इ,ई,उ,ऊ,ऋ,ए,ऐ,ओ,औ,अ॑,अं,अः

इ

 

इ  the third vowel and the third letter in the DM alphabet. दक्षिणी मराठी अक्षरमालाच तिसर स्वर.  

इकडच॑ adj  relating to this side. इकडल॑. हे पटीसच॑. एथेल॑. यथेल॑. इथेल॑. हे बाजूच॑ ; इकडचा/इकडला in sm. uis तुम्ही तुम्च काम पाह्यींगा. इकडच काम मी पाह्यींगतों.

इकडच॑ adj  relating to this place. इकडल॑. हे ठिकाणीच॑ ; इकडचा/इकडला in sm. uis इकडच लोक त्यंच काम पूरा करलांपिरी मी त्यना तुम्चकडे पाठीवून देतों.

इकडच॑-तिकडच॑ adj  of various unspecified places. इकडल॑-तिकडल॑. एथेल॑-तथेल॑. यथेल॑-तथेल॑. इथेले-तथेल॑ (कोण्त॑ म्हणून व्यक्त करनाते) ; इकडचातिकडचा in sm. uis तुम्ही काय केलांत, हे मला व्यक्त होऊन सांगा. उगे एकडच॑-तिकडच॑ गोष्ट काढून प्रयोजन नाही.

इकडून adv  from here. एथून. एथसून. यथून. यथसून. इथून. इथसून. uis इकडून तुम्च गांम कित्ति दूर आहे ?

इकडून-तिकडून adv  from various unspecified places. इकडसून-तिकडसून. व्यक्त होऊन सांगनाते वेगळ-वेगळ ठामांतून/ठामांतसून. कोण्त म्हणून व्यक्त करनाते वेगळ-वेगळ ठिकाणांतून /ठिकाणांतसून/ठामांतसून/ठावांतसून uis तला एक निश्चय काम काईं नाही. इकडून-तिकडून काय काम मिळतकी ते करून काळ खांडत आहे.

इकड adv  here. this side. in this place. हे ठिकाणि. हे ठामि. हे ठांवि. हे बाजू. एथे. यथे. इथे. uis मला हे पेटि उचलाला होत नाही. इकड येऊन मला थोड सहाय करशीलका ?

इकड-तिकड adv  hither and thither. एथे-तथे. यथे-तथे. इथे-तथे. uis उकलून सोडलते घाडवास्क तो इकड-तिकड हिंडत आहे. 

इच्छा n  wish. desire. आग्रह. अवड. इष्ट. uis मी सांगाच सांगणे झाल॑. इत्तिपर/इत्तपर/इथपर काय करतोस्की ते तुज इच्छा प्रकार करींग.

इच्छाप्रकार adv  as per one's wish. इष्ट प्रकार. इच्छासार्ख. uis तज वागणे थोडकीन बर॑ नाही. इच्छाप्रकार तला सोडलतर कंडिप तो अवघड होणारच.

इच्छाशक्ती n  will power. मनशक्ती. मनाच बळ. मनोबळ. uis जीवनांत कठिन विषय काहीं करून दाखिवाम/दाखिवांव म्हणजे आंगाच श्रम मात्र नोहो, इच्छाशक्ती पणीन असलतरेच होईल.

इच्छासार्ख adv  as per one's wish. इष्ट प्रकार. इच्छाप्रकार. uis मला हे विषयांत अभिप्रय काहीं नाही. तुम्च इच्छासार्ख करींगा.

इटीदंडा n  a type of play with two sticks, one about one foot long and the other about six inches. दोन ल्हान काठीनीशी खेळाच एक विधाच खेळ. गिल्लि-दंडा ; इटीदांडू in sm. uis ल्हान पोरे ईटीदंडा खेळताना फार जागृतान असणे चोखोट, कां म्हणजे त्यांतल ल्हान काठी डोळेला लागून घाव होयाच साध्यता आहे.   

इडिकि n  tongs used in the kitchen. चिमटा. uis तावलते दूधाच पात्र चूलींतून उतरिवताना इडिकि उपयोग करून उचलून काढनास्क, हातांत मिळ्ळते एक चूर कागद मुजलून भांडी उतरिवाला पाह्यलों अणी पात्र चुकून कढलते दूध मझ हात अणी बोटाला लागून लासले. Note. from Tamil.     

इड्ळगे n  idli. steamed dumpling of rice and black gram flour. इड्ळि. इळ्ळगे. इड्ळे. uis इड्ळगे खाना तज बरोर तोळ्लायींगून खायाला कांदाच सांभार, नारळीच चट्णी अणी मोळगापुडी हे अस्कीन अस्त॑  Note.(1) The earliest reference to the word "इड्डलिगे" is found in Vaddaradhane, the Kannada work of Sivakoti Acharya in 920 AD and probably also used by the ancestors of TMs/DMs and since then this archaic word seems to have vanished from Kannada and Marathi. इड्ळगे, इळ्ळगे and इड्ळे appear to be morphed forms of इड्डलिगे. (2) see http://www.deccanherald.com/content/490030/kitchen-chronicles.html for earliest ref to idli.

इड्ळे n  idli. steamed dumpling of rice and black gram flour. इड्ळि (Tamil). इड्ळगे. इळ्ळगे. uis दक्षिणी मराठींत इड्ळिला इड्ळे, इड्ळगे अणी इळ्ळगे अस पणीं म्हणणे आहे.

इड्ळि n  idli. steamed dumpling of rice and black gram flour. इड्ळगे. इळ्ळगे. इड्ळे. तांदूळाच पीटीं उडिदाच पीटीं मिळिवून केलते एक खायाच पदार्थ. uis नुस्त तमिलनाडांत मात्र न्हो, पूरा भारतांत इड्ळि-सांभार प्रसिद्ध झालाहे.

इतक॑ adj so much. एवढ॑ ; इतका in sm. uis एतक॑ वेळ होऊन आलासकी, बंडी तम्हाच निघून गेल॑.

इतकूस्क॑ collo very little. फार/उदंड थोडक. फार/उदंड नंखर. एवढूस्क. uis खीर फार बेष आहेतरीन मला इतकूस्क॑ वाढलर पुरे. 

इतपर adv  here afterward. अण्खि पसून. अत्ता पसून ; इत:पर in sm. uis पाकिस्थानाच परिस्थिति एवढ॑ मोस झालाहे म्हणजे, इतपर ते राज्याला काय होयाला जात की, हे कोणालीं सांगाला होईना. 

इतिहास n  history. चरित्र. uis (1) भारताच इतिहास सुमार पांच हदार/हजार वर्षा पुढेच, म्हण्जे, मोहन-ज-दारो, हरप्पा संस्कृतीच वेळांत आरंभ झाले म्हणूया. (2) मुंबाईच सात द्वीपीन पोर्तुगीस राजकुमारि कातरीन अणी इंग्ळीष राजा चार्ळ्स हेंच वराडाच वेळ चार्ळ्स यांस वरदक्षिणा होऊन मिळ्ल॑, अस इतिहास सांगत॑.

इथून adv  from here. इकडून. येथून. एथून. uis इथून चेन्नै सुमार तीनशे-वीस किलोमीटर दूर आहे.

इथे adv  here. इकड॑. हे ठिकाणी. येथे. एथे. uis  मला पाह्मे म्हण्जे दोन दिवसाच आंत॑ इथे येम॑. कां म्हण्जे, तज नंतर॑ मी गांवाला जाईन.

इथे-तथे adv  hither and thither. इकडे-तिकडे. यथे-तथे. एथे-तथे. uis हे जवळ सोनाराच दुकानांतून अम्च नाताच उजलादिवसाला म्हणून घेट्लते कांकण आणी लोलक कोठकी ठिवूनटाकून तीन चार दिवस इथे-तथे हुडुकून मिळापर्यंतीन तरपडूनगेलों.       

    

इनाम n  grant of land given in perpetuity. परंपरा-परंपराला जमीनाच व॑र असाच अधिकार. uis जुने काळांत थोर-थोर देऊळांला इनाम होऊन मिळ्लते जमीन पूरा, भारताच स्वातंत्र्याच नंतर सरकार वापस घेट्लतामळेकी/घेट्लत्यामळेकी अत्ता हे देऊळांला जुने सार्ख आदाय काहीं येत नाही.

    

इनामदार n  holder of an inam grant in perpetuity. इनामाच अधिकार मिळ्लते मनुष. uis भारताच स्वातंत्र्य झालानंतर सरकार जमीनदारी संप्रदाय रद्द करले अणी तेमळे/त्यामळे तम्हापसून जमीनदार, जागीरदार इनामदार असलते अग्गीन बंध झाल॑. 

इप्पा n  madhuka tree. mahuwa tree. इप्पि. इप्पीच झाड. इलिप्पै (Tamil). Note. oil extracted from the seeds of this tree is considered sacred for Lord Siva. It is used during Navarathi for lighting the sacred lamps to the goddess. It is called म्होंव in SM and इप्पे in Kannada.

इप्पि n  madhuka tree. mahuwa tree. इप्पा. इप्पीच झाड. इलिप्पै (Tamil). Note. oil extracted from the seeds of this tree is considered sacred for Lord Siva. It is used during Navarathi for lighting the sacred lamps to the goddess. It is called म्होंव in SM and इप्पे in Kannada.

इप्पीच तेल n  the oil extracted seeds of the madhuk tree. इप्पीच झाडाच बींतून काढाच तेल. uis  चुम्मणा पोर असताना मी एक दिवस मझ आजाच इप्पीच तेलाच पात्र लोटून तेल पूरा खाले सांडलों.   Note. the oil is considered sacred for Lord Siva. It is used during Navarathi for lighting the sacred lamps to the goddess. It is called म्होंवाच तेल in SM and इलिप्पै एण्णै in Tamil. 

  

इमाम n  a Moslem priest. इस्लामाच धर्मगुरु. uis शबरिमला देवस्थानाला जायाच वाटेंत फार जुने काळांत जिवंत होतते वावर म्हणाच मुसलमान इमाम ह्यंच एक मशीद आहे अणी ते दर्शन करलांपिरीच भक्तजन अय्यप्पस्वामीच देऊळाला जायाच.   

इळ्ळगे n  idli. steamed dumpling of rice and black gram flour. इड्ळे. इड्ळि. uis इळ्ळगे, इड्ळगे, इड्ळि, इड्ळे हे गोष्ट अग्गीन वेगळ॑ वेगळ॑  दिसते तरीन खायाच पदार्थ मात्र एकच, म्हणजे इड्ळीच॑ !

इषोब n  mathematics. हिषोब. गणितशास्त्र ; हिशेब/हिशोब in sm. uis (1) श्रीनिवास रामानुजन इषोब शास्त्रांत॑ अपार बुधिवंत होते. (2) साळेंत वाचाच वेळी मला उजंड अवडलते विषय इषोब होत॑. Note. इषोब is the under emphasized form of the correct हिषोब. 

इषोब n  accounts. हिषोब. पैसाच विषय. पैसा खर्च केलतीं पैसा आलतीं लिव्हून ठिवणे ; हिशेब/हिशोब in sm. Note. इषोब is the under emphasized form of the correct हिषोब. uis इषोबाच गोळमाळ करून पैसा गिळला म्हणून हे जवळ॑ मझ॑ आफीसांत॑ एक थोर अधिकारीला कामांतून काढूनटाकले.

इषोबाच adj  measured. restrained. हिषोबाच. आवश्याच तेवढेच. आवश्याजोक्ताच. नियंत्रणांतल॑. uis तेनी उजंड मानमर्यादाच मनुष मात्र नहो, बोलतानापणीं इषोबांतेच बोलतील. Note.इषोबाच is the under emphasized form of the correct हिषोबाच. 

 

इष्ट n  desire. आग्रह. इच्छा. अवड. uis ते गामाला/गांवाला जाऊनच सराम/सरांव अस निर्बंध काहीं नाही. तुला इष्ट नाहीतर जाणे नको.

इष्ट adj  desired. liked. अवडलते. uis (1) मनाला इष्ट झालते काम करून पैसा संपादून जीवन चालिवाच लोके अदृष्टवंत म्हणूनच सांगाम/सांगाम्व. (2) पितृपक्षाच वेळी पिंड ठिवताना इष्ट मित्रांस पणीन ठिवणे आहे.   

इष्टदेवता n  a God worshiped in a special one-to-one basis. एकांच प्रत्येक देव. uis पोणावांटादनासीन इष्टदेवता अणी कुलदेवता हे दोनीन एकच अस्त॑.

इष्टपत्नि n  a wife dear to heart. प्रीयपत्नि. uis होमपूजा वगैरा करताना इष्टपत्नि समेत होमकुंडाला आहूती देणे आहे. 

इष्टमित्र n  a bosom friend. well liked friend. प्रीयमित्र. uis पितृपक्षाच वेळी पिंड ठिवताना इष्टमित्रांस पणीन ठिवणे आहे म्हणून असलतरीन, प्रतिवेळीन अम्च आचारे सांगतील, अम्च धर्मां असाच मित्रांस मात्र पिंड ठिवाम/ठिवांव म्हणून.    

