a water body. तट. तीर. नदी, तडाग, अथवा समुद्राच बाजूच ठिकाण/भूमी ; काठ/कांठ in sm. uis पाणीच सौकर्यामळे पहिल॑-पहिल॑ मनुषांच वास युफ्रटीस/टैग्रीस, सिंधू, नैल (नील) असल॑ नदींच कांठांत झाल.

कांठशी adv  by the shore of a lake, river, sea etc. कांठाच बाजू. uis समुद्राच कांठशी राहणारांला उक्काडा अधीक वाटल तरीन, सायंकाळी समुद्राच वार॑ खायाला सौकर्य मिळेल. 

कांठावर बसणे id  to be mentally very distressed. मनाच फार कष्टांत असणे. uis मझ मित्र कांठावर बसलाहते अस मी ऐकलों. लेंकरे कोण्हीं  बरोर वाचणे-शिकणे केल नाहीत अस मला नंतर कळ्ळ॑. 

कांड n  chapter or section of a book. पुस्तकाच अध्याय अथवा भाग. खंड. uis रामायणांत सुंदर कांड वाचला मला उदंड अवडेल. 

कांडणे vt to pound. कुटणे. uis हे काळांत साराच पूड, सांबाराच पूड हे अग्गीन कराम म्हणजे कोणीं उखळांत कांडून करत नाहीत. ते तेवढीन "मिक्सीत॑" करूनटाकतात.   

कांती n  splendor. light. lustre. तेजस. शोभा. uis अगाऊच काळाच सिनिमा नटी वैजयंतीमाला बाली थोड दिवसा पुढे "टी.वींत" बोलत होती. तिज चांगळपण अणी तोंडावर असलते कळा-कांते सर्वीं गेलाहे. अत्ता उदंड म्हातारी दिसते.

कांदा n  onion. संपाकाला उपयोग कराच एक भाजीपाल. uis प्रति वेळीन डोळेंतून पाणी येते म्हणून कांदा कापणे म्हणजे मझ बाईलीला थोडकीन अवडना. 

कांपणे vi  to shiver or tremble. कांपणे ; कापणे in sm. uis मझ बापाला मलेरियाच जेरामळे, मध्य-मध्य ते येताना अग्गीन कांपणे पणीं होत-होत॑.Note. कापणे in sm also means 'to cut'. 

कांब n  a metal wire. कांबि. कंबि. तंति. तार. धातूच तार. uis घरच॑ मागे पटीस कापड वाळीवून घालाला म्हणून दोन-तीन कांब बांधून घाटलाहों.

कांब n  a rod made of iron or any metal. लोखंडाच अथवा वेगळ॑ धातूच लांब काठी. uis घर बांधाला "स्टीलाच" कांब मुख्यहोऊन पह्जते एक वस्तू/साधन आहे.  

कांब मोजणे id  to be behind bars. to be jailed. काराग्रुहाला जाणे. जैलाल जाणे. uis मला कळ्लते एक मनुष ल्हनपणांतच विपरीत बुद्धि दाखिवत होता, पण जातां-जातां ते कुबुद्धींत जाऊन पावले. अत्ता तो पाळयमकोट्टै जैलांत/कारागृहांत कांब मोजत बसलाहे.

कांबळ॑ n  woolen blanket. बक्राच केंसांत केलते पांघरिवाच घट्टि कापड. uis दक्षिण भारतांत हिमाळाच/हिंवाळाच काळांत एक-दोन दिवस सोडून वेगळ॑ दिवसाला अग्गीन कांबळेंतून पांघरिवाच आवश्य असना. Note. कांबळे in sm means 'coarse blanket'. 

कांबळ॑ n  wool. बक्राच केंस. uis बक्राच कांबळ॑ साधारण होऊन वर्षाल एकदपा काढतात तरीन कित्येक वर्ग बक्राच कांबळ॑ वर्षाला दोनदपा काढणे आहे. 

कांबि n  a metal wire. कंबि. कांब. तंति. तार. धातूच तार. uis घरच॑ मागे पटीसच॑ कापड वाळिवाला म्हणून ब्वांधल॑ होतत॑ कांबि तुटून कापडे अग्गीन चिक्कोलांत पडल॑.

कांस n  bronze. an amalgam of copper, zinc and tin. ताम्र, जस्त अणी कधीलाच मिश्र धातू. uis चोळ राजांच काळांत केलते कांसाच विग्रह फार सुंदर असत॑. 

  

कांस n  gunmetal. a type of bronze, being an  amalgam of copper, zinc and tin in a different proportion to bronze. ताम्र, जस्त अणि कधीलाच मिश्र धातू ; कांसें in sm.uis (1) जुने काळांत तोफ/तोप कराला कांस वापरत होते तरीन अता अनेक विधाच यंत्राच भाग हेजांतून करतात. (2) युद्धभूमींत अति विशिष्ट धैर्य दाखिवाच योधांला ब्रिटनाच "विक्टोरिया क्रोस" पदक देणे आहे. हे पदक ब्रिटन अणी रष्याच/रूसाच मध्य सेवस्टपोळांत झालते क्रिमिया युद्धांत धरलते तोफ विघरिवून कराच म्हणतात. Note. कंच (brass) is an alloy of copper and zinc, whereas कांस (bronze, and gun metal) has some tin also in it.      

कांस n  bell metal. an amalgam of copper and tin. ताम्र अणि कधीलाच मिश्र धातू ; कांसें in sm. uis कांसाच पात्रांत कराच साराला एक प्रत्येक रूच अस्ते.  

किचकिच n  tickle. कुचकळी. uis ल्हान लेंकरांला किचकिच करून हांसिवलr त्यंच हांसाच शब्द ऐकाला बेष असेल. 

किचकिच n  henpeck. कचकच. सळिवाच स्वभाव. किरकिरी. uis बाईलीच किचकिच स्वभाव सोसाला होयनास्क तो केम्हा पाह्यलतरीन ऑफीसांतच बसलसतो. Note. सलणे in sm means 'to rankle'

किच्चडि n  a dish of cooked rice and pulse. तांदूळीन दाळीन मिळिवून शिजिवून कराच एक पदार्थ. uis किच्चडीच बरोर आलाच रायत तोळ्लाईंगून/तोंडलावींगून खायाला बेष असेल.

किच्चडि fig  mixed up mess. गोंधळाच स्थिति. uis ते काम मझपाड मीच करत असताना, मझकडून काढून तो हाळ करून ठिवला. अत्ता तेईं नाही येईं नाही म्हणून किच्चडि झालाहे.  

किडक॑ adj  worm eaten. कीडा खालते ; किडका in sm. uis बाह्येरसून पाह्याला अंबा किडके म्हणून दिसल॑ नाही तरीन, भरूनदपा गोट्टीच आंत किडा असेल.

किडा n  worm. maggot. कीडा. कृमी. अळा ;  किडा/कीड/किडू in sm. uis हे वर्ष पाऊसाळाच वेळी अम्च बागांत भरून किडा वेघून सगळ॑ फूलीन खाऊन सत्य नाश करूनटाकल॑.

कित्ति adj  how many. how much. केवढ॑ ; किती in sm. uis कित्ति सांगिटल॑ तरीन ऐकना म्हणतो, मला उगे सळिवत आहे.

कित्तिएक adj  some. कित्येक. uis कित्तिएक लोकांस नव भाषा शिकणे फार सुलूभान होत॑.  

कित्तिएकदपा adj  once in a while. some times. कित्येकदपा. एक वेळ. केम्हातरीन एकदपा. केम्हातरीन एकदा. uis (1) अम्च घाराच जवळ रामा अणी लक्षमणा म्हणून पाह्याला एकसारख॑ असाच अवळी-जवळी अहेत. त्यंच मायेलापणीन हे दोघे मध्य कोण कोण आहेत म्हणून कित्येकदपा चुकून जात॑. (2) कित्येकदपा विसरून जातों म्हणून मी दिवसास्क मझ डैरींत तसल॑ विषय पूरा लिव्हून ठींगणे आहे.

कित्तितरीं adj  several types or ways. भरून रीतीच. uis अत्ता अग्गीन उघडाच मोट्ठ॑ मोट्ठ॑ "माळांत"  कित्तितरीं विध-विधाच सामान ठिवलाहेतकी, ते पाह्यलतरेच विसंबाला होईल.

कित्तिदपा adv  how many times ? केवढे दपा ? कित्तिदा ? uis जेवलांपिरी ताट विसलून ठिवाम/ठिवांव म्हणून कित्तिदपा सांगटल तरीन तो ऐकना. शेवटी, मीच बसून ते घांसाम.

कित्येक adj  some. कित्तिएक. कितेक. uis पिकिवाला म्हणून गवतांत गुंडाळून कित्ति दत्तन ठिवल तरीन कित्येक अंबा कुजून जात॑.

कित्येकदपा adj  once in a while. some times. कित्तिएकदपा. एक वेळ. केम्हातरीं एकदपा. केम्हातरीं एकदा. uis तो पोर फार बुद्धिवंत म्हणून मी ओपींगतों, पण परीक्षाला वाचामते रीतींत वाचल॑ नाहीतर हरूनजावूया म्हणून मला कित्येकदपा वाटत॑.

किरकणे vt  to scribble. to doodle. लक्ष्य नाहीस्क लिव्हणे/ओढणे/होढणे. uis लेंकरे भिंतिवर अस्गीन किरकतात म्हणून कितेकदन त्यंच घराला येणार लेंकरांना द्याला करतां "'ड्राईंग षीट्स" घेऊन ठींगट्लासतात. Note. from Tamil.