इष्टिका n  burnt brick. ईट. विटकर. वीट. भिंत/घर/बांधणी बांधाला उपयोग कराच जळून काढलते मात्तीच वस्तू. uis जुने काळांत घरांत होम कराम/करांव म्हणून असलतर, भोईंत वाळू पसरून तजव॑र इष्टिका ठिवून होमकुंड करत होते तरीन अत्ताअग्गीन लोखुंडाच होमकुंड उपयोग करणे आरंभ झालाहे.   

इसवी adj  Christian. क्रिस्तु धर्माच (मताच). uis भारताच उत्तर-पूर्वांतीन केरळ राज्यांतीन इसवींच लोके जास्ति आहेत.  

इसवी n  the Christian era. इसवी युग. uis इसवी 1947 वर्षी भारत स्वतंत्र झाल॑.

इस्त्रि adv  ironing. कुसकुरून असलते कापड इस्त्रिपेटि उपयोग करून बरोर करणे. uis थोड पाणी वरून शिंपडून इस्त्रि केलतर कुस्करून असाच कापड नीट होईल.         

इस्त्रिपेटि n  ironing box. इस्त्रि कराला उपयोग कराच पेटि. uis जुने काळांt इस्त्रिच पेटि कोळसाच विस्तूंतून ऊन करत होते. 

इस्तिफा n  resignation. राजिनामा. काम सोडणे. uis जुने काळांt एक उद्योगांतून इस्तिफा द्याला लोक भींगतील. अत्ता नव पिढीच पोरां प्रकार कोणतरीन एक उद्योगांतून दोन तीन वर्षांच आंत इस्तिफा देल नाहीतर, तला षाणपण उणे आहे, अस म्हणींगाम/म्हणींगांव ! 

इहलोक n  this world, as opposed to the other world. हे लोक. परलोकाच विरुद्ध लोक. मृत्युलोक. uis इहलोक वासांत असाजोरी देवावर भक्ति असलतर पुढे येयाच जन्मांत चोखोट/चोखट कर्माच अनुभव अम्हाला मिळेल.

इंदिरा n  Goddess Lakshmi. Goddess of wealth. लक्ष्मि देवी. uis इंदिरा म्हणून लक्ष्मीदेवीला उद्देश करून सांगताना ते गोष्टाच अर्थ आहे "ऐश्वर्य, वैभव".    

  

इंदु  n  Moon. चंद्र. सोम. uis चंद्राला इंदु म्हणून सांगणे आहे.

इंद्र n  Indra. king of gods. देवेंद्र. देवांच राजा. uis ऋगवेदाच काळांत इंद्र एक मुख्य देव होते तरीन नंतर ते अग्र स्थान विष्णु अणी महादेव स्वाधीन करले.    

इंद्रजाल n  magic. जादू. uis  हाताच चतुरपण अणी पाहणारांच मनोभावाच वर कराच तंत्र प्रयोग, हे दोनीनच इंद्रजालाच मुख्य आधार.   

इंद्रधनुष n  rain bow. पाऊसाच वेळी सूर्य किरण तज व॑र पडून आकाशांत दिसाच धनुषाच रूप. uis इंद्रधनुष भूमीला शिवाच स्थळांत सोनेच घागर असेल, अस पश्चिम देशांच लोककथांत आहे.

इंद्रनील n  sapphire. एक रीतीच खडा. uis आफ्रिका भूखंडाच बाजू असाच मडगास्कर द्वीप इंद्रनील उत्पाद कराच देशांत सगळ्याचीन पक्षा अग्र स्थानांत आहे. 

इंद्रिय n  senses. the faculty by which external objects are detected. ऐकणे, रूच, वास, स्पर्श, दृष्टि हे पांचांचीन अनुभव द्याच शक्ति. uis इंद्रीयांच वर नियंत्रण असणांरांच वर बाहेरच अनावश्य आकर्षणाच परिणाम कद्दीहीं होईना. 

इंद्रिय n  the five sense organs. श्रवण (ऐकणे), स्वाद (रूच), वास, स्पर्श (शिवणे), दृश्य (दृष्टि) हे पांचांचीन अनुभव द्याच शरीराच भाग, म्हणजे, कान, जीव्ह॑, नाक, चर्म अणि डोळे हे पांच भाग. uis पांच इंद्रियहीं नियंत्रणांत ठिवून समानवृत्तीच स्थिती आश्रय करणे फार उत्तम लक्ष्य आहे.     

इंधन n  fuel. जळाला सहाय कराच वस्तू. जळण. uis पुनर उत्पादन होयनाते इंधन, म्हणजे, लांकड, कोळसा, पेट्रोळ, गॅस असल॑ इंधन उपयोग करून करून पुढे येयाच शतकांत भयंकर प्रश्न होयनास्क असाम/असांव म्हण्जे अणुशक्ति, वायुशक्ति, तसेच, सूर्य प्रकाशाच शक्ति असलत्यांतून विद्युतशक्ति कित्ति जास्तीच जास्ति कराला होईलकी तेवढ॑ करूनच सराम/सरांव.    

ई

ई  the fourth vowel and the fourth  letter in the DM alphabet. दक्षिणी मराठी अक्षरमालाच चौथ॑ स्वर.

ईट n  burnt brick. वीट. विटकर. इष्टिका. uis भट्टींत (चुलांत) कराच मातीच ईटाच बदिल अत्ता अग्गीन सिमेंटांत कराच हॉलो-ब्रिक उपयोगांत आलाहे.  

ईड n  a type of citrus tree and fruit thereof. लिंबुस्क एक झाडीं तज पंडुईं. uis ईडाच लोणचे कित्येकदपा थोडक/नंखर कडू असेलतरीन तज रूच मला उदंड अवडेल. 

ईद n  a Mohammedan festival. मुसलमानांच एक सण. uis वर्षा-वर्षी तुरकडांच ईद अणी अच गणेश-चतुर्थी हे दोन सणीन सुमार एकच दिवसी येयामळे अम्च मिरविणकी/मिरवणूक मुसलमान लोके अधीक होऊन राह्याच वाटे गेलतरे धोंडा-माराच अक्रम होईल म्हणून पोलीस बंदोबस्ताच व्यवस्था केम्हाहीन अस्त॑.   

ईश्वर n  God. देव. भगवान. uis ईश्वर म्हणाच गोष्टाच अर्थ भगवान अस असलतरीन, सर्वसाधारण होऊन शिवाला उद्देश करून सांगाच गोष्ट झालाहे हे. 

ईश्वर n Lord Siva. महादेव. भगवान शंकर. uis शिवरात्रीच सणांत अम्ही पूरा रात्री जागे असून ईश्वराच पूज वगैर करत असतों. 

ईश्वरकृपा n  divine favour. देवाच दया. uis अम्च सामर्थ्यामळे अम्ही सगळीन करींगट्लों म्हणून मनांत असलतरे तजपक्षा मूर्खपण वेगळे कोण्तीन नाही, कारण ईश्वरकृपा नाहीस्क अम्हाला काहीनच कराला होईना.

ईश्वरभक्ती n  worship of God. देवाच वर असाच भक्ती. uis आध्यात्मिक विषयांत ईश्वरभक्तीच बरीस वेगळे कोण्तीन नाही.

ईश्वरी n  goddess Parvathi. पार्वती देवी. uis हिमावत पर्वताच लेंक म्हणून ईश्वरीला पार्वती देवी म्हणून नाव आल॑.

ईश्वरी n  a female divinity. शक्ती. भगवती. uis केरळ संस्थानांत कोठ पाह्यलतरीन भगवती क्षेत्र अस्त॑ अणी कोण्त देवीला पूजा करतात तिकडे म्हणून लोकांस विचारलतर सांगतील ते ईशरीच देऊळ म्हणून. 

ईं conj  a conjunction indicating inclusiveness. हीं. नि. Note. as in तेईं (तेहीं) meaning 'that also'.

उ

उ  the fifth vowel and the fifth letter in the DM alphabet. दक्षिणी मराठी अक्षरमालाच पांचवां स्वर.

उकडणे vi  to be sultry. उष्ण होणे. uis गेल एक वारापसून ऊन उदंडउजंड/फार जास्ति झालाहे. अण्कीन अस उकडत असलतर एक एर-कंडीष्णर घेऊनच सराम/सरांव वाटत॑.

उकड-तांदूळ n  par-boiled rice. हलक॑ होऊन कोंडानीशी शिजिवून काढलते साळी. uis नुस्त तांदूळांत कराच पक्षा उकड-तांदूळांत इड्ळी केलतर ते बेष मऊ/मौ होऊन येईल.

उकडून भाजणे fig  to feel the oppressive sultriness of the Sun's heat. ऊभाच फार तंटा होणे. uis बांगळूराच हायशी असाच वातावरणांत एवढ॑ दिवस राहलांपिरी चेन्नैला जायाला मला भें वाटते. रात्रीं-दिवसीं तिकड उकडून भाजत अस्त॑. 

   

उकरणे vt  to scratch or scrape with a slight incision. खाजिवून काढणे. uis  ते लेंकरूला पांयेंच फोड येऊन दहा दिवस झालतरीन अण्खीन वाळल॑ नाही. केम्हाहीन फोडाला उकरून उकरून वाळाला सोडतच नाही.  

उकरून काढणे id  to provoke or dig out a fight. आवश्य नाहीस्क एक भांडणे आरंभ करणे. uis बाजू घरच॑ नव॑ सून एक चोखोट पोरी झालतरीन तिज सासू सदा तिला सळिवून भांडणे उकरून काढाला पाह्त असते.

उकलणे vt  to untie. to unpack. बांधलते उघडणे. uis दुकानांतून मी साखरे घेऊन आणलों की नाही, मझ नातू ते पोट्लम समच उकलून साखरे पूरा खाले सांडला.

उकलून सोडलते गाढव say  a person who has been let loose to his own wayward and irregular ways. अवघड वाटेला सोडलते मनुष. uis ल्हान वये पसून तज बाप माय तला बरोर वाढिवल॑ नाही म्हणून अत्ता एक उकलून सोडलते गाढवास्क हिंडत पडलाहे.       

उक्कड-तांदूळ n  parboiled rice.  rice that has been partially boiled in the husk. उकड-तांदूळ. कोंडानिशी अर्ध शिजिवून काढलते साळी. uis उक्कड-तांदूळीन हिरव॑ तांदूळीन मिळिवून रुब्बलते पीठांत इळ्ळग॑ करलतर ते बेष मऊ/मौ येईल.  

उक्कड-बसणे vt  to squat with both feet touching the floor. पांयतळ दोनीं भोईंला ठिऊन गुडिघा मुजलून बसणे ; उकिडवा/उकुडवा-बसणे in sm. uis उक्कडबसून जेवताने म्हणतील. कारण, ते लक्ष्मी देवीला अपमान केलास्क होत॑ म्हणून. 

उक्काडा n  sultriness. humid heat. उष्ण. ऊब. उबारा. uis उन्हाळाच महिनेंत चेन्नैंत सोसाला होईनाते एवढ॑ उक्काडा अस्त॑. समुद्राच जवळच ओल॑ वारामळे असूया ते.

उखळ n  a stone mortar for pounding rice, spices etc. उसळांत साळी, धान्य/धान असल॑ पदार्थ कांडाच धोंडाच वस्तू. उरळ (Tamil). uis समीपांतपणीं एक ल्हान गावांला गेलस्ताना उखळांत साळी कांडाच मी पाह्यलों. 

उगणे vi  to bloom. मोहरणे/मोहोरणे ; उगवणें in sm. uis कीडा चावून हाळ होयनास्क असाला फूल उगाच पुढेच अंबाच झाडाला वेळा-वेळी ओखद/औषद बडिवणे/शिंपडणे आहे.

उगणे vi  to come forth (as when the day breaks ). प्रत्यक्ष होणे ; उगवणें in sm. uis दिवस उगतानच अवसर-अवसरांत स्नान वगैरा करून लोक्कुर-लोक्कुर पल्हार खाऊन रेल-वे स्टेषनाला पळून गेल नाहीतर मला ऑफीसाला बरोरल॑ वेळाला जाऊन पावाला होईना.

उगणे vi  to come forth (as when the sun rises). प्रत्यक्ष होणे ; उगवणें in sm. uis पाष्टे पाष्टे दिवस उगताना बागांत चालाल जाणे आरोग्याला चोखोट म्हणतील, कारण ते समयांत बागांतल॑ वारेंत ऑक्सिजन भरून असेल म्हणून.         

उगे adv  simply. नुस्त तसच. uis मला तुम्च घराला हे अयितवार येयाच उद्धेश आहे. काहीं नाही, उगे तसच ! 

उगे adv  without a purpose. आवश्य नाहीस्क. उद्धेश नाहीस्क. uis मी ओफीसाल जायाच अवसरांत तो मझकडे उगे बोलून मझ वेळ हाळ केला.

उगे adv  still. without moving. हलनास्क. uis कुत्र चावाला येताना अम्ही पळनास्क उगे असणेच चोखोट.

उगे adv  at rest. at ease. idly. आराम होऊन. uis (1) मला तो उगे बसाला सोडना. कायतरीन काम सांगत असेल. (2) पार्कांt उगे बसाला मला उदंड अवडेल.

उगे adv  silently. श्ब्द नाहीस्क. uis साळेंत पोरे फार गलाटा करत होते. पण, पंतोजी वेघून आलेकी नाही, अग्गिदनीन उगे झाले.  

  

उगे adv  without reason, need, cause, grounds etc. कारण नाहीस्क. uis उगे मला तंटा कर नको. 

उगे adv  free (without charging). पैसा घेनास्क. uis हे अंगी्न दुकानवाला मला उगे देला, काय मोल झाल॑ म्हणून विचारताना पैसा काईन नोको म्हणट्ला

  

उगे adv  without working or doing. काहीं करनास्क. uis उगे बसलतर कोण्हीं तुम्हाला परवा करनात.

   

उगे adv  without speaking. बोलनास्क. uis मी तिला हाक्कामारताना तिन उगे बसल होती, उत्तर काईन देल नाही.

उगे adv  without a profession or business. काम नाहीस्क. स्वस्थ. रिकाम. uis रिटैर झाला नंतर मी अत्ता उगे बसलाहें. Note. all meanings of उगे (adv) given here would apply contextually in the adjective form of the word also.    

उगे-उगे adv  simply. just like that. नुस्त तसच. uis उगे-उगे लटक बोल नको.

उगेच adv  for no reason. उगोच. कारण नाहीस्क ; उगीच/उगाच in sm. uis तू घरांत असतोस म्हणजे तुला पाह्याला येतों. विशेष काहीं नाही, उगेच. 

उगादि n  new year. गुढी पाडवा. uis उगादी सणाच दिवसी घराच बाह्येर गुढी बांधाच दंडक आहे.

उगोच adv  for no reason. उगेच. कारण नाहीस्क॑ ; उगीच/उगाच in sm. uis जातां येतां उगोच तिला मष्किरी करत असतो तो. 

उग्र adj  ferocious. भयंकर. uis  हिरण्यकशिपूला वध करून भयंकर आवेशांत होतते नरसिंह देवाच उग्र रूप शांत कराला प्रह्ळादाला विना वेगळ॑ कोणालीन झाल नाही.

उग्राणाच खोली n  store room. संपाकाच साधन (सामग्री) दत्तन ठिवाच खोली. uis जुने काळांत एक-एक घरांतीन उग्राणाच खोली होत॑, पण तज विषयीन अत्ता योचना करताना तज आवश्य होतका म्हणून वाटते.    

उघडणे vt  to open. उघडणे. uis मोट्ठ॑ वार॑-पाऊस येताना खिडकी उघड ठिवलतर कंडिप होऊन खोलीच आंत पाणी बडिवल. 

   

उघडणे vt  to remove the cover. झांकून असलते उघडणे. uis साखरेच डब्बि उघड ठिवतर मुंग्या येणेंत अतिशय काहीं नाही.

उघड॑ adj  bare. naked. आंगाच व॑र कापड नाहीस्क असणे ; उघडा in sm. uis हिंवाळाच/हिमाळाच कळांत उघड आंगांत असलतर मला निश्चय होऊन पडसा येईल.

उघड॑ adj  of transparent (intentions etc). स्वच्छ (उद्देश etc). uis आजूबाजूच देशाच बरोर पाकिस्थानाच वागणे उघड॑ नाही म्हणून भारताच सांगणे अत्ता-अत्ता अमेरिकाला कळत येत आहे.

उघड॑ adj open (land, space, things etc). उधड॑ स्थल, ठिकाण, साधन॑. मोकळ॑. uis अम्ही ल्हान असताना अम्च अम्मा घरच मोट्टे-माडींत उघड॑ ठिकाणी वडाम वाळिवाला घालून, ते कावळा काढींगून जायनास्क असाला अम्हाला बसिवत होते. 

उचका n  hiccup. उचकी. गोचका. गुचकी. पोटांतूं आरंभ होऊन गळांतून अपाप एकदम येयाच एक शब्द. uis उचकाला शांत कराला एक चूळ (घांस) पाणी सात दपा थोड थोड गिळून पीलतर पुरे.

उचकी n  hiccup. उचका. गोचका. गुचकी. uis चूळ भरींगून पाणी सात दपा थोडक थोडक गिळलतर उचकी राहूनजाईल..  

उचटणे vt  to detach (anything stuck or fixed). (चिकटून, अथवा, घट्टि धरून असाच वस्तूला) उकरून काढणे. uis धिरडे उचटून काढला नंतर तवाच बुडांत चिकटून असाच करपलते पीट खायाला मला उदंड अवडेल.

उचटणी n  a wooden or iron ladle with a flat end used for turning around a dosa being cooked on a hot-plate. तवांत धिरडे परतिवाला उपयोग कराच पळी सार्खल॑ एक उपकरण. हेज एक अग्र चपटा अस्त॑. परतणी. uis टेफलोन लिंपलते तवांत धिरडेला उचटणींतून परतिवून घालताना धिरडे निसरून चूलीच व॑र पडाला साध्य आहे म्हणून दत्तन असांव/असाम.  

उचलणे vt & vi  to lift up. वर करणे. uis मादसूळांत अवस्था भोगत होतों ते मुळे मला ट्रैनांत सामान उचलून व॑र ठिवाला झाल नाही.  

उचलून घालणे fig  to be shocked by sudden nasty surprise. एकदम भेहीं आश्चर्यहीं होणे. uis उदंड/उजंड दिवसा पसून आंगाला बर॑ होत नाही म्हणून मला कळ्ल होत तरीन तज रोडे झालते आंग पाव्हून मला उचलून घाट्ल. तो एवढ॑ मोस झालाहे म्हणून मला विश्वास करालच झाल नाही. 

उचित adj  proper. योग्य. uis अम्हाला एक विष्याच विषयीन बरोर कळनातर, तजव॑र चर्चा होत असताना तोंड झांकींगून उगे बसणे उचित.

उच्चार n  pronunciation. बोलाच रीती. uis तंजावूर मराठी बोलणरांच उच्चारांत तमिलाच शैली फार मिळून आहे तरीन ते बरोर कराला कोणीं प्रयत्न करास्क मला दिसत नाही.

उच्चारणे vt  to utter. to pronounce. उचारणे. बोलून कळिवणे. uis दक्षिणी मराठी लोके त्यंच भाषा बोलताना महाराष्ट्राच लोकांस ते बरोर समजनात्याला एक मुख्य कारण बोलाच रीती, म्हणजे उचारणे विचित्रविणी कानांत पडते म्हणाचच॑.  

उच्छिष्ट adj  tasted food. उष्ट केलते पदार्थ. उष्ट॑. uis येतान येतान मला कोण्त होटलांतीन जायाला अवडना, कारण तिकडल पदार्था उच्छिष्टका नाहीका म्हणून सांगाला होईना.

उच्छिष्ट n  a person who mixes up remains of a food partly taken with fresh food. उष्ट-खरकट पाह्यनाते लोके. uis हे काळाच पोर-पोरींला उष्ट-खरकट काय म्हणून कळत नाही. असल॑ उच्छिष्ट लोक खालते ताटांत उरलते पदार्थ बाकी खरकटाच बरोर मिळवून "रेफ़्रिजिरेटरांत" ठिवतात.

उजव॑ adj  right side. उजवीकडे ; उजवा in sm. uis "राम निवासांत" अम्च घर सहावां माडींत उजव॑ पटीसांत आहे. 

 

उजणे vt  to be born. जन्म होणे. उदणे ; उपजणे in sm. uis मांदराच पिल्लु उजून सात आठ दिवसाच नंतरच दोळे उघडल.

उजलादिवस n  birth day. उजलते दिवस. उदलादिवस. जन्म झालते दिवस ; वाढदिवस in sm uis अम्च नातू जनुवरी पहिले दिवस उजल-ते-करतां, तज उजलादिवस कोणालीन विसराला होईना. 

उजळ adj  fair. bright. light complexioned. पाह्याला बेष गोर असाच. uis पोरे सावळे असल तरीन, तेनाला येणार नवरी उजळ॑ असाम म्हणून आशा भोगतात.

उजंड adj  plenty. उदंड. भरून. फार. uis भारताच संस्कृति उजंड॑ पुरातन आहे. पांच हदार/हजार वर्षाच पुढे मोहन-ज-दारो, हडप्पा असल ठिकाणांतून खोदून काढलते पुरावस्तांतून हे अम्हाला कळते. 

उजंड adj  much. उदंड. भरून. फार. uis मी ल्हान असताना मझ बापाकडून उजंड मार खालोहें.

उजंड adj  abundant. plenty. very much. उदंड. भरून. फार. uis हे वर्ष अंबाच झाडांत उजंड फूल सोडलाहे.

उजा adv  tomorrow. उद्या. uis उद्या म्हणाच गोष्ट भरून दक्षिणी मराठी लोके उजा म्हणून उच्चारण करतात, पण हेजांत चूक काहीं नाही, कां म्हणजे द अणी ज हे दोन शब्दीन एकालेक बदलिवून उच्चार कराच दंडक यांस आहे.    

उजाड n  brightness. light. प्रकाश. दिवा ; उजेड in sm. uis चोखोट/चोखट उजाड असाच ठिकाणी रोवलतरच  झाड बरोर वाढल. Note. उजाड in sm means desolate, barren.

उजिवणे vt  to give birth to. to procreate. जन्म देणे. uis बरोरल॑ समयांत, म्हणजे चाळीस वार झाल नंतर नैसर्गीक होवून लेंकरू उजणेच चोखोट म्हणतात, कारण सिसेरियन ऑपरेशन करून वेळाच पुढे उजिवलतर नंतर उजाच लेंकरांसपणीन तसच सिसेरियन करून उजिवामते पडेल. Note. उजवणे/उजविणे in sm means (1) ’to get one married' and (2) 'to attain safe deliverance'.  

उठणे vi  to get up. to stand up. बसाच स्थितींतून ओठाकणे/होठाकणे. uis गुडिगा/गुडघा सूळामळे, मला खाले बसलतर लोक्कर उठाला होईना. काय तरीन धरींगून हळ्ळु उठालच होईळ. Note:- the word ओठाकणे/होठाकणे  appears to have either become extinct in sm or it was never used in sm. The root may be उठणे, 'to stand up'.  

उठणे vi  to wake up from sleep. झोंपींतूं जागणे. uis पाष्टे सहा घंटेच पुढे उठाला मला होईनाच होईना.

उठणे-बसणे fig  to behave in a very humble or servile manner. स्वंत अभिमान नाहीस्क वागणे. uis जयललिता राज्य करताना तिज खाले काम करत होतते मंत्रीलोक तिज आज्ञा ऐकून उठणे-बसणे कराच विषयांत थोडकपणीन लाज नाहीस्क परस्पर सामर्थ्य दाखिवाच दृश्य प्हाऊन अम्हालाच कंटाळा येत होत॑. 

उठतांबसतां adv  at each and every stage. एक एक स्थितींतीन. एक एक वेळीं ; उठताबसता in sm. uis उठतांबसतां अग्गिदनालीन कायतरीन आज्ञा देत असाच एक वंगळ स्वभाव तिला आहे.  

उठिवणे vt  to cause to get up or stand up. उठिवणे. उठविणे/उठवणे in sm. uis त्यंच घरच कुत्र सदाहीं टीवीच समोरल॑ सेट्टींतेच निजून पडलसेल. तिकिडून तला उठिवणे म्हणजे ब्रह्मप्रयत्न करलतरीन होईना.

 

उठिवणे vt  to wake someone up from sleep. झोंपींतूं जागिवणे. uis झोंपींतून दिडीरशी उठिवलतर॑ लेंकरे रडणे साधारणच.

उठून ओठाकणे vi  to stand up. बसाच॑ स्थितींतूं ओ(हो)ठाकणे. उठून ओ(हो)ठाकणे. uis घराला कोणतरीन अतिथीलोके आलतरे उठून-ओठाकून त्यांस स्वागत कराच दंडक अम्हास आहे. 

   

उठून होठाकणे vi  to stand up. बसाच॑ स्थितींतूं हो(ओ)ठाकणे. उठून हो(ओ)ठाकणे. uis बसलते ठामी बसींगून अग्गिदनालीन आज्ञा देत होतते मनुषाला उठून होठाक म्हणून सांगून दोन रपाट देलों मी. 

उठून बसणे fig  a dormant thing becoming active again. re-emergence (of a situation). (एक कार्य) पुन्हा प्रत्यक्ष होणे. (एक कार्य) पुन्हा व॑र येणे. uis हैदराबादांत तेलेंगाणा विषय पुन्हा उठून बसलाहे. एकपठीस श्री कृष्णा कमीषण त्यंच रिपोर्टांत काय लिवणार की अम्हाला कळना. अण्खीएक पठीस 'गद्दर' (नाक्सलैट लोकाना प्रेरणा देणार) त्यंच नव पार्टी आरंभ केलाहे अणी त्यंच मुख्य उद्देश 'तेलेंगाणा' स्थापना कराचच॑.

उडणे vi to fly. आकाशांत संचार करणे. हुडणे. uis नव॑ होऊन अंडा तोडून बाह्येर आलते पक्षींला उडणे समेच येईना, पण थोड दिवस झालांपिरी येईल. 

उडिमारणे vt  to leap. to jump. हुडिमारणे. uis दुपारच झोंपीच वेळी इकडे तिकडे उडीमारून धिंगाणा करत होतते पोरांस बेष शिवा देवून त्यंच त्यंच घराला पाठिवूनटाकलों. 

 

उडिवणे vt  to fly. आकाशांत सोडणे. uis दुसरे पोरे पतंग आकाशांत उडिवताना तज दोरा कापाला कित्येक वक्र बुद्धीच पोरे प्रयत्न करतील. हे कामाला तेन्ही मांजाच दोरा प्रयोग करणे आहे.