किरकिरी n  irritating (behaviour). troublesome. तंटा कराच (स्वभाव). किचकिच. uis सहा महिनापसून अम्च ऑफीसांत मानेजराच स्थल खाली होऊन पडलहोत॑. शेवटी, येऊन पावलते मानेजर एक थोर किरकिरी मनुषास्क वाटत॑.

किरण n  a ray of light, of Sun or Moon. सूर्याच अथवा चंद्राच एक रश्मी. uis सूर्याच किरण एक प्रत्येक दिवस देवाच विग्रहाच व॑र पडाच अतिशय व्यवस्था कित्येक देऊळांत आहे.     

किरातक adj  to be violent. to be cruel. क्रूरपणांत असणे. uis कित्येक धर्माच लोके किरातकपणान वागतात. हेज परिणाम/उदाहरण अम्हाला भूलोकांत अनेक ठिकाणी भयंकर नाश-नष्ट होयाच दिसते.

किरि-किरि adj  irksome. troublesome. नच्च. ल्हान-ल्हान उपद्रव. uis वराडाच घरांत नवराच घरचे लोकांस अवंतरण करताना कोणतरीन किरि-किरि लोक असलतर त्यांस सोडनास्क प्रत्येकहोऊन पाह्यींगाम.

किरीट n  crown. मुकुट. uis ब्रिटनाच राज किरीटाच मध्य असाच कोहिनूर वज्र गोळकोंडा प्रांतांतून मिळ्ळते म्हणतात.  

किलसात n  key. चावी ; किल्ली or चावी in sm. uis अम्च लेंकीच वराडाच दिवसी नवरीला नेसिवामते मुहूर्ताच लुगडे, मंगळसूत्र, तसेच वेगळ॑ सोनेच माळ-मत्ता अग्गीन ठिवल॑ होतते लोखंडाच पेटीच किलसात कोठकी हरपूनटाकून मझ बाईल तय्या-तक्का नाचत होती. शेवटी, देवाच दयान मुहूर्ताच नंखर पुढे मिळून गेल॑.

किलुप n  lock. कवाड, पेटी असलते दत्तन/जत्तन कराला उपयोग कराच एक साधन. कुलूप in sm. uis गॉद्रेजाच किलुप उदंड चोखोट म्हणतात. पण, एक दिवस एकला नुस्त कांबांतून ते उघडून दाखिवलांपिरी मला तजवर असाच पातेरा पूरा गेल॑.

किलुपांत घालणे vt  to imprison. कारागृहांत/कैदांत/जैलांत घालणे. uis बांगळूरच पोलीस मद्य-मद्य गांवाच गुंडा लोकांस अग्गीन धरून किलुपांत घालणे आहे.

किल्ला n  fort. दुर्ग. uis उत्तर भारतांत अनेक विदेश सैन्यांच आक्रमण झाल॑ म्हणून इतिहास वाचलत्यांस कळेल. तसच, तिकडल॑ राज्यांमध्यहीं थोर थोर युद्ध झाल होत॑. हेज परिणामकी कायकी दक्षिण भारतापक्षा तिकड भरून मोट्ठ॑-मोट्ठ॑ किल्ला आहे.   

किळी-किळी n  tickling sensation when someone touches a sensitive part of the body. कुचकळी ; कुचकुली in sm. uis ल्हान लेंकरांस थोरळेंला किळी-किळी करणे म्हण्जे फार आनंद अस्ते. परतूं तेन्हाला थोरळे किळी-किळी कराला पाह्यलतर पळून जातील.

किवडपण n  deafness. कान ऐकनाते अवस्था. किंबडपण. uis वय होतां होतां किवडपण जास्ती होत जाताहे तरीन, ते ओपींगाला तय्यार नाहीस्क बसलाहे तो.

किवड॑ adj  deaf. कान ऐकनाते अवस्था. किंबड॑ ; किवडा in sm. uis किवड॑ लोके हाताच बोटांतूनच चिन्ह दाखिवून त्यंच मध्य बोलींगाच पाह्यलतर अम्हाला ते एक गूढ भाषास्क वाटते.

किष्टांजन n  deer hide used as a sitting mat by ascetics and for keeping puja items ritually pure. क्रिष्णांज. कृष्णांजन. सोवळेंत बसाला उपयोग कराच हरणाच चर्म. पूजा सामान सोवळेंत ठिवाला उपयोग कराच हरणाच चर्म. uis अम्च घरांत असाच किष्टांजनाच संपुष्ट सुमार दोनशें वर्षापसून अम्च कुटुंबात आहे.

किसणी n  grater. scraper. किसाला उपयोग कराच उपकरण. uis नारळ किसाच किसणी प्रयोग कराला तज दंडक असलत्यांस मात्र होईल. तज दंडक नसणार ते वापरलतर बोटाला घाव लागुया. 

किसणे vt  to grate. to scrape. किसून काढणे. uis नारळ किसणे म्हणजे मझ बाईल भींगते, कारण किसताना बोटाला लागून घाव होईलका म्हणून तिला भें आहे. 

किसमिस n  raisins. dried grapes without pips. खिसमिस. वाळलते द्राक्षी. uis साधारण म्हणून नित्य देवाच नैवेद्याला अम्ही किसमिस अणी खडेसाखरे ठिवतों. 

किंबडपण n  deafness. कान ऐकनाते अवस्था. किंबडेच अवस्था. किवडपण. uis साठ वर्षाच वय होतांतरून उदंड लोकांस थोड किंबडपण आरंभ होणे सहजच॑.

किंबड॑ adj  deaf. कान ऐकनाते अवस्था. किवड॑. uis कित्येक किंबड॑ लोके घट्टी बोलतील, कारण, त्यांस बरोर ऐकांम/ऐकाम म्हणजे दुसरे घट्टी बोलांवकी, तसेच दुसरेंसीन म्हणींगून घट्टी बोलतील.   

किंबडाच कानांत किन्नर वाजिवलत्यास्क say  a saying meaning, 'to indulge in a futile exercise of telling or advising a person who does not want to be advised'. ऐकाला तैय्यार नाहीते मनुषाला उपदेश देऊन प्रयोजन नाही’, असलते अर्थाच एक म्हण. Note. The litteral meaning is 'playing devine music to a deaf person'.

की conj  an indicative expression (suffixed). सूचना कराच प्रत्यय. uis एक दिवस मी मझ अलमारीच किलसात हरपूनटाकलों. नंतर वेगळ॑ कसाचकी किलसातांत उघडाला झाल॑. 

की conj  or. हे नाहीतर ते. अथवा. uis आज तो मला येऊन पाह्तों म्हणट्ला. पण तो येईलकी नाहीकी म्हणून मला संदेह आहे. 

कीडा n  worm. maggot. किडा. किडू. कृमी. अळा ;  किडा/कीड/किडू in sm. uis अंबाच झाडाला फूल सोडतानाच औषध/ओखद बडिवल॑ नाहीतर, पिकाच वेळी पंडूंत कीडा येयाला साध्य आहे. 

कीर्तन n  religious musical narrative. देवाविषयीं सांगाच गाणे. uis दिवसोडी संध्याकाळी देवाच दिवा लावून समेच एक-दोन कीर्तनाच "सी.डी." ऐकणे अम्च घरांत एक दंडक झालाहे.

कीर्तिमान adj  renowned. celebrated. प्रसिद्धी झालते. uis अणुशास्त्र विज्ञानी ॲल्बेर्ट ऐन्स्टीन त्यंच "थियरी ऑफ़ रिलेटिविटी" प्रस्थावना करताना जर्मनींत पेटेन्ट-ऑफीसांत "टेक्निकल-सहायक" म्हणून एक ल्हान पदवीच उद्योगांत होते. पण, "थियरी ऑफ़ रिलेटिविटी" प्रसिद्ध झाल नंतर तेनी माहा कीर्तिमान झाले.   

कीर्ती n  fame. renown. प्रसिद्धी. uis नामक्कल देवीच अनुग्रहामळे इषोब-शास्त्रांत थोर पांडित्य संपादलते श्रीनिवास रामानुजनाच कीर्ती लोकांला कळून येयाला केंब्रिड्ज यूणिवेरसिटीच प्रोफ़सर हार्डीच एक थोर भाग होत॑. 

कुग्राम n  hamlet. ल्हान खेडे गांम. uis भारत स्वतंत्र होऊन सत्तर वर्ष झाल तरीन भरून कुग्राम प्रदेशांत अत्त पणीन पीयाच पाणीच व्यवस्था बरोर नाही.   

कुचकळी n  tickling sensation. किळी-किळी ; कुचकुली in sm. uis ल्हान लेंकरांस जास्ती कुचकळी करल॑तर श्वास धरेल म्हणून तस करताने.

कुचुकुचू-बोलणे vt  talking in whispers. to talk in subdued tone. उणे शब्दांत बोलणे ; कुचकुचणे in sm. uis नव वराड झालते पोर-पोरी वेगळ॑ म्हणून जाऊन कुचुकुचू बोलींगणे काहीं अतिशय नाही.

कुजक॑ adj  rotten. decayed. कुजून नासलते ; कुजका/कुजकट in sm. uis दहा दिवसाच पुढे एक किलो सपोटा घेटलते विसरून आज ते उघडून पाह्ताना पूरा कुजून पडलोतते पाह्यलों.

कुजणे vi  to rot. to decay. कुजून नासणे. uis फल-पंडूच कुजणे उणे करांव/कराम म्हणजे फिड्जांत ठिवताना प्लास्टिक-कवराच आंत गुंडाळून ठिवताने. 

कुजिवणे vt  to let a thing rot. कुजून नासिवणे ; कुजवणे/कुजविणे in sm. uis नाटी-दारू करताना तजांत कुजिवलते पंडू घालतील म्हणतात. 