उडिवणे vt  to set off (an explosion). विस्फोट करणे. uis दीपावळीच सणांत पटाकी उडिवणे म्हण्जे पोरांस फार मजा येईल.

उडी n  a leap. a jump. हुडी. uis ट्रिपल-जंप (म्हणजे हॉप-स्टेप अंड जंप) हेजांत दोन उडी अणी एक लांब पाऊल असते.  

उडीद n  a type of pulse. एक रीताच धान्य/धान. uis उडीदाच पीठाच बज्जि, नाहीतर डांगर खायाला फार रूच अस्त॑.

उणाक adj  of inferior (value/price). उणे स्थितीच ; उणाख in sm. uis पाकिस्थानाच स्थिती पाह्ताना अत्तचपक्षा उणाक स्थितीला जाऊन पावताना ते देशाला काय होईल म्हणून अम्हाला योचना करून पाह्याला पणीन होत नाही.  

उणीवता n  deficiency. imperfection. कम्मीपण ; उणीव in sm. uis वज्राच तोड घेताना वज्राला उणीवता कायतरीन आहेका म्हणून बरोर पाह्यींगून घेणे चोखोट. 

उणीवता n  derisive or disdainful attitude. चिरड॑. एळक्करम (Tamil). uis अरुणोदि उठून दंडक झालते लोकांला उशीर होऊन उठाच लोकांना पाह्यिलतर उणीवता अस्त॑.

उणे adj  deficient. wanting. scanty. less. कम्मि ; उणा in sm. uis गेल वर्षाच पक्षा हे वर्ष पाऊस उणे होत.

उणे adj  inferior (in value etc.). उणे ; उणा in sm. uis टाटा मोटर्साच एक लाख रुपेच बंडि घेणे कायकी उणे म्हणून कितिकी लोक म्हणींगतात.

उणे adj  lowly. उणे ; उणा in sm. uis  उणे जातीच लोकांला पुढे आणिवाला सरकार भरून कार्यक्रम आरंभ केलाहेत. 

उणे adj  less. कम्मि ; उणा in sm. uis (1) मझ लोंक सहा फुट उंच आहे. पण, अम्च लेंकीच उंच पांच फुट सहा इंचच ; म्हण्जे, तिन तिज भाऊच पक्षा सहा इंच उणे आहे. (2) अत्ता हैदरबादांत ऊन उदंड आहे. ते पाह्ताना बांगळूरांत ऊन फार उणे म्हणूण सांगूया.

उणे n  failing. imperfection. उणीवता ; उणे in sm. uis तुम्च मनांत तुम्च लोंक वाचणेंत उदंड षाणा (शाहणा) म्हणून वाटूया. पण, अम्च लोंकपणीं वाचणेंत उणे काहीं नाही.

उणे n  minus. एक संख्यांतून अण्खिएक संख्या कम्मि करणे ; उणे in sm. uis तो ल्हान पोर इषोबांत॑/हिषोबांत॑ उदंड षाणा (शाहणा). कित्ति थोर असाच दोन संख्या देलतरीन निमिषांत एकांतून अण्खिएक उणे करून बरोरल॑ उत्तर देईल.

उणे-करणे vt  to reduce. कम्मि करणे. uis तो येतां-येतां विपरीत फुगत आहे. पथ्याच जेवण करून जेड उणे-करींगणे तलाच चोखोट/चोखट.

उणे-करणे vt  to subtract. एक अंकांतूं वेगळ एक अंक काढणे. uis श्रद्धा म्हणाच तला नाहीच नाही. इषोबाच/गणिताच परीक्षांत एक प्रश्नाच उत्तर देताना अंक उणे कराच सोडून, जोडून सत्यनाश करला.   

उणेपक्षा n  at the least. कम्मिपक्षा. uis तला विसंबींगून मी मझ असाच काम सोडून तज बरोर बिसिनस आरंभ केलों. अत्ताच कळ्ल॑, तजकडे बंडवाळ सांगास्क एवढ॑ काहीं नाही म्हणून. उणेपक्षा तो मला तज खर॑ स्थिति सांगट्लासलतर मी मझ काम सोडलासना.

    

उणे-पाह्णे vt  to find fault. चूक पाह्णे. चूक सांगणे. uis मी कित्ति चोखोट काम केलतरीन मझ व॑र उणेपाह्यलतरच तला समाधान होईल. 

      

उणे-सांगणे vt  to talk ill of. to find fault with. अपवाद बोलणे. अपवाद सांगणे. दोष सांगणे. uis काहीं आधार नाहीस्क दुसरेंला उणे-सांगणे तज एक ओंगळ/वंगळ स्वभाव आहे.

उतणे vi  to swell. सुजणे. फुगणे. uis आज पाष्टे तो अंबा तोडाला झाडाच व॑र वेघताना खाले पडला. घाव काहीं झालनाही म्हणून सांगट्ला. पण, अत्ता पाहताना हात उतून आहेस्क आहे. हड मोडलाहे वाटत॑.      

उतणे vi  to boil and over flow. तावून पात्रांतूं बाहेर येणे. uis दूध तावताना उतून बाहेर येइनास्क असाला एक प्रत्येक विधाच पात्र अम्ही गेल वार घेटलों. 

उतरणे vi  to get down. व॑रून खाले येणे. uis तो नारळ तोडाला झाडाव॑र वेघतानच मला कळ्ल॑, तला हे कामाच दंडक नाही म्हणून. तो उतरून येयापतोरी खाले पडलका म्हणून मला भें वाटत होत॑.

उतरणे vi  to alight. to disembark. गाडींतून उतरणे. uis सामान पूरा उतरीवला नंतर तेनी गाडींतून उतरले.

उतरणे vi  to abate or subside. उण॑ होणे. कम्मी होणे. uis गेल दहा दिवसा्च नंतर आज पाष्टे तज जेर उतरल॑. एक-दोन दिवसांत आंग बर॑ होईल वाटते.

उतरणे vi  to go down (in level). कम्मी होणे. uis उन्हाळांतपणीं अम्च घरच॑ आडाच पाणी उतरना.

उतरणे vi  to look pulled down in health. आंग क्षीण होऊन दिसणे. uis समीपांत मी राव-साहेबाना पाह्यलों. पाप, उजंड/उदंड उतरून गेलाहेत.

उतरणे vi  to decline or deteriorate. उणे स्थितीच होणे. uis दुसर लोकयुद्धाच नंतर अमेरिका एक "महाशक्ति" झाल॑. पण, अत्ता ते स्थिति उतराच लक्षण आहे.

उतरिवणे vt  to make one get down or come down. वरून खाले आणिवणे. uis हे पोराच चेष्टा सोसाला होत नाही. अंबाच झाडांतून उतरीवा पतोरी मला देव दिसून गेल॑.

उतरिवणे vt  to set down or put down. खाले ठिवणे. uis अवसर करनाका. बंडींतून सामान पूरा उतरिवला नंतरच मला घराच आंत येयाला होईल.

उतरिवणे vt  to unload. सामान उतरिवणे. uis पूरा सामान उतरीवला नंतर मी कूलीवालाला पैसा देलों.

उतरिवणे vt  to alight or disembark. (गाडींतून) खाले येणे. uis मझ मायेला चालाला होईना म्हणून कळींगूनीं मी त्यांस गाडींतून उतरिवा पतोरी तुम्ही कां एवढ॑ आतर भोगलांत/दाखिवलांत ?

उतरिवणे vt  to make shorter. to reduce the height. उंच उणे करिवणे. uis घरच भोंतालभिंतीच उंच जास्ति झालाहे. थोड उतरिवाम/उतरिवांव.

उतरिवणे vt  to abate. to reduce. उणे करिवणे. कम्मि करिवणे. uis तज जेर जास्ति झालाहे. एक नव॑ ओखद/औषद देऊन उतरिवाला पाह्तों.

उतरिवणे vt  to put down (tantrum, ego etc). उणे करिवणे. कम्मि करिवणे. uis तज अट्टहास जास्ति झालाहे. थोड उतरिवूंटाकून येतों.

उतरिवणे vt  to doff. to strip. कापड काढिवणे. uis अट्टहास राहत॑ केल नाहीसतर॑ तुज कापड॑ उतरीवूनटाकन॑ !

उतार n  slope. एक पटीस उतरून असणे. एक पटीस उंच अणी अण्खीएक पटीस उणे उंच असणे. uis अम्ही घेट्लते जमीन उजव॑ पटीस उतार आहे.  

उतिर adj  not sticking together (eg, cooked rice). मोकळ॑. चिकटनास्क वेगळ वेगळ असाच. uis नव॑ तांदूळांत भात करतम्हा उतिर-उतिर भात पह्जे म्हण्जे पाणी उणे घालाम/घालांव, नाहीतर मुद्दा होऊन जाईल. Note. from Tamil.

उतिवणे vt  to boil-over (eg. milk). ताविवून बाहेर आणिवणे. uis गृहप्रवेशाच वेळी दूध ताविवून उतिवाच एक पद्धत आहे.

 

उतून येणे vi  to boil and overflow. उतून पात्रांतून बाहेर येणे. uis गृहप्रवेश सणाच वेळी दूध तावून भांडीच बाह्येर उतून येम/येंव म्हणून आहे. 

 

उत्कंठा n  anxiety. मनाच गाढ चिंता. uis गल्फ देशांत उद्योग मिळ्ळ॑ म्हणून गेलते पोराकडून कागदकी ए-मेलकी येऊन उदंड/उजंड दिवस झाल म्हणून तज बापाला फार उत्कंठा झालाहे. 

उत्तत्या n  dried dates. वाळलते खर्जूर. uis दुधांत दोन उत्तत्या, मिरे, हळेद/हळदी हे सर्वीं घालून कढिवून नित्य पीलतर अम्च रक्तला पुष्टी मिळल. मात्र न्हो, पडसा-खोंकळा हे अग्गीन सुलुभांन येईना.

उत्तप्पम n  a dosa like preparation. धिरडेस्क एक खायाच पदार्थ. uis उत्तप्पम कराला म्हणून पीठ कालीवून ठिवणे थोड अप्रूपच. कां म्हण्जे, नुस्त पीठांत उत्तप्पमाला पह्जते कांदा मिळिवलतर, तेच दिवस चूलीच व॑र शिजिवून काढलनाहीतर, पीठ लोक्कुर विटून हाळ होईल. Note. from Kannada/Tamil. 

उत्तम adj  very good. excellent. उदंड चोखोट. बेष. uis दरएक मायबापीं त्यंच लोंक/लेंक वेगळ लेंकरांस एक उत्तम उदहरणास्क असा म्हणून आशा ठींगणे सहजच॑.  

उत्तर n  North. उत्तर दिशा. uis महाराष्ट्रा राज्य कर्नाटका राज्याच उत्तर भागांत आहे.

उत्तर n  answer. बदिल. जवाब. uis इषोबाच/हिषोबाच परीक्षांत मोत्तम पन्नास प्रश्नांत मला अठ्ठेचाळीस प्रश्नाला बरोरल॑ उत्तर द्याला झाल॑.

उत्तरा n  name of a star or constallation in the Indian astrological system consisting of 27 such groupings in the zodiac. जोतिषशास्त्रांत एक नक्षत्राच नाव. uis उत्तरा नक्षत्राला उत्तरा-फलगुनी नक्षत्र म्हणूनपणीन सांगणे आहे.

उत्तरायन n  movement of the sun towards north. सूर्य उत्तर दिशाला जायाच. uis अम्च देशाच उन्हाळाच ऋतु उत्तरायनाच वेळांत होत॑.

उत्तरीय n  upper cloth covering torso of a man. आंगाच व॑रच भागांत पांघरिवून नेसाच कापड. अंगवस्त्र. अंगोस्त्र uis तिरुवनंतपुरमाच अनंतशयन देऊळाच गर्भगृहाच जवळ जाताना उत्तरीय नेसींगटलसलतर  काढून हाती धरींगणे, नाहीतर मादावर बांधणे विना देवाच दर्शन कराला सोडनात.

उत्तान द्वादशी n  the day of the religious festival conducted during Karthika month for celebrating the wedding of Tulasi with Lord Vishnu. कार्तिक महिनेंत कराच तुळसी-विवाह सणाच दिवस. uis उत्तान द्वादशीच सणांत तुळसीमंटपांत अवळाच काठी रोवून ठिवाच्याला कारण काय म्हणजे, विष्णूच सानिध्य असाच साळिग्रामशिलाच बदिल अवळा ठिवतों म्हणाचच॑.   

उत्पत्ति n  origin. उत्भव. आरंभ होणे. uis विदेश व्यापार करताना सामग्रींच उत्पत्ति कोण्त देशांत झाल॑, हे विषय अधिकारींस लिव्हून कळिवाम/कळिवांव, अस एक नियम आहे.

उत्पत्ति n  production. उत्पादन. uis भूलोकांतल॑ वेगळ देशाच बरोर पाह्ताना दूधाच उत्पत्ति भारतांत सगळ्यांच पक्षा जास्ति आहे. 

उत्पन्न n  produce. उत्पन्न. uis हे वर्ष झालते चोखोट पाऊसामळे शेतीच जमीनांत उत्पन्न बेष झालाहे. 