कुटणे vt  to pound. कुटून चूर्ण करणे. कांडणे. uis हातांत कुटून केलते तिखटमीठाला/तिखटचट्णीला मिक्सींत केलतेच पक्षा रूच असते.

कुटीर n  hut. गोठा. झोपडी. uis राणाच आंत राह्याच आदिवासींच कुटीर सगळीन हत्ती ध्वंस करून नास करल॑ म्हणून त्यांस नव॑ घर बांधून देंव/देम म्हणून सरकाराला विपक्ष-दळाच नेता विधानसभांत विनंती करले. 

कुटुंब n  family. परिवार. uis स्वतंत्र भारताला एकच कुटुंब, म्हणजे, नेहरू परिवार तीन प्रधानमंत्री देलाहे.

कुडिका n  ear studs worn by men. दादिगे/दाद्ग्ये कानाला घालाच एक आभरण ; कुडकी in sm. uis मझ ल्हानपणांत "क्ळास आठांत॑" वाचत असताना अम्च इतिहासाच पंतोजी (हेनी इषोबाच क्ळास पणीं काढत होते) कुडिका घालींगाच पाव्हून अम्हाला अग्गीन मष्किरी वाटत होत॑. Note. this was a fashion in the 19th and early 20th century in Southern India. 

कुणबी n  a farm hand. a peasant. an agricultural field hand. ryot. शेतीच काम करणार. जमीनांत काम करणार. नांगरणार. uis येतां येतां हे नव॑ काळांत शेतीच काम करिवाला कुणबी मिळणे फार कष्ट झालाहे. 

कुणबीण n  a farm hand's or peasant's wife. कुणबीच बाईल. uis कुणबी लोके मात्र नोहो, कुणबीण लोके पणीन मिळणे कष्ट झालाहे, कारण, त्यांस पटणांत चोखोट चोखोट काम मिळत॑, हेच. 

कुत्तके n  a contract for alienation of rights to the fruits, leaves and other produce of trees, plants etc. झाडाच पंडु, पान हे सगळींच वर द्याच व्यापाराच अधिकार. uis अम्च घरासमोरल॑ तीन कढीपत्ताच झाडीन मझ आजी वर्षा-वर्षी कुत्तकेला देवूनटाकून, नंतर संपाकाला कढीपत्ता पह्जे म्हणताना कोणालीन कळनास्क तेच झाडांतून तोडून काढत होते. Note. from Tamil.

कुत्र n  dog. bitch. एक प्राणी. uis घर पाह्यींगाच कुत्राच वर्गांत॑ "अलसेषन" कुत्र उदंड चोखोट म्हणतात. Note. कुत्रा for dog & कुत्री for bitch in sm, कुत्रे in sm means 'a small dog'/'puppy.' 

कुत्राच पूंसाला लांब करिवाला होईल का ? say a saying meaning "old habits die hard". "जुने दंडक सोडणे कद्दीन होईनाच होईना", हे अर्थाच एक म्हण.

कुप्पा n  garbage. कचडा. केर ; कचरा in sm. uis अम्च बीदींत कॉरपरेषनाच लोके घरोघर येऊन कुप्पा काढींगून जातात तरीन, अम्च शेदारल॑/शेजारल॑ घरच लोके कित्ति सांगटलतरीन त्यंच घरच कुप्पा बीदींतेच भिरकावतील. Note. from Tamil.

   

कुप्पा-कुप्पा fig  a large quantity. immeasurable quantity. मूटा-मूटा. भरून. उदंड. उजंड. uis दहा वर्ष एक कामपणीं नाहीस्क रिकाम होऊन बसलते मनुषाला नंतर अदृष्ट बडिव॑. कसकी गळ्फांत जाऊन कुप्पा-कुप्पा पैसा संपादींगून आला. Note. from Tamil. 

कुप्पि n  bottle. बोट्टल ; कुपी in sm. uis अत्ता दूध पोळितीन साषेटांत॑ येत॑. पुढे अग्गीन कुप्पींत॑ येत होत॑. Note :- (1) from Tamil. (2) the sm meaning of कुपी is given in A Dictionary, Marathi and English by J.T. Moleswrth (1857) as "a glass bottle or phail".    

कुबुद्धी n  evil mindedness. ओंगळ॑/वंगळ॑ मन्न. uis ल्हा्न वयेंतूनच कुबुद्धी दाखिवत होतते ते पोर अता थोर झांपिरी उदंड अवघड झालाहे.  

कुमार n  youth. ल्हान पोर. uis विदेशाच खेळ-संखांच बरोर अम्च संघ तुल्य होऊन खेळां/खेळाम म्हणजे कुमार वये असतानाच बरोरल॑ अभ्यास देलतरेच होईल.

कुमारी n  young girl. ल्हान पोरी. uis पोरींच जिम्नास्टिक्स खेळांत प्रबल होंव/होम म्हणजे कुमारी असतानेच त्यांस चोखोट अभ्यास द्याला पह्जे.

कुमारी n  virgin. वराड झालनाहीते पोरी. uis मझ सोयरीकांत एकली वाराड होईनास्क तसेच कुमारीविणी राहूनगेली. 

कुरढणे vt  to crawl on one's buttocks. खुरडणे. टीरींत रांगणे ; खुरडणे in sm. uis बीदीच कुत्राला कोणकी धोंडा बडिवून तज मागल॑ पांयाला थोर घाव लागलाहे. अत्ता तला पुढे जाम/जांव म्हण्जे कुरढेत-कुरढेत जायालच होईल.     

कुरढणे fig  to be a slow coach. to be a laggard. हळ्ळु शिकणार. uis "मी अठ्रा महीने पतोरी घरांत कुरढत होतों. तेवढीन हळ्ळु शिकलों" अस मझ आजी सांगतील.

कुरळ॑ adj  curled. गुंडाळून-वांकलते आकारांत असाच ; कुरळा in sm. uis अत्तलीकडे केंस कुरळ॑ कराच साधन मिळते.

कुरळेकेंस n  curly hair. कुरळते केंस. uis बायका पोरींना उजळ काताड, कुरळेकेंस, मोठ डोळे अणी उंच वाढ हे सर्वीं असणे त्यंच अदृष्ट म्हणून सांगूया.

कुरुवड्या n  sun-dried crispies made from rice flour, eaten after frying. ऊनांत वाळिवून तळून खायाच तांदूळाच पीठाच वड्या. uis वर्षा वर्षी मझ अम्मा उन्हाळाच पुढेच कुरुवड्या, कोह्ळवड्या असलते अग्गीन घालून अम्ही एक महिनेच सुट्टीला घराला येऊन वापस साळेला जाताना देऊन पाठिवतील.     

कुरूप adj  ugly. पाह्याला बर॑ नसाच. विकार. uis हान्स क्रिस्टियन आन्डेरसन यांच "द अग्ळि डकळिंग" खाणींत शेवटी सुंदर झालते हंस, पिल्लू असताना उदंड कुरूप होत॑ म्हणून संकटांत होत॑.

कुर्सी n  chair. बसाला उपयोग कराच एक साधन ; खुर्ची in sm. uis कित्येक सरकारी साळेंत लेंकरांस बसाला कुर्सी नाही म्हणून भोई व॑र बसिवतात.

कुल n  clan. वंश. uis अम्च समयांत एक वराड निश्चय कराच पुढे नवरा नवरीच कुल, गोत्र, जातक हे अग्गीन बरोर आहेका म्हणून पाह्यला नंतरेच पुढच॑ काम करणे, पण अत्तच॑ काळांत पोर अणी पोरी ते अग्गीन पाह्यनास्क वराड करींगतात.  

कुलगुरू n  family priest. कुटुंबाच पुरोहित. uis अम्ही अनंतशयनांत असजोरी अम्च कुलगुरू रामाचार अणी त्यंच काळाच नंतर त्यंच लोंक पद्दु-आचारे हेनीच अग्गि सणवारालीन घराला येऊन पूजा अग्गीन करेत होतते.

कुलदेवता n  family deity. कुलाच देवता. uis अम्च कुलदेवता बनशंकरीच नवरात्रि-उत्सव बादामींत पौष्य/पौष महिना शुक्लपक्ष अष्टमीला आरंभ होऊन पौर्णमीला संपते/वारते.

कुलधर्म n  traditional values of the clan. परंपरांतून कुलांत चालत असाच धर्म. uis एक नव॑ सूनाला घराला आणिवताना अम्च कुलधर्मा जोक्त वागेलका तिन॑ म्हणून अम्च मनांत केम्हाहीं असत॑. 

कुलपरंपरा n  family tradition. परंपरा परंपरांतून कुलांत चालत असाच रीती. uis नव॑ सूनाला अम्च कुलपरंपरा कित्ती लोक्कुर शिकिवतों की, तेवढीन चोखोट.

कुलमर्यादा n  family decorum. कुलाच गौरव. कुलाच मान-मर्यादा. uis मला कळ्ळते एक चोखोट/चोखट कुटुंबांत त्यंच एकच लोंक अवघडविणी होऊन त्यंच कुलमर्यादाला कित्ती अवगणना कराला होईलकी त अग्गीन करेत बसलसाच पाव्हून मला संकट वाटत॑. 

कुलसंप्रदाय n  traditional customs or practices of the family. परंपरांतून कुलांत चालत असाच आचार-विचार. uis पल्लमदारविणी होतते ते कुटुंब अत्ता पैसाच कष्टांत तरपडत आहेत तरीन त्यंच कुलसंप्रदाय पूर्त दत्तन ठींगट्लाहेत.

कुलाचार n  traditions of the family. कुटुंबांत परंपरा परंपरांतून येत असाच आचार-विचार. uis कुलाचार, कुलसंप्रदाय हे अग्गीन अवगणना करलतर तज परिणाम अत्ता कळना, पण पुढे जातां जातां अम्च लेंकराच वाग पाव्हून अम्हालाच वाईट/दुख वाटेल.

कुल्फी n  a type of (Indian) ice-cream. एक हिंस गुळ्चीट देशी पदार्थ. uis कुल्फीच बरोर पाह्ताना ऐस-क्रीम थोड मौ असेल तरीन, कुल्फींत सायेच रूच प्रत्येक होऊन कळेल.

कुश n  name of a sacred grass. पूजाला उपयोग कराच एक प्रकारच गवत. uis दर्भ, कुश अणी दुर्वा अस तीन विधाच पुण्य गवत पूजा संप्रदायांत उपयोग करतात. 

कुशी n  happiness. संतोष. आनंद ; खुशी in sm. uis ल्हान लेंकरांस त्यांस पह्जते मिळताना होयाच कुशीला निज होवून शुद्ध कुशी म्हणून सांगूया.

कुष्ट n  leprosy. एक प्रकारच महारोग. कुष्टरोग. uis कुष्टाच पहिलच चिन्ह आंगांत कोठतरीन काताडांत पंढ्र रंग येईल म्हणतात.

कुष्टरोग n  leprosy. एक प्रकारच महारोग. कुष्ट. uis बरोरल॑ वेळांत ओखद/औषध काढाला आरंभ केलतर कुष्टरोग संपूर्ण होऊन बरोर होईल.

कुष्टरोगी n  leprosy patient. leper. कुष्टरोग धरलते व्यक्ती. uis जुने काळांत कुष्टरोगी लोकांस अग्गीन गांवाच आंत सोडत होत नाहीत॑ अणी त्यांस म्हणून एक प्रत्येक टिकाण देऊन तिकडेच असास्क व्यवस्था करत होते.

कुसरी n  tiny multi-coloured sugar balls. ल्हान-ल्हान रंग-रंगाच साखरेच बूद. uis अम्ही ल्हान असताना अम्च आजीम्मा अम्च दोस्केच व॑रून बोर-ओतताना भोईंत पडलते अग्गीन वेंचून काढाला मझ भाऊ-भावंडेंच/भाऊ-भावुंडेच लक्ष्य पैसे-नाण्य पंडू हेज व॑र होत अणी मझ लक्ष्य नुस्त कुसरीच व॑र होत॑ ! Note. used during Sankranti celebration for pouring over children’s heads along with coins and other goodies. 

कुस्करणे vt  to crumple (a sheet/paper etc). (कापड/कागद) रगडून विकार करणे ; कुसकरणे in sm. uis अवसरांत ऑफीसाला जायाच वेळ मझ बेष इस्त्रि करून ठिवलते अंगी कोणकी कुस्करूनटाकले.   

कुस्करणे vi  getting crumpled (a sheet/paper etc). (कापड/कागद) अपाप रगडून विकार होणे ; कुसकरणे in sm. uis (1) इस्त्रि केलते फडकी घालींगून "आटोरिक्षांत" गेलतर जाऊन पावजोरी ते अपाप कुस्करून जात॑. (2) इस्त्रि केलते फडकी "हॅंगरांत" अडकिवून ठिवनास्क एक कपाटांत उगे ठिवलतर एक वरानंतर ते अपाप कुस्करून जात॑. 

कुस्ति n  wrestling. मल्लयुद्ध. uis भारताला जुने काळांतूनच कुस्तीच परंपरा आहे तरीन, ओळिंपिक खेळांत अत्ता पर्यंतीन दोन कांसाच पदकेच अम्च देशाला मिळ्लाहे. 

कुंकुम n  vermilion coloured powder for placing in forehead or used in pooja. कुंकुमाच पूड. कुंकू. uis मझ बहिणी/बहीण चुम्मण॑ पोरीविणी असतान एक दिवस आजा तिज गाळांत एक रपाटा घाटले, कां म्हणजे आंघोळी कारून आलांपिरी कपाळांत कुंकुम लावली नाही म्हणून. 

कुंकुमपू n  saffron. dried saffron flowers. केसरीच फूल. uis खीरांत कुंकुमपू घाट्लतर खीराला चोखोट रंग, खम्मग वास हे दोनीं येते. झालतर ते उदंड माघ/मोल आहे ; ग्रमाच एक ल्हान डब्बाला दोनशे रुपे अस्ते. Note. from Tamil.

कुंकू n  vermilion coloured powder for placing in forehead or used in pooja. कुंकुमाच पूड. कुंकुम. uis (1) हे काळाच पोरींस कुंकू लावणे म्हणजे कायकी संकोच. लाव म्हणून निर्बंध केलतर तेच रंगाच एक ल्हान स्टिकर लावीण्गतात. (2) बादामी बनषंकरी देवील कुंकूच अर्चना करणे फार श्रेष्ट. 

कुंकू n  a spot of vermilion coloured dot placed in the forehead. कपाळांत लावाच तंबड॑ रंगाच बिंदी. पोट्टु (Tamil). चांद (Tamil). कपाळांतले ठिमका. uis बायका पोरी कुंकू लावनास्क अस्ताने म्हणून अम्च संप्रदायांत आहे. 

कुंठ n  a pond. a pool. पाणीच एक ल्हान तडाग. ल्हन सरोवर. कुंड ; कुंड in sm. uis शुद्ध केलते पियाच पाणी सगळ॑ खेडेगामालीन देतों म्हणून एलक्षनाच वेळ एक एक राष्ट्रीय पक्षीन सांगतातविना एलक्षन जिंतलेवर खेडेकडे तेनी परतूनपणीं पाह्त नाहीते. अत्तापणीं भरून खेडेगामांत पियाच पाणी कुंठांतूनच शेंदून आणाच.

कुंठ n  a pit or hole in the ground. भोईंतल॑ डोंबूर. कुंड ; कुंड in sm. uis जुने काळांत मैसूर संस्थानांत (अत्तच कर्नाटका राज्य) राणाच हत्तीला खेढ्ढा संप्रदायांत धरत होते. पण, ट्रावनकोर संस्थानांत (अत्तच केरळा रज्य) तलाम्हणून राणांत कुंठ काढून हत्तीला धरत होते.

कुंठ खांडणे id  an idiom meaning (a guest) determined to stay put. "दुसरेंच घरांत उजंड/उदंड दिवसाला राह्याला निश्चय करणे", हे अर्थाच एक शब्दालंकार. डेरा बडिवणे. Note. The literal meaning being, "to dig up a pond (as an indication of ensuring long term source of water)". 

कुंठाच व॑र राग करींगून धुवनास्क गेला म्हणे say  a saying meaning "inaction on flimsy grounds". "अर्थ नाहीते कारण सांगून काईं करनास्क उगे बसणे", हे अर्थाच एक म्हण. Note. The literal translation of this saying is " going away not bathing or cleaning oneself, after getting angry with the pond".

कुंड n  a pond. a pool. पाणीच एक ल्हान तडाग. ल्हान सरोवर. कुंठ ; कुंड in sm.

कुंड n  a pit or hole in the ground. डोंबरा. डोंबूर. भोईंतल॑ कुळि (Tamil). कुंठ ; कुंड in sm.

कुंडल॑ n  ear ornament. कानांत घालाच आभरण. uis महाभारतांत कुंतीपुत्र कर्णाला उजतानाच आंगांत कवचीं कानांत कुंडलहीं होत॑.

कुंडलिनि n  a term in Yoga denoting an esoteric dormant potential force lying coiled like a serpent at the base of the human spine. योगशास्त्र प्रकार मनुषांच मागल॑ हडाच खाले पटीस सर्पाच आकारांत गुंडाळून निजून असाच गूढ शक्ति. कुण्डलिनि. 

कुंडली n  horoscope. जातक. uis दक्षिण भारतांत कुंडलीला जातक म्हणून सांगतात.

कुंडी n  an earthen flower-pot. फूलाच झाडाच तोट्टि (Tamil). 

कुंथ imp  moan. groan. मनाच आंतच स्वंकट भोगाच. 

कुंथणे vt  to groan. to let out a sound while straining. श्रम भोगताना तोंडांतून शब्द येणे ; कुढणें/कुंथणें in sm. Note. in J.T. Molesworth's A Dictionary of Marathi & English (1857) the meaning of कुढणें/कुंथणें is given as "to fret, to grieve over inwardly, to sulk, to utter a forced sound while straining vehemently"  

कुंथणे met  to fret and fume. कुंथणे. uis तो एक शुद्ध शोंबेरी म्हणून अग्गिदनासीं कळेल. कित्ति ल्हान काम देलतरीन कुंथाला आरंभ करतो.

कुंभ n  zodiacal sign of Aquarius. राशीच एक चिन्ह.

कुंभ n  a pitcher. घागर. धातूच मडके.

कुंभमेळा n  a religious festival involving bathing in sacred river. हिंदु संप्रदाया प्रकार कराच तीर्थस्नान. Note. The Kumbh Mela celebrated every 4 years and the Ardh (half) Kumbh Mela, celebrated every six years, are held at Haridwar and Prayag-Varanasi. The Purna (complete) Kumbh takes place every twelve years at four places, Prayag-Varanasi), Haridwar, Ujjain and Nasik. The Maha (great) Kumbh Mela which comes after 12 'Purna Kumbh Melas', or 144 years, is held at Varanasi. 

कुंभाभिषेक n  the Hindu religious ritual of bathing God's idol. हिंदु संप्रदायाप्रकार देवाच विग्रहाला कराच एक अभिषेक. 

कुंभार n  potter. मातीच मडके अणि मातीच साधन करणार.

कुंभारीण n  potter's wife. a female potter. कुंभाराच बाईल. 