उत्पादन n  creation. production. निर्माण. uis आर्सलर-मिट्टल स्टील कंपनि भूलोकांतच सगळांचीन पक्षा जास्ति लोकुंडाच उत्पादन करते.

उत्भव n  origin. आरंभ. uis पावसाळाच वेळांत पाऊसाच पाणीहीं, उन्हाळाच वेळ हीम विघरून येयाच पाणीहीं असामळे  हिमालय पर्वतांत उत्भव होयाच सगळ नदींतीं वर्ष पूराईं पाणी असेल.

उत्सव n  festival. सण. uis वर्षा-वर्षी येयाच श्री राघवेन्द्रस्वामीच आराधना उत्सवाला अम्ही अम्च संभावना चुकनास्क देणे आहे.

उत्सव-मूर्ति n  God's idol used for puja outside the sanctum sanctorum. गर्भग्रहाच बाहेर पूजा कराला उपयोग कराच देवाच विग्रह. uis उडुपी क्षेत्रांत रथोत्सवाच समय देवाच उत्सव-मूर्तीला अलंकार केलते रथांत बसिवून मिरिवणे कराच पाह्याला गंभीर अस्त॑. 

उत्साह n  enthusiasm. उत्साह. uis चेन्नैच मेरीना बीचाला बलाईंगून जोतों म्हणून सांगटल की नाही, रडत होतते लेंकरू उदंड उत्साहांत तिकड जायाला तय्यार होयाला आरंभ केला.

उत्साह n  delight. उत्साह. uis उदंड दिवसापसून पह्जे म्हणून विचारत होतते बावोली लोक्करच मिळाला जात म्हणून ऐकून तिला फार उत्साह झाल॑.

उदय n  rising of Sun, Moon or stars. सूर्य, चंद्र अथवा नक्षत्र आकाशांत व॑र येणे. uis ध्रूव प्रदेशांत अस्तमन झालांपिरी सुमार सहा महिनाला सूर्याच उदय होईना.

उदणे vi  to be born. उजणे. जन्म होणे ; उपजणे in sm. uis मांदराच पिल्लू उदून सात आठ दिवसा नंतरच दोळे उघडेल.

उदलादिवस n  birth day. उजलादिवस. उजलते दिवस. जन्म झालते दिवस. uis अम्च नातू जनुवरी पहिले दिवस उजला ते करतां, तज उदलादिवस कोणालीन विसराला होईना. 

उदंड॑ adj  a lot. उजंड॑. भरून. फार. uis  भारताच संस्कृति उदंड॑ पुरातन आहे. पांच हदार वर्षाच पुढ॑ मोहन-ज-दारो, हडप्पा असल॑ ठिकाणांतून खोदून काढलते पुरावस्तांतून हे अम्हाला कळते. 

उदंड adj  much. उजंड. भरून. फार. uis मी ल्हान असताना मझ बापाकडून उदंड मार खालोहें.

उदंड adj  abundant. उजंड. भरून. फार. uis हे वर्ष अंबाच झाडांत उदंड फूल सोडलाहे.

उदार adj  generous. थोर मनाच. धाराळ मनाच. uis मझ पणजा उदंड उदार मनाच होते, ते करतां त्यांस॑ "उदार सिरोमणी" अस एक बहुमानाच बिरुद ट्रावनकूर महाराजा 1924-आंत देले.

उदास adj  depressed. dejected. मनाला वाटाच संकट. मनाला वाटाच दुख. uis एक कार्य झाल नाही म्हणून मन्न उदास करींगून बसापक्षा पुन्हा बेष प्रयत्न करून ते कार्य साध्य कराला पह्जे. 

उदाहरण n  an example. दृष्टांत. uis बाळपणांत माय-बापांच बरोर घरांत वाढून त्यंच संरक्षण मिळ्ल॑ नाही तरीन, स्वंत श्रमांत पुढे येयाला होईल म्हणून करून दाखिवलते अमेरिकाच राष्ट्रपति बराक ओबामा हेला एक चोखट/च्खोट उदाहरण आहेत. 

उद्घाटन n  inauguration. समारंभ आरंभ करणे. कार्यक्रम आरंभ करणे. uis अच साळेच नव॑ मैदानाच उद्घाटन कराला अम्ही विद्याभ्यास मंत्रीला एक आमंत्रण पत्र पाठिवलों.

उद्दे‌‌श n  intention. purpose. मनांतल॑ आवश्य. तात्पर्य. uis उदंड दिवस मझकडे बोलानास्क असून अत्ता तो मला मिळाला आलाहे. तज उद्देश काय मणून कळत नाही. 

उद्धरण n  restoration. जीर्ण झालते वस्तु बरोर कराच. उद्धारण. uis यंत्र, उपकरण, व्यवसाय/वाणिज्याला पह्जते सामग्रि वगैर निर्माण कराच कारखानांतून येत असाच धूपामळे ताज-महळाच बाहेरच भाग पूरा पिवळ॑ रंगाच डाग झालते, उद्धारणाच नंतर अत्ता पाह्याला थोड बर॑ झालाहे.

उद्धरणे vt  to restore. जीर्ण झालते वस्तु बरोर करणे. उद्धारणे. uis कंबोडिया देशाच पुरातन हिंदु देऊळ, अंकोर-वात, तज जीर्ण स्थितींतून उद्धारण करिवाला भारतांतून पुरावस्तु विभागाच अनेक लोक गेल्होते. 

उद्धरणि n  a small spoon used in pooja. पूजाला उपयोग कराच चमचा. uis दिवसोडीच पूजाला मी एक तांम्रेच उद्धरणीईं सणाच दिवसी रुपेच उद्धरणीईं उपयोग करतों. Note. पंचपात्र and उद्धरणि form the set.

उद्धार n  upliftment. उणे स्थितींतूं चोखोट स्थितीला आणणे. uis दलित वर्गाच लोकांला उद्धार कराला सरकार उदंड कार्यक्रम काढलाहे.

उद्धारण n  restoration. जीर्ण झालते वस्तु बरोर कराच. उद्धरण. uis हे जवळ बंगळूरच जवळ असाच रामूहळ्ळी म्हणाच खेडेगांवांत श्रीरामाच देऊळ उद्धारण केलते प्रकल्पाला अम्च विहीण अध्यक्ष म्हणून होते. 

उद्धारणे vt  to restore. जीर्ण झालते वस्तु बरोर करणे. उद्धरणे. uis रामूहळ्ळी श्रीरामाच देऊळ उद्धारणे कराला सुमार एक वर्षाच वेळीन वीस लाख रुपेहीं खर्च झाल॑, पण काम सार्थक झालकी म्हणून अग्गिदनासीन संतोष वाटल॑.

उद्भव n  coming into being. उत्पन्न होणे. uis हिमालया पर्वतांत गंगोत्रींतून गंगा नदीच उद्‌भव होत आहे.

उद्या n  tomorrow. आजच नंतरल दिवस. उजा. uis काल मझ मित्राला दुकान-बीदींत उदंड दिवसानंतर मिळताना अम्च घराला कां अत्ता अग्गीन येतनाहीस म्हणून विचारत्याला बरोर बदिल देनास्क, उद्या कंडिप येतों म्हणून म्हणट्ला.   

उद्यान n  park. garden. बाग. uis गिरिनगरांत अम्च घराच दोन पटीसीन फार जवळ एकेक उद्यान आहे अणी दिवसोडी पाष्टे मी चालाल जाताना एक दिवस एक उद्यानाला जाणे अणी अण्किएक दिवस दुसर उद्यानाला जाणे अस करत असतों.   

उद्या-नाही-तेरमा n  the third day after today. आज सोडून तीन दिवस नंतरल दिवस. तेरमा दिवस. उद्या-नाही-तेरवा. uis उद्या-नाही-तेरमा इषोबाच परीक्षा ठींगून आज तो एक सिनिमाला गेलाहे म्हणून ऐकून तला वाचणेंत तात्पर्य आहेकी नाहीकी म्हणून मला वाटल॑, .    

उद्या-नाही-परमा n  day after tomorrow. आज सोडून दोन दिवस नंतरल दिवस. परमा दिवस. उद्या-नाही-परवा. uis उद्या-नाही-परमा गांधि जयंती असाकरतां बॅन्काला सुट्टी असेल. 

उद्योग n  employment. काम/नौकरी. uis हे काळांत बेष वाचलतरेच एक उद्योग मिळेल, अस काहीं नाही. देश उदंड विकास झालाहे, ते करतां एक मादिरीच काम कोणालीं मिळेल.

उद्योग n  occupation (for earning money). (पैसा संपादाला कराच) व्यापार-व्यवसायाच उद्योग.  

उद्योग n  business. धंदा.   

उद्योगछेद n  suspension from service. उद्योगांतून सध्याला सरकिवणे.

उद्योगत्याग n  resignation from service. उद्योगविराम. उद्योग सोडणे.

उद्योगनिवृत्त n  retirement from employment. उद्योगांतून निवृत्त/रिटैर होणे. 

उद्योगरद्द n  dismissal from service. उद्योगांतून स्थिरविणी सरकिवणे.

उद्योगविराम n  resignation from service. उद्योगत्याग. उद्योग सोडणे. 

उद्योगी n  employee. कामांत असणार. uis केंद्र-सरकाराच उद्योगी लोकांस अग्गीन अत्ता चोखोट धर्मा अणी पेन्शन मिळते, जुने काळास्क नोहो.

उधय n  white ant. पंढ्र मुंग्या ; उधई/उधय in sm. uis घरांत उधय वेघनास्क असाला तम्ह-तम्हा नुस्त व॑रून औषध/ओखद बडिवलत/शिंपडलतर पुरना, घरच॑ अस्तिवाराच/पायाच खाले पर्यंतीन औषध पोंचास्क भोई खोदून औषध घालाम/घालांव.  

उधार n  transactions on credit or on trust. ऋणांत/रीणांत कराच व्यापार. uis अच घरच॑ बाजूच दाळ-तांदूळाच दुकानवाला/वाणी सामान उधारांत देत होता तरीन अत्ता उधार द्याच राह्ते करूनटाकला.

उधार n  money owed on credit purchase. रीणांत घेट्लते सामानाच मोल. uis (1) मझ मामाला एक चोखोट गुण होत॑. महिना-महिने धर्मा मिळतानच कोणाला-कोणाला पैसे देमते आहेकी ते समच  देऊनटाकतील. त्यांस उधाराच पैसा हात्ति ठींगणे अवडनाच अवडना. (2) धर्माच दिवसी ॲफीसांतून घराला येयाच वाटी वाणीच दुकान, पेपरवालाच दुकान, लेंकरांच ट्यूषन-मास्टराच घर अस अस कोठ कोठ पैसे द्याच/देमते आहेकी तिकड अग्गीन वेघून उधाराच पैसे देऊनटाकूनच तेनी घर येऊन पावतील.    

उधार n  goods held on credit purchase. रीणांत घेट्लते सामान. uis स्वंत बंडवाळ घालनास्क उधाराच माल ठींगून व्यापर केलतर तसल॑ माल देणार विपरीत बड्डि उप्पडतील. 

उनु adj  heated. hot. ऊन केलते. uis उनु भातांत तूप अणी मीठ घालून कालिवून खायाला लेंकरांस भरून अवडेल. 

उनुउनू adj  fresh and hot from the stove or oven. चूलांतून अत्ताच करून ठिवलते ; ऊनऊन/ ऊन्हऊन्ह/ उन्हून/ उन्हन in SM. uis खायाच पदार्थ उनु असल॑ नाही तरीन परवा नाही मला, कॉफी मात्र उनुउनू असांव/असाम. 

उनुउनू fig  quite recent. अत्ताच अलीकडे झालते ; ऊनऊन/ ऊन्हऊन्ह/ उन्हून/ उन्हन in SM. uis अत्ता उनुउनू आलते समाचारा प्रकार राहूल गांधी कॉनग्रस पार्टीच अध्यक्ष पदवींतून राजिनामा देले म्हणून ऐकलों.        

उनुपाणी n  hot water. ऊन केलते पाणी. uis उनुपाणींत आंघोळ/आंघोळी करून दंडक झलत्यांs हिंs पाणींत आंघोळ कराm/karaaMv म्हण्जे थोड कष्ट होईल.

उन्हाळा n  hot weather. summer. ऊनाच वातावरण. uis उन्हाळांत उत्तर भारतांत बडिवाच उनू-उनू वार॑ मला सोसाला होईना.

उपकथा n  story within a story. sub-plot. एक खाणीच आंतल॑ अण्कीएक खाणि. uis उज्जैन साम्राट विक्रमादित्याच वीर कथा "सिंहासन द्वत्रिंसिका" हे अक्रावां शतकांt कष्मीराच सोमदेव लिव्हलते "कथासरितसागरा" हेजांतल॑ एक मुख्य उपकथा आहे.

उपकरण n  instrument. काम कराला उपयोग कराच आयुध. uis घरांत ल्हान-ल्हान काम अम्ही स्वता करींगाला हातोडी, स्क्रू-ड्रैवर असल॑ उपकरण केम्हाईं ठींगणे चोखोट.

उपकरणी n  small utensils used in Deva Pooja. देवपूजाच ल्हान पात्र. uis अम्च आजी फार सोवळेच होते अणी देवघराच सगळ॑ उपकरणीन वेगळ कोणालीन हात लावाला सोडनास्क तेनीच स्वता शुद्ध करून ठिवत होते. 

उपकार n  help. सहाय. uis  एक हातांत लेंकरूईं, अण्कीएक हातांत दुकानांत घेट्लते सामानीं ठींगून बस्सांत ओठाकलसाच बायकोला पाव्हून अम्च ठिकाण त्यांस सोडून देलतर त्यांस एक मोठ उपकार होईल.

उपग्रह n  satellite. ग्रहाला प्रदक्षिणा कराच एक ल्हान ग्रह. uis शनिग्रहाच उपग्रह "टैटान", हेच सूर्यमंडलांत सगळांचीं पक्षा थोर उपग्रह.

उपचार n  gracious treatment. आदरांत वागणे. uis कित्येक लोकांच वागणेंतून, तेनी तेवढदनालीं उदंड मर्यादांत उपचार करणार आहेत म्हणून अम्हाला कळते.

उपजीवन n  subsistence. एकदम उणे पैसांत (आदायांत) जीवन चालिवणे/काल कांडणे. uis एक चोखोट उद्योगांत होतते ते मनुष आवश्य नाहीस्क ते काम सोडूनटाकला. अत्ता उपजीवनाला तिंडाट्टम झालाहे.

उपदेश n  advice. उपदेश. uis महाभारतांत विदुर धृतराष्ट्राला कित्ति उपदेश देवूनीं शेवटि ते कोण्तीन तेनी पालन केल नाहीते.

उपद्रव n  trouble. तंटा. uis भारतांत जास्ति विकास झालनाहीते प्रदेशांत माओवादींच उपद्रव उणे कराम/करांव म्हण्जे तिकडल॑ लोकांच कष्ट काय म्हणून कळींगून ते प्रकारच विकासाच कार्यक्रम कराला पह्जे.

उपद्रव n  harassment. पीडा. तंटा. नच्च. uis ल्हान-ल्हान कामाच आवश्या करतां सरकारी आफीसांत जाणार लोकांला तिकडले उद्योगी लोक उपद्रव करनास्क असाला लोकायुक्त नियोग कराविषयीं अत्ता एक थोर चर्चा देशांत होत आहे.

उपद्रव n  nuisance. तंटा. नच्च. uis अम्च बाजु घरांत आलते नव॑ कुटुंबांत दहा बारा लोके आहेत. रात्रि पूरा काय-कायकी शब्द होत असत॑. मला हे उपद्रव सोसाला होत नाही.

उपद्रव n  botheration. तंटा. नच्च. uis झोंपी जाताना थोर घुरका सोडाच दंडक मला आहे. मझमळे दुसरेंस उपद्रव होताने म्हणून मी केम्हाईं वेगळ एक खोलींतच झोंपी जायाच.

उपनगर n  satellite town. मोठ नगराच बाजु असाच एक ल्हान गांव. uis थोर-थोर पट्णांत जमीनाच मोल उदंड जास्ति असाकरतां पैसावंत नाहीत जन, म्हण्जे मध्य वर्गाच लोके, उपनगरांत घर करणे आहे.

उपनदि n  a tributary. मुख्य नदीच बरोर मिळाच नदि. uis यमुना नदि गंगा नदीच एक उपनदि झालतरीन, ते स्वता एक मोठ नदि आहे.

उपनयन n  thread ceremony. मुंज. uis उपनयन झाल-की-नाही, ब्रह्मचारींस दिवसोडि संध्यावंदन करिवांमते जवाबदरि थोरळे काढींगणे चोखोट.

उपनिषद n  philosophical works forming an important part of Hindu scripture. आरण्यक. हिंदु तत्वज्ञानाच कित्येक मुख्य ग्रंथ. uis बृहदारण्यक उपनिषदांत विदेह राजा जनक महाराजाच राजसदसांत गार्गी वाचक्नावी यज्ञवल्क्यांच बरोर कराच तत्वज्ञानाच तर्क एक मुख्य भाग आहे.

उपनेत्र n  spectacles. अयनक. अर्सा ; चष्मा in sm. uis अत्ता अस्कीन गाजाच/अर्साच उपनेत्र घालाच बद्दिल रेसी-लेन्साच उपनेत्र घालणे प्रसिद्ध झालाहे.

उपन्यास n  a religious discourse. तत्वज्ञानाच भाषण. uis रिटैर झालांपिरी वय झालते लोक सायंकाळी-सायंकाळी उपन्यासाच कार्यक्रमाला जाणे आहे.

उपभाषा n  dialect. एक भाषाच वेगळ एक रूप. लोकबोली. uis तंजाऊर मराठी पुणे मराठीच एक उपाभाषा आहे.

उपमान n  an illustrative comparison. तारतम्य उदाहरण. uis अम्च जीवन कस चालत आहे म्हण्जे, तज उपमान चार डोंगूरावर वेघून-उतराच कसकी तसच आहे. थोड वेळ व॑र वेघताना श्रम अस्त॑. नंतर उत्तराच वेळ सुख वाटते. वेघणे-उतरणे जीवनांत बदलून-बदलून अस्त॑.

उपयोग n  use. कामाला याच॑. uis कसालतरीन उपयोग होईल म्हणून मझ आजा जुने रट्टाच डब्बा काहीतरीन मिळ्लतर ते काढून परणेच व॑र घालतील.

उपयोग n  usefulness. प्रयोजन. uis तो अम्च काम करना म्हणून मला वाटते. तजकडे बोलून उपयोग नाही.

उपरण n  cloth covering torso of a man. आंगाच वरच॑ भागाव॑र पांघरून/पांघरिवून नेसाच कापड. उपरणी. अंगवस्त्र. अंगोस्त्र. अंगूस्त्र. अंगोस्तर ; उपरणे/उपरणा in sm. uis कोणालतरीन धोती दान देताना तज बरोर उपरण पणीं देणे आहे.

उपरणी n  cloth covering torso of a man. आंगाच वरच॑ भागाव॑र पांघरून/पांघरिवून नेसाच कापड. उपरण. अंगवस्त्र. अंगोस्त्र. अंगूस्त्र. अंगोस्तर ; उपरणे/उपरणा in sm. uis जुने काळांत केरळच॑ देऊळांत ब्राह्मण लोकांस मात्र उपरणी नेसींगून आंत जायाला सोडत होते, पण अत्ता कोणालीन सोडत नाहीत.  

उपराट n  reverse. inverse. वाम. उलटा ; उफराटा in sm. uis उर्दू, अरबी, फार्सी असल भाषा उपराट लिव्हतील. म्हण्जे, उजवीकडून आरंभ करून डावीकडे संपवतील. 

उपराट n  obverse. मागे पटीस ; उफराटा in sm. uis हे कागदांत दोन पटीसीं छापलाहे. मी मझ अर्सा आणाला विसरलों. तुला विरोध/आक्षेप नाहीतर उपराट छापलते वाचून सांगशीलका ?

उपराट n  contrary. विरुद्ध. उलटा ; उफराटा in sm. uis मझ बहिणीच लोंकाला काय निर्देश देलतरीन उपराट कामच करेल.  

उपवास n  religious fasting. धार्मिक निष्ठाच उपवास करून अनशी पोटांत असणे. उपास. uis अम्ही एकादशी दिवस पूरा उपवास करणे आहे.

उपवास n  fasting. अनशी पोटांत असणे. उपास. उपाशी असणे. uis पोटाला बर॑ नाहीस्क ढाळणे वगैना झालतर, एक दिवस उपवास बसणे चोखोट.

उसपणे vt  to bale out water from a pond etc. to ladle out milk, ghee, oil etc from a vessel. उसणे. पाणी, दूध, तूप असलते द्रव्य व॑रून ढकळून काढून घालणे ; उपसणे in MM. Note. उसपणे is a phonetic jumbling of उपसणे and thence to उसणे.

उपसर्ग n  prefix. गोष्टाच पुढे (आरंभांत) जोडाच अक्षर, नाहीतर, अक्षरसमूह. uis लोकांच नावाच पुढे "श्री" "श्रीमती" अस जोडाच उपसर्गाच उदाहरण आहे. 

उपहार n  light refreshment. पल्हार. पलहार. फलहार. लघु आहार. लघु भक्षण. uis प्रयाण करताना पोट भरून जेवा्च पक्षा काहीतरीन उपहार खाणेच चोखोट. Note. उप+आहार=उपहार. फल+आहार=फलहार/पल्हार. 

उपहास n  ridicule. मष्किरि. परिहास. अपहास. uis वेगळांस पाह्यिलतर उपहासांत बोलाच वंगळ/ओंगळ दंडक तला आहे. 

उपाकर्म n  the ceremony of putting on a new sacred thread. नव जानव घालाच सण. श्रावणी. आवणी-अविट्टम (Tamil). uis मझ लोंक अमेरिकांत उद्योगांत आहे तरीन वर्षा-वर्षी चुकनास्क उपाकर्म करणे आहे. Note. हे सण श्रावण महिनेंत कराच म्हणून हेला श्रावणी म्हणतों.  

उपाध्यक्ष n  a person who is second in command or charge of an educational or teaching establishment. साळे/शाळे/विध्यालयाच अध्यक्ष नसताना त्यंच जवाबदारी घेणार. uis मी वाचत होतते साळेच उपाध्यक्ष वीस वर्ष ते पदवींतच होते अणी अध्यक्षाच पदवी खाली झालकी-नाही वेगळ कोणालकी नियुक्त केले म्हणून समेच राजिनामा देऊनटाकले. 

उपाध्याया n  a religious teacher. धर्मगुरू. धर्मपंडित. uis मझ सासराच/ससराच एक गाढमित्र थोर धर्मपंडित होते अणी आध्यात्मिक विषयांत फार पांडित्य घेट्लते उपाध्याया म्हणून त्यांस तिरुपति संस्कृत विश्वविद्यालयांत वैस-चान्सलर म्हणून नियुक्त झाले. 

उपाय n  a plan. a scheme. an idea. योजना. युक्ति. uis बरोर योचना करून एक चोखोट उपाय निश्चय केलांपिरी आरंभ कराच कोण्त कार्यईं पराजय होईना.

उपाय n  a remedy. एक वाट. uis कराच प्रयत्न पूरा करून अत्ता वेगळ उपाय काहीं नाही-ते-करतां तो मझ अभिप्राय विचाराला आलाहे. 

उपाशी adj  starving. empty stomach. उपासी. भूकांत असाच स्थिति. खालि पोट. अनशी पोट. uis एकादशी दिवस पूरा उपाशी असून द्वादशी पाष्टे लोक्कर पारणे करणे आहे.

उपास n  religious fasting. धार्मिक निष्ठाच उपवास करून अनशी पोटांत असणे. उपवास. uis शनिवार शनिवार मी उपास करून रात्रिच वेळ काहितरीन पल्हार खायीन.

उपास n  fasting. अनशी पोटांत असणे. उपवास. uis गुरुवार गुरुवार रात्रीच जेवण नाही मला, उपास असतों. 

उपासना n  worship. पूजा. आराधना. uis उद्योगांत असताना त्यांस धार्मिक विषयांत श्रद्धा द्याला वेळ होत नाही, पण रिटैर झालानंतर देवकार्य, पूजा-पद्धती अणी उपासना कर्म असलत्यांत फार उत्साह दाखिवाला आरंभ करले. 

उपेक्षा n  abandon. आवश्य नाही म्हणून सोडूनटाकणे. uis वाघ, सिंह असलते राणाच मृगाला त्यंच पिल्लूंत कोण्त तरीन वांचना म्हणून वाटलतर तला दूध पणीं देईनास्क उपेक्षा करूनटाकल.

उपेक्षा n  neglect. पाह्यींगनास्क सोडूनटाकणे. परवा करनास्क सोडूनटाकणे. uis बरोर पाह्यींगनास्क उपेक्षा करले म्हणून वय झालते तज माय-बाप दोघीन एक वृद्धाश्रमांत जाऊन मिळींगटले.

उप्पडणे vi  to pluck out. to pull out. ओढून/होढून बाहेर काढणे ; उपटणे in sm. uis अम्ही दोघे बहिणीहीं ल्हान असताना भांडणे आरंभ करतानच एकालेक केंस उप्पडत होतों.

उप्पडून काढणे id  to ferret out (information etc. against one's wish). दूसरेकडून काहीं विवर॑की वेगळ विषय कायतरीनकी निर्बंधांत ओढून/होढून काढणे. uis ते बायकोकडे मात्र मी बोलाला जाईना. कां म्हण्जे, बोलाला आरंभ करतानच मझकडून अम्च घरच॑ विवर पूरा उप्पडून काढणे विना तिला वेगळ एक उद्देशीं नाही.

उप्पिट n  a light refreshment made from rava. उप्पुमा. रवांत केलते एक पल्हार. uis मला सादा उप्पिटाच पक्षा कांदा घाटलते उप्पिट अवडेल. Note.from Kannada, उप्पु(salt)+हिट्टु(flour).

उप्पेरि n  fried vegetable chips. तळलते भाजीपालाच पत्तळ चीर. uis नेंद्रन केळेच उप्पेरीला बरोरल रूच येम/येंव म्हण्जे खोब्रीच तेलांत तळलतर मात्र होईल. Note.from Malayalam. 