कूजा n  a vessel with a screw-lid used for carrying water etc. पाणी भरून टिवाच फिरिवून झांकाच झांकणीच एक पात्र. सुरही. सुरई ; खुजा in sm. uis जुने काळांत लेंकरे-बाळ समेत ट्रेनांत प्रयाण जाताना वाटेंत चोखोट पाणी मिळना म्हणून पाणीच कूजा काढींगून जाणे होत॑.

कूटु n  a liquid preparation eaten with rice. भाताच बरोर कालिवून खायाच एक कालिवण. Note. from Tamil and Kannada.

कूडु n  nest. पक्षींच घर. पिंजरा uis मृग वर्गांत कूडु बांधणे फार अप्रूप असलतरीन, पक्षी वर्गांt पोणावांटा पक्षीनीं कूडु बांधणे आहे. Note. from Tamil.

कूडु n  hive. मेधमाशा/घुंघुरडा असल॑ उडाच कीडांच घर. uis उंच-उंच बांधणींत अम्हाला मावनाते ठामी घुंघुरडाच कूडु तोडून काढणे तेवढ॑ सुलूभाच काम न्हो. Note. from Tamil.

कूडु n  cage for domesticated or captured animals birds etc. वाढिवाच, नाहीतर, धरलते प्राणींला ठिवाच पिंजरा. uis मुंबैच पोवाईंत धरलते एक पुलीला एक कूडांत घालून पुन्हा राणांत जाऊन सोडून आले. Note. (1) from Tamil. (2) पुली, means leopard in Tamil.

कूर्प adj  sharp. चूप. शूर्प. uis अम्च घरच सुरी तेवढीन मोंड झालाहे. साणावाला आलतर ते अग्गीन तला देऊन कूर्प करिवाम/करिवांव. Note. चूप is from Kannada and कूर्प is from Telugu. 

कूर्म n  an avatar of Lord Vishnu. महाविष्णूच एक अवतार.

कूर्म n  tortoise. turtle. कसव. कासव. आमे (Tamil).

कूली n  wages given to a labourer. कूलीकामाच पैसा. कूलीच धर्मा. uis एक दिवसाच कामाला उणेपक्षा तीनशें रुपे कूली देलतरेच काम कराला कोणतरीन येतील.

कूली n  a labourer. कूलीवाला. uis 1952 वर्षंत हिमालयांतल॑ एवरेस्ट शिखर वेघाला आलते इंग्ळीष संघाच नेतांकडे टेनसिंग नोर्गे स्पष्टहोऊन सांगटलते एक विषय कायम्हणजे, शेरपांच सहाय त्यांस पह्जे म्हणजे कोण्त शेरपांलीन कूलीस्क म्हणींगताने, हे होत॑.

कूलीवाला n  a labourer. कामवाला. कूली. uis येतां-येतां धर्मा कित्ति पह्जेतरीन द्याला तय्यार अस्तों तरीन कूलीवाले मिळणे फार श्रम झालाहे.

कृतज्ञ adj  grateful. उपकार मिळ्लतेला मनाच तृप्ति होणे.

कृतज्ञता  n  gratitude. उपकार मिळ्लतेला मनाच तृप्ति होणे. धन्यता.

कृती  n  an action. कृत्य. कार्य. काम.

कृती  n  a method. पद्धती. रीती.

कृती n  a (classical) musical composition. lyric. संगीताच कृती. uis महाराजा स्वाति तिरुनाळांच कृतींच राग फार सौम्य असामळे ते ऐकाला मला उदंड अवडत॑. 

कृत्य adj  exact. कृत्य. uis अत्ता अग्गीन मी उदंड अवसरांत आहें. तरीन, उद्या कृत्य होऊन साडे-चार घंटेला आलतर मी तुला पाह्तों.    

कृत्रिम adj  artificial. not genuine. असल नसाच. uis चुम्मण वयेंत तिज स्वभावीं वागणेहीं उदंड सरळ होत॑. पण, अत्ता ते पूरा बदलून फार कृत्रिम झालाहे.

कृधा n  bushy sideburns. bushy whiskers. muttonchops. गालांत वाढिवाच जाड केंस. uis मी कॉळेजांत वाचाच काळांत, म्हण्जे सुमार चाळीस पन्नास वर्षाच पुढे, गालांत कृधा ठींगणेहीं "बेल-बोटम पॅन्टस" घालींगणेहीं एक थोर "फॅषन" होत॑. 

कृपा n  divine grace. देवाच कारुण्य. uis देवाच कृपा नाहीस्क कोण्त कामहीं अमच्यान कराला होईना. 

  

कृपा n  mercy. compassion. कारुण्य. दया. uis धर्माच नावांत समुदायांत उपद्रव पसरणांला थोडपणीं कृपा दाखिवताने.

कृपा n  favourableness. kind disposition. अनुकूलता. uis तृणमूल कांग्रसाच अध्यक्षांच कृपा नाहीस्क पश्चिम बंगाळांत कोणालीन काहीं कराला होईना म्हणून वाटत॑.

कृमि n  insect. किडा. अळा. पूची (Tamil). क्रिमि. uis ते कुत्राच केंस तिकड-तिकड झडत आहे. तला कायकी कृमीच तंटा होत आहे वाटते.

कृमि n  intestinal worms. पोटांतल॑ कृमि/पूचि. uis पोटांत कृमीच तंटा होयनास्क असाला ल्हान लेंकरांस तम्हा-तम्हा एरंडेलाच तेल, नाहीतर तलाम्हणून असाच ओखद/औषध देणे आहे.

कृषि n  agriculture. शेतीच काम. जमीनांत कराच काम. uis भारतांत सुमार 75% (पंच्याहत्तर प्रतिशत) लोके कृषीच कामांत आहेत.

केडी adj  rowdy. ruffian. rogue. गुंडा. uis बंगळूरांत मध्ये-मध्ये चोरटांच अक्रम जास्ती होताना अग्गीन पोलीसांच पुस्तकांत नाव असाच केडी लोकांस अग्गीन धरून किलुपांत घालणे आहे. Note. the word केडी is from the English acronym K.D. standing for Known Depredator, used in Police records, nowadays known as "history sheeter".         

केतू n  name of one of the navagraha planets of Hindu religion. नवग्रहांत एक ग्रह.

केद्दि adv  on what day ? which day ?  कोण्त दिवस ?  ; कधी in sm. uis तू केद्दी येतोस म्हणून मला पुढेच कळिवलतर मी पूरा व्यवस्था करून ठिवतों.

केद्दि-केद्दि adv  sometimes. at times. now and then. तम्हा-तम्हा. कित्येक वेळ ; कधी-कधी in sm. uis (1) मझ कंप्यूटर केद्दी-केद्दी अपाप राहून जात॑. (2) मझ भाऊ वेडास्क केद्दी-केद्दी वरडत असतो म्हणून तू अम्च घराला येईनास्क असनको.

केद्दि-केद्दि adv  days as and when. कोण्त कोण्त दिवस होईलकी ते ते दिवस अग्गीन. uis तुला केद्दि-केद्दि वेळ मिळत की मला येऊन पाह्त ऐस. 

केद्दीच adv  at some earlier time. कित्तीकी दिवसाच पुढेच ; कधीच in sm. uis मी केम्हा अलों म्हणून तू अत्ता विचारतोसकी. केद्दीच येऊन बसलसाच विषय तुला कळ्ल होत नाही म्हणून सांग.

केद्दीच adj  of what day ?  कोण्त दिवसाच ? ; कधीचा in sm. uis तू वाचत असाच न्यूस-पेपर केद्दीच ? 

केद्दीतरीं adv  at some time or other. at some day or other. केद्दीतरीन. कोण्त वेळांत तरीन. कोण्त दिवस तरीन ; कधींतरीं in sm. uis (1) केद्दीतरीन वेळ मिळताना मला येऊन पाह्शीलका ? (2) मी कंडिप होऊन केद्दीतरीन एक दिवस ईजिप्टाच पिरमिड पाह्यीन.  

केद्दीन adv  at any time. केम्हा पह्जतरीन. uis मला पाह्याला केद्दीन तू येऊया.

केद्दीन adv  always (without fail). (चुकनास्क) केम्हीं. uis तेनी चुकनास्क केद्दीन देवपूजा करणे आहे.

केम्हा adv  when ? कोण्त वेळ ? ; कधी/केव्हा in sm. uis मला पाह्याला तू केम्हा येशील ?

केम्हाच adv  some time back. a long time back. थोड वेळापुढे. उदंड वेळापुढे. केम्हाकी. केंव्हाकी. uis कां तजकरतां तू इकड राखून बसलाहेस ? तो केम्हाच गेला.         

केम्हीन adv  always. at any time. कधीन. केम्हाहीं. uis नार्ळीच झाडाच मट्टा केम्हीन कोणाच आंगावरीन पडना. तसच नारळ॑पणीं खाले पाव्हूनच पडेल म्हणून सांगणे आहे. 

केम्हा-केम्हा adv  as and when. कोण्त कोण्त वेळ होईलकी ते ते वेळ ; केव्हाकेव्हा in sm. uis तुम्हाला बरोर पाह्यींगाला कोणीं नाही म्हणून मला कळल॑. उगे भींगनाकांत. मला केम्हा-केम्हा वेळ मिळतेकी तुम्हाला येऊन पाह्त असतों.

केम्हातरीं adv  once-in-a while. rarely. sometimes. अप्रूपांत. uis मरुभूमींत फार अप्रूपांतच पाऊस पडेल, वर्षांत केम्हातरीन तीन चार दिवस पडलतर जास्ती म्हणूया.

केम्हाहीं adv  always. at any time. केम्हीन. केम्हीं. uis भारताला केम्हाहीं कायतरीन उपद्रव देत असणेच पाकिस्थानाच उद्देश वाटत॑.

केर-कुप्पा n  rubbish. dirt. कुप्पा. कचडा. uis (1) केर-कुप्पा बरोर झाडाला होत नाही म्हणून कामवाली सांगट्ली. समेच/समच एक नव केरसोणी घ्याला तिला दुकानाला पाठिवलों. (2) घरांत केर-कुप्पा नाहीस्क पाह्यींगाम. ते असणे अम्च आरोग्याला चोखोट नहो, अणी वास्तूशास्त्रा प्रकारपणीं घराला होऊन येईना म्हणतील.

केरसोणी n  broom. झाडू ;  केरसोणी or केरसुणी in sm. uis अत्ता अग्गीन नाहणी शुद्ध कराला प्ळास्टिकाच केरसोणी विकाला आरंभ केलाहेत.

केळीचपान n  banana leaf. केळीच झाडाच पान. uis चोखोट गुळ्चीट पंडू होयाच झाडाच केळीचपान जेवाच उपयोला म्हणून बाजारांत/दुकानांत विकणे नाही. जेवाच उपयोगाला म्हणून प्रत्येक वर्गाच झाड आहे.

केळीचफूल n  plantain or banana flower head. केळीच झाडाच फूल. uis केळीचफूलाच अंभटभाजी अणी माठोडा खायाला बेष असत॑.

केळ n  plantain. banana. कदळी. केळीच पंडू. कच्चा केळ. uis (1) जेवणे झालांपिरी केळ खालतर जीर्णाला चोखोट म्हणतात. (2) नेद्रन केळेच चिपांतून भाजी करणे आहे.

केवडा n  screw pine flower. केवडाच फूल. केतकी. केतकीच फूल. ताळमपू (Tamil). uis (1) केवडाचफुल असाच ठिकाणी सरप/सर्प येईल म्हणून सांगणे आहे. हे कित्ती खरकी हे मला कळ्ना. (2) वरमहालक्ष्मीच/वरमालक्ष्मीच पूजाला ्केवडाच फूल फार उत्तम आहे.

केवढ॑ adv  how much ? कित्ती ? ; केवढा in sm. uis हे ब्रह्मांड केवढ॑ थोर आहे म्हणून कोणालीं कळना. 

केवढ॑ adv  how many ?  कित्ती ? ; केवढा in sm. uis हे ब्रह्मांडांत केवढ॑ नक्षत्र आहे म्हणून कोणालीं कळना.  

केवल adj  merely. मात्र ; केवळ in sm.

केवलप्रयोगी अव्यय n  interjection (gram). अतिशय व्यक्त कराच गोष्ट.

केसर n  saffron. केसरीच फूल. कुंमकुमपू (Tamil). संपाकाच पदार्थाला चोखोट वास येयाला उपयोग कराच एक विशेष प्रकाराच वनस्पति ; केशर/केसर in sm. uis कष्मीरांतून मिळाच केसर फार चोखोट वर्गाच असलतरीन कित्येकदनांस स्पैनांतून आणिवाच केसर घेणे म्हणजे ते एक थोर विषय म्हणींगतात.

केसरीच फूल n  saffron flower. कुंमकुमपू. संपाकाच पदार्थाला चोखोट वास येयाला घालाच एक विशेष प्रकाराच वनस्पति ; केशर/केसर in sm.   

केसरीभात n  a sweet preparation made of rava with saffron etc. शिजिवलते रवांत केसर घालून केलते एक गुळ्चीट पदार्थ.

केस॑ adv  how. कोण्त प्रकार ? कस॑ ?  ;  कशी/कसा/कसे in sm. 

केस॑केस॑ adv  in what which way/manner. कस॑कस॑. प्रत्येक-प्रत्येक (रीत) ; कसाकसा in sm. uis अर्धरात्रि उठून पाह्ताना लेंकरूच वर पांघरिवणे केस॑केस॑की गुंडाळून पडलसाच दिसल॑.

केसाच adj  belonging to which? कसाच. कसाच बरोर संबंध झालते ? ; कशाचा in sm. uis मोडलते दोन बावोलीहीं चिकटिवून बरोर करताना केसाच चूर केसाबरोर चिकटिवाम म्हणून बरोर पाव्हून जोडाम.

केसाला adv  what for ? why ? कां ? कसाला ?  uis तो केसाला इकड॑ आला ?

केंद्र n  centre. मध्यभाग. मध्यस्थळ

केंद्र n  focus. सूक्ष्म केंद्र. 

केंद्र n  headquarters. मुख्य स्थळ. 

केंस n  hair. रोम ; केश in sm. uis तिरुपतींत देवाला नवस करून देलते केंस तिकडल॑ अधिकारीलोके विदेशाला पाठिवून देवस्थानला भरून पैसे करतात.

केंसांळणि n  a widow with unshaven head. केंस क्षवर करनाते विधवा. Note. in the olden days most widows used to shave their head and wear an ochre coloured sari with a part of the sari covering the head.

कैद n  imprisonment. तुरंगांत घालणे. कारागृहांत घालणे.

कैद n  jail. तुरंग. तुरंगा. कारागृह.  

कैदि n  prisoner. कैद झालते मनुष. uis पाकिस्थानाच पूर्व प्रधान-मंत्री ज़ुल्फीकर अली भुट्टोला स्थानभ्रष्ट करून भरून वर्ष कैदी म्हणून ठिवून, नंतर मरिवूनटाकले.

कैरस n  an edible preparation made from bitter citron fruit. ईडाच एक पदार्थ. Note. in Kannada कही रस means bitter-stew    

कैलास n  mountain abode of Lord Shiva, beyond Himalayas. शिव निवास कराच पर्वताच नाव (हिमालया वलांडून हे आहे). uis हिंदू धर्माला पवित्र झालते कैलास पर्वत चैनांत टिबेटांत आहे.

कैंच adj  which ? relating to what place ? कोण्त ? कोठल॑ ? ; कैंचा sm.

कोटानुकोटि n  numbers beyond count. millions and millions. billions and billions. मोजाला होयनातवढे मोठ॑ संख्या. uis रात्रीच वेळ आकाशांत एक मनुषाला नुस्त दोळेंत तीन हदार/हज़ार नक्षत्र दिसेल. तजपक्षा कोटानुकोटि नक्षत्र अम्च डोलेला अदृश्य होऊन हे ब्रह्मांडांत आहे. 

कोटि n  crore. दहा दशलक्ष. uis थोड वर्षापुढे एक लक्ष/लाख रुपे संपादलतर ते एक थोर कार्य/विषय होत॑. पण, अत्ता कोटीच संपादन करणार भरूनदन आहेत. 

कोट्टा n  a hard seed of a fruit. फलाच घट्टि बीं. गोट्टि. गोट्टि. गोटा. Note. from Tamil.

कोटे n  fort. किल्ला ; कोट/कोठ in sm. uis (1) दक्षिण भारताच मराठा इतिहासांत जिंजी कोटेच एक महत्व भाग आहे. इसवी 1677 पसून 1697 पर्यंतीं हे कोटे मराठांच अधिकारांत होत॑. (2) इसवी 1714 वर्षी मुगळांच सेनापती साद-अद-उळ्ळा खान हेनी रजपुत योधा राजा तेज़ सिंह यांस (तमिलांत राजा देसिंग म्हणतात) युद्धांत हरिवून जिंजी कोटे धरले/स्वाधीन केले. Note. (1) from Tamil. (2) in J.T. Molesworth's A Dictionary of Marathi and English (1857) the meaning of कोट/कोठ is mentioned as "a fort, fortress, castle, stronghold, tower etc. the wall of a fort or town"

कोठच॑ adj  belonging to which place ? कोठल॑. कोण्त ठिकाणाच ? ; कुठचा in sm. uis ल्हान असताना मला तपालाच स्टांप मिळिवाच "हॉबी" होत॑. तस मिळिवलते स्टांपांत एक दोन अत्तापणीं कोठच॑ म्हणून (म्हणजे, कोण्त देशाच म्हणून) व्यक्त होवून कळना.  

कोठल॑ adj  belonging to which place ? कोठच॑. कोण्त ठिकाणाच ? ; कुठला in sm. uis दोन दिवसापुढे सांखळी तुटींगून एक कुत्र अम्च घराला येवून पावल॑. ते कोठल॑ कुत्रकी कोणाला कळेल !

कोठसून adv  from where ? from which place ? कोठ असून ? कोठून ? कोण्त ठिकाणांतूं ? uis ते कुत्र कोठसून अलते म्हणून हे पर्यंतीन कोणालीं कळना.

कोठसूनकी adv  from some (unknown) place. कोठूनकी. कोण्तकी (कळनाते) ठिकानांतून. uis कोठसूनकी येऊन पावलते ते कुत्राला घरांत ठींगणे बर॑ न्हो म्हणून कित्ती सांगटलतरीन मझ लेंकरे ऐकाला तय्यार न्होते.

कोठून adv  where from ? कोठसून. कोण्त ठामांतून ; कुठून in sm. uis मी उदंड हुडकलों तरीन ते पुस्तक मला मिळ्ल॑ नाही. तुला ते कोठून मिळ्ल॑ ?

कोठून adv  from what point or stage. whence ? कोठून. uis मला अत्ता अवसरांत जामते आहे. तुला उद्या फोण करताना कोठून सोडलोंकी तिकडून नंतरच समाचार अग्गीन सांगतों.

कोठूनकी adv  from some (unknown) place. कोठसूनकी. कोण्तकी (कळनाते) ठिकानांतून.

कोठे adv  where ? कोण्त ठाम/ठांव ? कोठें/कुठे in sm.