उबारा n  sultriness. ऊब. उष्ण. uis रात्रीच वेळ आकाश वांबाळा/वामाळा असलतर उबारांत॑ घाम सुटून झोंपीला तंटा होईल. 

उब्बस n  overpowering and debilitating mental state. मनाला उदंड कष्टकी, संकटकी वाटणे. ऊर चेंपास्क मनाला वाटणे. uis त्यंच लोंक पुन्हा परीक्षांत हरला म्हणून ऐकून तेनी उब्बस करींगून बसले. 

उभयान्वयी अव्यय n  conjunction (gram). दोन वाक्य नाहीतर दोन गोष्ट जोडाच अव्यय (व्याकरण ).

उमटणे vi  to feel like vomiting. to feel nauseating. वांति येयास्क वाटणे. ओंकारा येणे. uis उमटास्क वाटलतर लिंबुपाणींत मीठ घालून पीलतर थोडक आश्वास होईल.

उमाट n  elevation. height. उंच ठिकाण. व॑रच स्थळ ; उमाठा/उमाट in sm. uis अंदमान-निकोबार द्वीप समूहांत सुनामीच पाणी येताना तिकडल॑ आदिवासी लोके पूरा उमाट प्रदेशाला पळूनजाऊन त्यंच जीवन रक्षा करींगट्ले.   

उमाट-बधकळ adj  up and down. व॑र-खाले. uis अम्च देशांत पोणावांटा बीद उमाट-बधकळ असते. पाह्यींगून चाललों नाहीतर अम्ही तडकून पडओं.

उम्मा n  kiss. मुक्का. चुंबन. uis ल्हान लेंकरांस पाह्यिलतर उम्मा द्याला्म/घालांव म्हणून वाटलतरीन अम्ही ते करताने. कां म्हण्जे, अम्हाला पडसा खोंकळा काहीतरीन असलतर लेंकरांस ते येउया.

उरणे vi  to remain unused. उपयोग करनास्क बाकी राहणे. uis अम्च रात्रीच जेवण झालांपिरी भात काहीतरीन उरून असलतर कुत्राला ते घालणे आहे. 

उरलते adj  that which remained unused. उपयोग करनास्क बाकी राह्यलते. uis संपाकीण तिज काम पूरा करून निघून गेलांपिरी उरलते काम कायतरीन असलतर ते मझ बाईल करेल.

उरळि n  a heavy large mouthed vessel with well rounded periphery but a small base, used for cooking kheer etc. खीर वगैरा कराला उपयोग कराच थोर तोंड अणी ल्हान उंचाच जेड/जड पात्र. uis मझ आजीच घरांत अप्पि पायसम उरळींतच करणे. Note. from Malayalam.  

उरळेगड्‍डे n  potato. आलू गड्‍डे. uis उरळेगड्डेच भाजि, उरळेगड्डे्च बोंडा, उरळेगड्डेच उप्पेरि, उरळेगड्डेच फ्रेंच-फ्रैस हे तेवढीन मला उदंड अवडेल. 

उरिवणे vt  to save. to leave something aside (for a latter time). बाकि ठिवणे. नंतरशाला काढून ठिवणे ; उरवणे/उरविणे in sm. uis मझ आजी बज्जि कराला कालिवलते उडिदाच पीठ थोडतरीन उरिवून नंतर तजांतून डांगर करतील.

उलटा adj  reverse. उपराट. uis एकदपा मी कारांत बांगळूराच बळेपेटाच ल्हान-ल्हान गल्लींत जाऊन सांपडींगट्लों. वापस येयाला पूरा वाटीन उलटा पळिवत येमते पडल॑.

उलटा  adj  obverse. उपराट. uis कंप्यूटरांत प्रीन्ट कराच कागदाच उलटा पटीस खालि असते म्हणून मी ते कागद फाटून टाकनास्क, पुन्हा तज उलटा भाग उपयोग करतों.

उलटा  adj  upside down. व॑र-खाले. uis विक्रम-वेताळ खाणींत विक्रमादित्य वेताळ विचाराच प्रश्नाला अस्कीन बरोरल॑ उत्तर देतांतरूं ते समच उडून जाऊन स्मशानांतल॑ सिंसपा-झाडांत उलटा लोंबून पडेल. 

उलटा  adj  inside out. आंतल॑ बाहेर. uis ते ल्हान पोर केम्हाहीं बनियन उलटा घालतो.

उलटा-फुलटा adv  topsy turvy. व॑र-खाले ; उलटपालट/उलटापालट/उलटासुलटा in sm. uis खोलीच आंत सामान बरोर जोडून ठिवाला तला सांगतल्होतों तरीन मी जाऊन पाह्ताना सग्ळीन उलटा-फुलटा पडलसाच पाह्यलों.

उल्लास n  delight. joy. pleasure. आनंद. uis मृगशालांत हरणाच ल्हान पिल्लू इकडे-तिकडे पळून उडीमाराच पाह्ताना काय उल्लासांत अस उडीमारतका म्हणून अम्हाला वाटूनजाईल. 

उशीर n  delay. देर. वेळ होणे. uis जपानांत ट्रेन उशीर होऊन जाऊन पावलतर तुम्हाला टिकटाच पूरा पैस वापस मिळेल.

उष्टावण n  feeding ceremony when solid food is given first to a baby. अन्नप्राश्न. अन्न मुहूर्त. लेंकरांला पह्यिलंदा भात द्याच सण ; उष्टावण/उष्टवण in sm. uis साधारण होऊन उष्टावण होयापर्यंतीन ल्हान लेंकरांस घट्टि पदार्थ काहीं द्याच दंडक नाही.

उष्ट n  half eaten food left in the leaf or plate. पानांत, नाहीतर, ताटांत अर्ध खाऊन सोडलते जेवण॑/पदार्थ/भात ; उष्टें in sm. uis कित्येक मठांत जवणे झालांपिरी हात धुवाला जाताना उष्ट तुडिवनास्क पाह्यींगून जानतेस्क अस्त॑.  

उष्ट n  anything soiled or contaminated on account of it being kept in the mouth. तोंडांत लागीवून उष्ट केलते साधन/वस्तू ; उष्टा/उष्टें in sm. uis नंख उष्ट करनको म्हणून कितीदपा सांगटल तरीन तो ऐकना. सदा बोट तोंडांतच असेल.

उष्ट adj  unwashed (mouth and hand after eating). (खालांपिरी) धुवनाते ; उष्टा/उष्टें in sm. uis तो उष्ट हातांत पाणीच नळ/कोळायी फिरिवत असाच मी पाह्यलों. 

उष्ट adj  tasted and left portion (of food). थोड खाऊन सोडलते (पदार्थ/जेवण/भात) ; उष्टा in sm. uis उष्ट भात दूर टाकनास्क कुत्राला देऊया. 

उष्ट-खरकट n  a general term for half-eaten foods and unwashed used plates or vessels. उष्ट पदार्थ अणि खालानंतर विसलनाते भांडि. uis हे काळाच पोरींस उष्ट-खरकट म्हणजे काय म्हणून कळना. सोवळे-ओवळे पाह्याच घरांत वराड करींगून गेलतर कस संसार कराला जातातकी.

उष्ण n  heat (on account of Sun). (सूर्याच) ऊन. uis भूमध्यरेखाच जवळ असाच प्रदेशांत सूर्याच उष्ण जास्ति अनुभव होईल.

उष्ण n  heat in the body's system. आंगाच उष्ण. uis कित्येकदनास आंगांत जास्ति उष्ण झालतर उष्णाच पडसा येईल.

उसणे vt  to bale out water from a pond etc. to ladle out milk, ghee, oil etc from a vessel. उसपणे. पाणी, दूध, तूप असलते द्रव्य व॑रून ढकळून काढून घालणे ; उपसणे in sm Note. from उसपणे, a phonetic jumbling of उपसणे and thence to उसणे.

उसली n  green gram cooked with spices. सुंडल (Tamil) ; उसळ in sm. uis मला पाष्टेच पल्हाराच बरोर उसली खाणे अवडेल.

उंच adj  tall. गिड्ड॑ नाहीते. uis बास्कट-बाळ खेळणार अस्कीन साधारण होऊन उणेपक्षा सहा फ़ुट उंच असतील.

उंच adj  heightened. उंच. uis  हळ्ळु स्वरांत॑ आरंभ करामते गाण॑ उंच स्वरांत॑ आरंभ केलतर॑ ते ऐकाला बर॑ असना.

उंच n  steep (ascent). उंच. uis  जुन॑ काळांत॑ तिरुपतीच व॑र जायाच वाट फार उंच होत॑. ते करतां व॑र जायाला म्हणून वेगळ॑ वाट नंतर॑ केले. खाले येताना ते जुन॑ वाटा वाटी येउया.

उंच n  height. उंच. uis (1) भूलोकांत एवरेस्ट शिखराच पक्षा उंच असाच शिखर वेगळ कोण्तीन नाही. (2) पाणीच भारामळे पाऊसाच वांब/मेघ थोड खाले असते. पण, साधारण मेघ पासुसाच वांबापक्षा उंचांत असते.

उंच n  deep. depth. उंच ; खोल in sm. uis अच घरच॑ आडांत पाणी पाह्मे म्हणजे लवून पाह्यलतरच होईल. तसलते उंच आडांत उतरताना जागृत होऊन असाम/असांव. Note. used in the reverse sense of "height". This usage is seen when telling about a well, pit etc.     

उंच करणे vt  to raise. to lift. वर करणे. uis कवाडाच कोंडि घालाम म्हण्जे हात उंच केलतरच होईल. 

उंडा adj  ball shaped. spherical. गोळ आकाराच. uis बूंदि लाडू ऊंडा असाम तरीन, उंडा बांधाच/कराच कामांतून चुकींगाला ते खारा-बूंदीस्क उतिर-उतिर (मोकळ) करणे पणीन आहे.

उंडासांभार n  a type of sambhar with steamed balls of pulses and cerels. उंडाच सांभार. शिजिवलते दाळांत केलते उंडा घालून केलते एक रीतीच सांभार. uis उंडासांभार तंजावूर मराठी लोकांच एक विशेष कालिवण आहे.

उंदीर n  rat. mouse. एक ल्हान प्राणि. uis  घरांत उंदीराच तंटा उदंड झालाहे-ते-करतां अम्ही एक मांदर वाढिवाला निश्चय करलों.

उंबरा n  threshold. कवाडाच खालच अडव॑ लांकड. uis वराड करींगून नवरी पह्यिलंदा दाल्लाच घरच उंबरा वलांडींगून आंत वेघताना उजव॑ पांय पह्यिले आंत ठिवाम/ठिवांव म्हणून सांगणे आहे.  

उंबळणे vt  to abort pregnancy. गर्भपात करींगणे. गर्भ राह्ते करणे. गर्वारपण राह्ते करणे ; उबळणें in sm. uis थोडक वर्षापुढे अयरलॅन्डांत भारत देशाच एक स्त्रीला स्वंत जीवन रक्षा करींगाला गर्वार राह्ते कराच आवश्य होत॑ तरीन तिकडल॑ सरकार गर्भ उंबळणे धर्म-विरुद्ध आहे म्हणून सांगून अनुमती देल नाही अणी तजमळे शेवटी त्यंच जीवन बलि देमते अवस्थांत जाऊन पावल॑.     

ऊ

ऊ the sixth vowel and the sixth letter in the DM alphabet. दक्षिणी मराठी अक्षरमालाच सहावां स्वर.

ऊठ imp  stand up. उठून ओठाक/होठाक. uis ऊठ म्हणून तला भरूनदपा सांगिट्लों तरीन बसलते ठामांत बसूनच आहे तो. 

ऊठ imp  wake up. झोंपींतून जागे हो. uis पाष्टे सहा घंटेला या/येवा म्हणून तेनी तुम्हाला सांगिट्ले तरीन अण्खीन तेनी उठले नाहीत, दोन घंटे थांबून यांत, उठलसतील. 

ऊत n  boil and overflow. पात्रांतून तावून बाहेर येणे. uis दूध तावताना उतून बाहेर येइनास्क असाला एक प्रत्येक विधाच पात्र दुकानांत मिळत॑. 

ऊदि n  ash. जळून उरलते भस्म. uis गेल वार अम्च दुकानबीदींत एक मोठ/थोर विस्तूच पेट झाल॑ अणी त्यांत एक वाणीच दुकान पूरा पेटून भस्म झाल॑.   

ऊदि n  sacred ash. यज्ञकुंडांत जळून मिळाच भस्म. uis यज्ञकुंडांत जळलते वस्तूला अम्ही ऊदि म्हणतों अणी तज महत्व वेगळेच अस्ते. 

ऊन n  Sun's heat. Sun's warmth. सूर्याच उष्ण. uis हिंवाळाच/हिमाळाच दिवसी ऊनांत ओठाकाला/होठाकाला बेष असेल.

ऊन n  heat. ऊन. uis निवलते चायकी  कॉफीकी पुन्हाईं ऊन करलतर तज रूच बदलून जात॑ अणी ते पीयाला मला अवडना.

ऊब n  sultriness. उबारा. उष्ण. uis हे वर्ष अग्नि-नक्षत्राच दिवसी मी चेन्नैंत जाऊन सांपडींगटलों. तिकडल॑ भयंकर ऊबांत तरपडून गेलों.