कोठे-कोठे adv  where ever. कोण्त कोण्त ठाम ; कुठे कुठे/कोठे कोठे in sm. uis भरून वर्षापुढे सिनिमा थियेटरांत अमुक-अमुक टिकट घेवून प्रत्येक कुर्सींत बसाच सौकर्य न्होत॑. कोठे-कोठे ठाम मिळतेकी लोके तिकडच जाऊन बसत होते.

कोडबोळे n  a fried ring shaped snack. एक तळ्लते खायाच पदार्थ. Note. from Kannada.

कोडा n  a small thick wooden log. कोंडा. ओंडा. लांकडाच एक  चूर ; कोंडका in sm.

कोडंजणे vt  to flap suddenly with a jerk. कोडंजणे. झटका देणे. uis धुवलते कापड तांतांत घालापुढे बेष कोडंजून घाटलतर लोक्कुर वाळून मिळेल॑. Note. from Tamil.

कोडि n  flag. गुढी. ध्वज. पताका. Note. from Tamil.

कोडिसंपंगि n  a creeper giving small greenish bell shaped flowers.ल्हान हिर्व रंगाच फूल सोडाच एक लता/वेल/वल्ली. Note. from Tamil. कोडि in Tamil means 'creeper' and संपंगी is चंपक.

कोडु n  a hand drawn line. रेखा. Note. from Tamil.

कोण pron  who ? कोण ?

कोणकी pron  someone (unknown).  कोणतरीं. uis तेनी काल देऊळांतून परतून येताना सोडलते ठिकाणी चप्ली दिसल॑ नाही. कोणकी चुकून घालींगून गेले. नंतर वेगळ॑ वाट नाहीस्क कोणाचकी चप्ली घालींगून घराला आले.

कोणतरीं pron  someone. कोणकी. कोणीं एक. कोणीएक ; कोणीतरी in sm. uis ते घरच लोके बाहेर जाताना कोणतरीं घरांत वेघनास्क असाला कुत्राला उकलून सोडूनटाकून जातील.   

कोणतरीं pron  anyone. कोणीं एक. कोणीएक ; कोणीतरी in sm. uis मला हे काम कराला उदंड कष्ट होईल॑. तुम्ही दोघ्यांत॑ कोणतरीं एकले मला सहाय्य कराला येतांतका ?

कोणतींएक adj  any one(thing). कोण्तीं एक. uis कोणतींएक काम हातांत काढलरत ते नीट करूनटाकूनच तो वेगळ कामाला जाईल.

कोणाचकी adj  somebody's. कोण्तकी मनुषाच. uis कोणाचकी गोष्ट ऐकींगून असाच चोखोट काम सोडूनटाकून बिसिनस कराला जातों म्हणून तिज दल्ला/दाल्ला बसलाहे.

कोणाच pron  whose ? कोण्त मनुषाच ? ; कुणाचे in sm. 

कोण्त adj  which ?  कोण्त ? ; कोणता/कोणचा in sm. uis (1) कोण्त पुस्तक वाचत आहेस तू अत्ता ? (2) हे दोनांत॑ तुला अवडलते कोण्त॑ म्हणून सांगटलतर॑, ते मी वेगळ॑ काढून ठिवतों.

कोतवालचावडि n  police station. पोलीस स्टेषन/ठाणा.

कोतंबरी n  coriander. कोथंबरी. कोथंबिरी. कोथंबीर. धनिया. कोत्तमल्लि (Tamil).

कोत्तु n  bunch. cluster. गडी. कोत्त ; गडी in sm. uis (1) मल्लि फूलाच/मोगराच फूलाच मोल उणे झाल म्हणून तिन तज एक मोट्ठ॑ कोत्तु केसांत खोयींगट्ली. (2) नाशीकाच जवळ जातानाच मांडवांत द्राक्षे कोत्त-कोत्त लोंबाच पाव्हूया. Note. from Tamil. usually while referring to flowers, fruits, leaves, sprigs etc. 

कोथळी n  a large sack or a large bin or container (usually made of matting or wicker) for storing grains. धान्य दत्तन/जत्तन ठींगाच एक थोर पिशवी, नाही, बेताच एक थोर  बुट्टि.

कोथंबरी n  coriander leaves. कोथंबिरी. कोथंबीर. धनियाच रोप अथवा पाला. 

कोथंबिरी n  coriander leaves. कोथंबरी. कोथंबीर. धनियाच रोप अथवा पाला. 

कोथंबीर n  coriander leaves. कोथंबिरी. कोथंबरी. धनियाच रोप अथवा पाला. 

कोनड॑ n  a triangular recess or niche in a wall. भिंतींतल॑ त्रिकोण आकाराच एक ल्हान स्थळ. uis ’इलेकट्रिसिटी' येयाच पुढे घरांतल दिवा कोनडांत लावून ठिवत होते.  

कोना n  corner. कोने. मूले (Tamil) ; कोन in sm. 

कोने n  corner. कोना. मूले (Tamil) ; कोन in sm. 

कोप n  anger. राग.

कोपिष्ट n  hot tempered. रागिष्ट.

कोबी n  cabbage. कॅबेज. uis कीरे/पाला अंबटभाजि अणी कोबी अंबटभाजि हे दोनीं दक्षिणी देशस्थांला फार अवडाच कालवण आहे.

कोमट adj  lukewarm. ऊन जास्ति नाहीते. बेच्चगे (Kannada). uis उन्हाळांत कोमट पाणींत पणीन मला स्नान कराला होइना. हिंस पाणीच पह्जे.

कोमटणे vi  to feel nausea. वांत येयास्क वाटणे. उमटणे.

कोमळ adj  tender. mild. delicate. soft. नाजूक ; कोमल in sm.   

कोमाळी n  clown. वेड वेड करणार. uis तज वेड वेड वागणे पाव्हून अग्गिदनीं तो एक कोमाळी म्हणून सांगतात. Note. from Tamil. 

कोयता n  sickle. कोविता. पीक कापाच उपकरण. uis कोयतांत्सून कोवळ नारळ विकणार सुलभान वरल॑ भाग कापून अम्हाला नार्ळीच पाणी पीयाला देतो. तेच अम्ही घराला आणून एक कोयतांसून कापाला प्हायलतर ते मोठ॑ समस्या/प्रश्न होईल. हात-पांयाला घाव पणीन लागुया.

कोरड॑ n  dryness (of throat). वाळक॑ (घसा). uis ल्हान क्लासाला पंतोजी म्हणून असणे एक उदंड कष्ट कामेच. पूरा दिवस वरडून घसा कोरड॑ होते. मात्र नहो, धर्मा/मुशारा पणीन उणे अस्त॑. 

कोरड॑ adj  dishes without gravy. रस नसाच भाजी/पदार्थ. 

कोरणे vt  sculpting. to chisel a figure etc. कोरून प्रतिमा करणे. uis समुद्राच बाजू महाबलिपुरमांत धोंडांत हदार/हज़ार वर्षाचीन पुढे कोरून ठिवलते विग्रह अग्गीन अत्ता पणीन पाह्याला सुंदर आहे.

कोरा adj  unused. new. नव॑. उपयोग केल नाहीते. वापरनाते.

कोर्ट n  court. न्याय कचेरी. न्यायालय.

कोलाट्टम n  a dance using small sticks, normally performed by ladies. ल्हान काटीनिशी कराच बायकांच एक नृत्य. Note. from Tamil.

कोलु n  decorative displaying of dolls during the festival of Navarathri. नवरात्रि सणाच वेळी देवांच बावोलींला/भावोलींला अलंकारांत ठिवाच पद्धत. Note. the dolls displayed include those of विष्णू, लक्ष्मी, ब्रह्मा, वायु, सरस्वती, भारती, शेषा, गरुडा, रुद्रा etc. Note. from Tamil.

कोल्हा n  fox. कुत्राच सार्खल॑ एक मृग.  

कोलुस n  foot chain with tinkling bells. घुंगरू. कोलुस. Note. from Tamil.

कोळकट्टे n  a type of sweetmeat. मोदक. uis विनायक चतुर्थीला कोळकट्टेच नैवेद्य/नेवेद्य करणे आहे. Note. from Tamil.

कोळणे vt  to squeeze (tamarind/mango/fruits etc.) in a small quantity of water. थोड/थोडक पाणींत (चिंच/अंबा/पंढू असलते) चेंपून तज रस काढणे.. uis संपाक आरंभ करतानच चिंच कोळून ठिवलतर॑, नंतर॑ सार सांभार असल॑ कालिवण॑ करताना त्यांत॑ चिंचाच पाणी घालणे सुलूभ होईल॑.

कोळसा n  charcoal. लांकड जळिवून कराच इंधन. uis सोवळेच संपाकाला कोळसाच सगडी/शेगडी वापरणे आहे.

कोळसा n  coal. खनींतून खांडून काढाच एक इंधन. uis (1) नैवेलीच खनींतून मिळाच कोळसाला लिगनैट म्हणतात. ते तेवढ॑ चोखोट/चोखट वर्गाच न्हो म्हणून संपाकाच चूलींत वापराला थोडक वर्ष सर्कार/सरकार प्रयत्न करले तरीन नंतर पुढे काईं झाल नाही. (2) एक काळांत अम्च देशाच रेलवे-ट्रैन पूरा कोळसाच इंधनांत पळत होत॑. अत्ता ते अग्गीन विध्युतशक्ती वापरून पळत॑.  

कोळाई n  water tap. नळी/नळ॑. पाणीच टॅप. uis गार्डनाच/बागाच कोळाई दत्तन पाह्यींगनास्क असलतर बीदींत येणार-जाणार कोण्तरीन ते चोरींगून जातील. Note. from Tamil.

कोळी n  fisherman. मासोळी धरणार.

कोळी n  name of the caste of traditional/hereditary fishermen. कोळी वर्ग.

कोळ्ळिकट्टे घेऊन डोस्के खाजींगणे say  a saying meaning "inviting troubles or problems voluntarily". स्वता उपद्रव आणींगणे. Note. The litteral meaning is 'to scratch one's head with a burning firewood'. कोळ्ळिकट्टे is Tamil word meaning 'burning firewood'. 

कोवक्कायि n  a type of vegetable. तोंडेकायि (Kannada/Tamil). तुंड्ली. Note. from Tamil.

कोवर॑ n  dried copra. खोवर॑. खोबर॑. खोब्र. वाळलते नारळ. बुडबुडा.

कोवळ॑ adj  tender. immature. निब्र नसलते ; कोवळा in sm. uis कोण्त भाजीहीं कोवळ॑ असताना संपाकाला उपयोग केल तरेच खायाला बर॑ असेल. 

कोवळ॑ लेंकरू n  just born infant child. अता अता उजलते लेंकरू. uis कोवळ॑ लेंकरे रडाच ऐकाला बेष असत॑ तरीन, ते ऐकताना अम्हास मनांत कसकी वाटेल.  

कोवा n  a sweet preparation of milk thickened to a semi-solid state. खोवा. दूध घट्टि करून तय्यार कराच एक गुळ्चीट पदार्थ ; खवा in sm.

कोविता n  sickle. कोयता. पीक कापाच उपकरण ; कोयता in SM. uis कोवितांत्सून कोवळ-नारळ विकणार सुलभान वरल॑ भाग कापून अम्हाला नार्ळीच पाणी पीयाला देतो. तेच अम्ही घराला आणून एक कोवितांसून कापाला प्हायलतर ते मोठ॑ समस्या/प्रश्न होईल. हात-पांयेंला घाव पणीन लागुया.

कोवी n  hollowed cocoanut used as a vessel. नरवटीच पात्र.

कोवी n  semi-hard shell of a seed. पूरा घट्टि झाल नाहीते गोट्टि. uis आवक्कायि लोण्चे कराला अंबा चिरताना कोवीनीशी चिरणे आहे.     

कोसंबरि n  a type of salad with moong dal etc. मूंग दाळांत केलते एक खायाच तोंडलावण/तोळ्लावण ; कोशिंबीर in sm.

कोसुरु n  free extras given by seller. विकताना (मिळ्लते पैसेच पक्षा जास्ति) उगे द्याच सामन. Note. from Tamil.

कोह्ळ n  ash gourd. पंढ्र रंगाच भोंपळा ; कोहळा/कोहाळा in sm. uis नुस्त फोड्णीच सांभारांत कोह्ळ-वडा (म्हण्जे कोह्ळाच वडा/वड्या) तळून घाटलर फार रूच अस्त॑.

कोह्ळ-वडा n  a crispy made of udid dhal and ash-gourd. उडीदाच दाळांत कोह्ळ घालून कराच एक वड्या. कोह्ळ-वड्या uis कोह्ळ-वडाच फोड्णीच सांभार खायाला उदंड रूच अस्त॑.

कोंकणस्थ n  a sub-sect of Brahmins hailing from Konkan area. कोंकण प्रदेशाच ब्रह्मणांच एक उपवर्ग.

कोंडा n  husk. bran. chaff. धान्याच भूंस. uis (1) कुटलते साळींतून सूपांत कोंडा पाखडून वेगळ॑ करणे एक सुलूभ काम न्हो. पह्जते अनुभव असलतरेच होईल ! (2) कोंडाच सगडी/शेगडी मिळणे अप्रूप झालाहे. कित्येक ग्रामांत विन्हा वेगळ॑ ठिकाणी ते मिळना. (3) जुने काळांत आंधोळीला पह्जते उनु पाणी कोंडाच चूलांत तावत होते. 

कोंडा n  a short thick wooden log.. ओंडा. कोडा. लांकडाच एक चूर ; कोंडका in sm.

कोंडि n  bolt. latch. कडी. तापा (Tamil) ; कडी/खिळी in sm. uis वार॑ बडिवून उघडनास्क असाम/असांव म्हण्जे कवाडाच वर्च कोंडि घालूनटाकाम.

कोंडे n  a type of hair-do of women where hair is gathered into a bun shape above the neck. a chignon. बिछोडा. डोस्केच मागे बायके केंस गुंडाळून बांधाच एक विध. Note. from Tamil.

कोंपूर n  elbow. हाताच मध्य भागाच एक अवयव ; कोपर in sm. uis ते ल्हान लेंकरू खाले पडून कोंपूराच हड मोडींगत्ळाआ.

कोंपूराला लागलते सुख fig  an idiom meaning 'unnecessary efforts causing unwelcome results'.'अनावश्य श्रं करून आवश्य नाहीते परिणाम येणे’, हे अर्थाच एक श्ब्दालंकार. Note. the literal meaning being, ’pleasure caused on getting hit on the elbow'.  

कोंबड॑ n  (domestic) fowl. घरांत वाढिवाच एक पक्षि. Note. कोंबडे, कोंबडा & कोंबडी for fowl, cock & hen in sm. uis दिवसोडी कोंबडेच एक अंडा/मुट्टे खालतर आंगाला चोखोट म्हणतात.

कोंबड॑ झांकून ठिवलतर दिवस उगनात/उफ़नास्क जाईल का ? say  a saying which means ’no irrelevant or petty action can stop a grand affair'. ’उजंड उणे विषयाच कोण्तालीन एक थोर इषय/कार्य राह्ते कराला होयना’ हे अर्थाच एक म्हण.   

कौतुक n  delight. आश्चर्याच संतोष. uis ल्हान लेंकरे खेळाच पाह्ताना मला उदंड कौतुक वाटते.

कौपीन n  loin cloth. लंगोटि.

कौस्तुभ n  name of a jewel worn by Lord Vishnu. महाविष्णूच एक आभरणाच नाव.

क्रम n  regular order. बरोरल स्थानांत/स्थितींत असणे. uis गेल वर्ष जपानांत झालते सुनामीच नंतर बाधा झालते लोकांस सरकार भात-पाणी वितरण करताना ल्हान लेंकरपणीं क्रमांत ओठाकून/होटाकून ते घ्याच पाव्हून अम्च देशांत अस क्रमांत लोके ओठाकतीलका/होठाकतीलका म्हणून वाटून जात॑.

क्रम n  method. पद्धति. कराच रीति. uis कोण्त काम हातांत काढलतरीन, बरोरल क्रम प्रकार केलतर बेष असेल.

क्रमांक n numerical order. अंकाच क्रम. संख्याच क्रम.

क्रमेणा adv  gradually (step by step). सावकाश क्रम प्रकार. uis भारताच मध्य भागांत माओ वादींच उपद्रव फार आहेतेला सरकाराकडून कराच विध-विध उपायाच परिणाम क्रमेणा कळेल म्हणून वाटत॑.     

क्रमेणा adv  in an orderly manner. क्रम प्रकार. 

क्रिमि n  worm. कीडा. पूची (Tamil). कृमि. अळा. uis क्रिमीच तंटामळे अम्च गार्डनांत/बागांत रोजाफूलाच/गुलाबाच झाडाला तम्हा-तम्हा ओखद/औषध बडिवत असाम/असांव.

क्रिया n  an act. काम. कर्म. कृती. 

क्रियापद n  verb (gram). एक कृती, अनुभव, संभव अथवा स्थिती विषयीन सांगाच गोष्ट. uis "आज पाष्टे पाऊस पडल॑", हे वाक्यांत "पडल॑" हे गोष्टाला क्रीयापद म्हणतों.

क्रियाविशेषण n  adverb (gram). एक क्रियापदाविषीन काहीतरीन विवर द्याच गोष्ट. uis "आज पाष्टे पाऊस जोरहोऊन पडल॑", हे वाक्यांत "जोरहोऊन" हे गोष्टाला क्रीयाविशेषण म्हणतों.

क्रिष्ण n  an avatar of Lord Vishnu. महाविष्णूच एक अवतार ; कृष्णा in sm. uis महाविष्णूच दहा अवतारांत (येयाच कल्की अवतार सोडून) शेवटीच अवतार श्री क्रिष्णाच अवतार होत॑.

क्रिष्ण n  black. काळ॑ ; कृष्ण in sm.

क्रिष्णतुळसि n  a variety of light purple hued tulsi. बरीक जांबळ रंगाच एक प्रकारच तुळसि ; कृष्णतुळस in sm.

क्रिष्णपक्ष n  fortnight of the lunar calendar leading to new moon. अमावस्याच पुढेच चौदा दिवस ; कृष्णपक्ष in sm.

क्रिष्णमणि n  black beads in the mangalasutra. मंगळसूत्रांतल॑ काळीपोती ; कृष्णमणी in sm.

क्रिष्णाष्टमि n  festival celebrating the day of  Lord Krishna's birth. श्रिक्रिष्ण उजलते दिवसाच पूजाच सण. जन्माष्टमि. गोकुलाष्टमि.

क्रिष्णांजन n  deer hide used as a sitting mat by ascetics and for keeping puja items ritually pure. कृष्णांजन. किष्टांजन. पूजा सामान सोवळेंत ठिवाला उपयोग कराच हरणाच चर्म.

सोवळेंत बसाला उपयोग कराच हरणाच चर्म. 

क्रिष्णार्पण n  final oblation to Lord Krishna after a puja. पूजा केल नंतर श्रीक्रिष्णाला अर्पण कराच॑ ; कृष्णार्पण in sm.

क्रूर adj  cruel. निर्दय. 

क्रोध n  anger. राग. uis विरिधीकडून काहीं मिळांव/मिळाम म्हणजे काम, क्रोध, भेद अणी दंड अस चार प्रयोग करांव/कराम म्हणून एक म्हण आहे.