ऊब n  steam. fumes. वाफ. uis चार दिवसापसून मला पडसा आहे, अण्खीन गेल॑ नाही. डोस्केच व॑र एक कापड घालून तावून कढिवलते पाणीच ऊब स्वास धरून सोडलतर बर॑ होऊया. 

ऊर n  chest. breast. छाती. uis हेल्त-चेकप करताना ई-सी-जी काढणे म्हणजे मला थोडक प्रयास होइळ, कारण ऊर पूरा केंस असाकरतां ईसीजी यंत्राच सेन्सर कित्ती चेंपून ठिवलतरीन बरोर राह्यीना. Note. (1) woman's breast is थान or स्तन. (2) छाती means "chest/breast" as well as, a woman's breast. 

 

ऊर n  heart. हृदय. uis सौत-आफ्रिकाच डॉक्टर क्रिस्त्यन बरनार्ड, हेनीच भूलोकांत पह्यिल-पह्यिल एक मनुषाच ऊर अण्खिएक मनुषाला ट्रान्सप्लान्ट ऑपरेषन करून वांचिवलते. 

ऊर चेंपणे vi  to have heart congestion. to have an heart attack. ऊरचेंपा होणे. uis (1) म्हातारपणांत काहीतरीं ऑपरेषन झालतर तजमळे अम्च रंक्तांत क्लॉट येऊन थोड महीना झाल नंतर तेच क्लॉट ऊरचेंपाच कारण होऊया. (2) अम्च देशांत॑ चिकित्सा पद्धति बेष वाढलाहे तरीन ऊर चेंपून मरणारांच संख्या अत्ता फार जास्त झालाहे.

ऊरचेंपा n  heart attack. cardiac arrest. ऊर राहणे/धरणे. uis दहा दिवसापुढे एक मित्र ऊरचेंपा मळे मरूनगेले म्हणून ऐकून मला फार संकट वाटल॑.

ऊह n  conjecture. अनुमान. uis मझ मावशीच लोंक तज काम सोडूनटाकला म्हणून मी ऐकलों. विचारताना तो मला सांगटलते काय म्हणजे, तला विदेशाला डेप्युटेषनांत जायाला इष्ट नाही-ते-करतां काम सोडला म्हणून. ते खर कारण म्हणून मला वाटत नाही. मला ते विसंबाला होत नाही. वेगळ कायतरीन गडबड झालामळे काम नाहीस्क बसलाहे, हे मझ ऊह आहे.     

ऊं n  head lice. डोस्केच केंसा्च मद्ये असाच कीडा ;  ऊ in sm. uis साळेला जाणारी ल्हान पोरींच डोस्केंत ऊं येइनास्क पाह्यींगाला मध्य-मध्य त्यंच केंस डेटोळ घालून धुवाम/धुवांव. 

ऊंट n  camel. मरुभूमीच एक प्राणी. uis मरुभूमींत यात्रा कराला ऊंट सार्ख योग्य प्राणी वेगळ कोणतीन नाही म्हणून जुने काळांत अरबी देशांत हे प्राबल्यांत होत॑. 

ऊंशी n  pillow. झोंपीजाताना डोस्के टेंकाला ठिवाच कापूस भरलते ्वस्तू/साधन ; उशी in sm. uis डोस्केच खाले बरोरल॑ उंचाच ऊंशी ठिवून निजल॑ नाहीतर गळासूळ येऊया. 

ऊंस n  sugarcane. करुंबु (Tamil). साखरे तय्यार कराच गौताच/गवताच वर्गांतल॑ एक वनस्पति ; ऊस in sm. uis ऊंसाच रसात नंखर अल॑ चेंचरून घाट्लतर रूच बेष असेल.

ऋ

ऋ the seventh vowel and the seventh letter in the DM alphabet. दक्षिणी मराठी अक्षरमालाच सातवां स्वर.

ऋग्वेद n  Rigveda, the first of the four Vedas. चार वेदांतल॑ पह्यिलच वेद. uis ऋग्वेद हिंदु धर्माच मात्र न्हो, मानव संस्काराच सगळ्याचीन पक्षा पहिलच ग्रंथ आहे.

ऋग्वेदि adj  a sect that follows the doctrine of Rigveda. ऋग्वेद अनुसरण कराच वर्ग. uis ऋग्वेद आचरण करणारालीं यजुरवेद आचरण करणारालीं उपाकर्माच दिवस वेगळ-वेगळ असते.

ऋण n  debt. loan. रीण. कर्ज. उधार. Note. रीन in sm. 

ऋतु n  seasons. वातावरणांत/हवामानांत येयाच उन्हाळा, पाऊसाळा, हीम्हाळा/हिंवाळा असल॑ व्यत्यासपण. uis संस्कृतांत वेगळ वेगळ ऋतूंला वसंत ऋतु, ग्रीष्म ऋतु, वर्ष ऋतु, शरद ऋतु, हेमंत, शिशीर ऋतु अस सांगतात. 

ऋषभ n  sign of Taurus in the Zodiac. एक राशीच नाव. वृषभ. uis मनाच निम्मति, विश्वसनीय स्वभाव हे दोनीं ऋषभ राशीच लोकांच विशेष गुण आहे.

ऋषभ n  bull. बैल. वृषभ. uis पुरावस्तु गवेषणांत मोहन-ज-दारो, हरप्पा हे ठिकाणांतून मिळ्लते भरून मुद्रांत ऋषभाच चिन्ह आहे. हेज अर्थ काय म्हणून अत्ता पणीं कोणालीं कळत नाही.

ऋषिपंचमि n  a religious rite performed by ladies during the fith day of the bright fortnight of Bhadrapada month in honour of the wifes of the Sapta Rishis. भाद्रपद महिनेच शुक्लपक्षांत पंचमि दिवसी सवाषणी बायके कराच सप्तऋषींच पत्नींच पूजा. uis दीपावळि झाल-की-नाही, मागेच येयाच ऋषिपंचमि सण बायकांला एक उदंड महत्वाच सण आहे.

ऋषि n  rishi. saint. मुनि. सन्यासि. यती. uis वसिष्ट, मैत्रावरुण, कौंडिन्य हे ऋषींच नावांतल॑ तीन गोत्रहीं एकच प्रवराच आहे. 

ए 

ए the ninth vowel and the eighth letter in the DM alphabet. दक्षिणी मराठी अक्षरमालाच आठवां स्वर.

एक adj  one. पहिलच संख्या.

एक-एक adv  one-by-one. प्रति एक. एकेक. एक झाला नंतर अण्खीन एक. uis पाणीच तान/दाह वाटलते कावळाच खाणींत ते कावळा एक-एक धोंडा मडकेंतल पाणीच आंत घालून, पाणी वर आणिवल॑.  

एक-एक दपा adv  once in a while. एक-एकदा. केम्हा तरीन एकदा. uis फार श्रद्धांत एक काम कराम/करांव म्हणूम अम्ही म्हणींगटलतरीन एक-एक दपा ते चुकून जात॑.

एकच निघा n  focus on only one thing. concentration. one track mind. एकाचवर निघा ठिवणे. uis एकच निघा ठिंगून वाचलतर कोण्त्येक विषयांत पणीं अम्ही पंडित होऊया. कारण अम्च बुद्धीच पूरा शक्ति तजवर सोडाला होईल.

एकट adj  alone. दूसर/वेगळ कोण्तीन नाहीस्क असाच स्थिति ; एकटा in sm. uis अट्लांटिक महासमुद्र विमानांत एकट वलांडलते पहिलेच मनुष चार्ल्स लिन्डबर्ग होते.

एकट adj  solitary. single. दूसर/वेगळ कोण्तीन नाहीस्क असाच स्थिति. uis मैसूराच जवळ असाच नागरहोळे राणावाटि मी रात्रि बंडि पळींगून जात होत तम्हा वाटेच बाजु एक हत्ति एकट ओठाकल्होतते/होठाकल्होतते पाहलों.

एकटा pron  a single person. एकला. uis अम्ही ओरीसाच/उडीसाच गोपलपूर शहारांत असाच समुद्राच कांठशी गेलों एक दपा/दफा. पह्यिल दृष्टींला कोणीन दिसल नाही तिकडे. पण नंतर पाह्ताना दूर कोणकी एकटा दिसल॑.  

एकदम adv  all at once immediately. एकदम. uis दिड-दिडशी मला कायतरीन प्रश्न विचारलतर एकदम मला उत्तर द्याला होईना.

एकदंत n  Lord Ganesha. गणपति. uis गणपति त्यंच एक दंत मोडून तजांतून व्यासऋषीच महाभारत लिव्हले म्हणून हिंदु पुराणांत आहे. हेज नंतर एकच दंत उरलते-करतां गणपतीला एकदंत म्हणून नाव आल॑.

एकदा u  once. one time. एकदपा. एकदफा. एकवेळ. uis (1) एकदा अम्हि बद्रीनाथाला गेलतम्हा भूकंपामळे डोंगूराच वर जायाच वाटेला फार नाश होऊन अम्च बंडि एक रात्रि पूरा तिकडच राहूनगेल॑. (2) वय होतां-होतां जेवण उणे करणे सहजच॑. पाष्टे एकदा जेवलतर-पणीं आंगाला पुरे होईल.     

एकदाणें n  a necklace with one prominent gold bead in the middle of other different beads. दुसर विधाच पोतीच मध्य एकच सोनेच पोति ओवलते माळ.    

एक-दोन fig  very few (in numbers). उदंड उणे संख्याच. uis (1) गेल महिना पूरा फार ऊब होत॑. आज कायकी एक-दोन बूंदाच शिंतोडे पडूया म्हणून वाटते. (2) अम्च खेडेगामाच साळेंत बरोर शिकिवनात म्हणून अग्गिदनालीन कळेल. हे वर्षाच एस.एस.एल.सी परीक्षांत कायकी एक-दोन लेंकरे जिंतलतर तेच जास्ति म्हणूया.

एकर n  acre. जमीनाच विस्तार सांगाच एक माप. uis चार-पांच वर्षांत जमीनाच मोल उदंड वाढलाहे. एकराला दहा हदार/हज़ार रुपे होतते जमीन अस्कीन अत्ता दहा लाखाला पणीं ध्याला लोक तय्यार आहेत.

एकला pron  a person. एकटा. एक मनुष. एक पोर. uis गेलंदपा पाकिस्थानांत पेषावरांत झालते विस्फोट एकच एकलाच काम होत॑ म्हणून नंतर केलते अन्वेषणांत कळ्ल॑.

एकली pron  a woman or girl. एक बायको/एक पोरी/पोरे. uis जातकाच प्रश्नामळे, ते पोराच वराड उदंड दिवसा-पसून झाल नाही. शेवटी, एकच एकलीच जातक तज जातकाच बरोर मिळून अल॑ म्हणून मी ऐकलों.

एकवचन gram  singular. एकच असाच स्थिति (व्याकरणांत). uis दक्षिणी-मराठींत एकवचन अणी बहुवचन अस दोन विधाच वचन आहे.

एकवेळ adv  one time. once. एकदा. एकदपा. एकदफा. एकच वेळ. uis अत्ता अस्कीन मी एकवेळच जेवणे.

एकवेळ n  a probability. maybe. एकवेळ. uis हे वर्ष दीपावळीला मझ लोंकीन सूनीन अमेरिकांतून कंडिप होऊन येतील म्हणून मला सांगाला होयना. एकवेळ आलतरीन येतील. Note. this expression appears to be a translation of the Tamil usage ओरु वेळे.

एकसरा adj  at one go. at one stretch. एकस्र. एकच वेळी. uis विदेशांतून येयाच एरोप्लेन सग्लीन एकसरा येऊन उतरल॑ म्हणून काल रात्री बंगळूर एरपोर्टांत भयंकर गुंप होत॑. 

एकसारख adj  identical in all respects. एकस्क. एकसार्ख. अस्कि प्रकारीं तुल्य असाच ; एकसारखा in sm. uis विषय कळनाते लोकांस वज्रयीन अमेरिकन डयमंडयीन प्हायाला एकसारख असेल, थोड पणीं व्यत्यास दिसना.  

एकसारख adv  in a uniform manner without variation. एकस्क. एकसार्ख. व्यत्यास काहीं नाहीस्क. समान ; एकसारखा in sm. uis एक वारा पसून डोंगूर प्रदेशांत चोखोट/चोखट पाऊस झाल होत-ते-मळे यंदा कुत्तालमांत पाणी एकसारख पडाच अम्हि पाह्यलों.

एकसार्ख adj  identical in all respects. एकस्क. एकसारख. अस्कि प्रकारीं तुल्य असाच ; एकसारखा in sm. uis अम्च बाजू घराल नव होवून भाडेला आलते कुटुंबांत पाह्याला एकसार्ख असाच दोन अवळी-जवळी पोरी आहेत.

एकसार्ख adv  in a uniform manner without variation. एकस्क. एकसारख. व्यत्यास काहीं नाहीस्क. समान ; एकसारखा in sm uis अम्च बाजू घराल नव होवून भाडेला आलते कुटुंबांत पाह्याला एकसार्ख असाच दोन अवळी-जवळी पोरी आहेत.

   

एक सोडून एक adv  one after the other. एकाच नंतर एक. एकाच मागे एक. uis तला बोलाल सोडलतर अम्च प्राण काढूनटाकेल. एक सोडून एक खाणी बडिवत असेल.

एक सोडून एक adv  alternately. पहिलच, नंतर दुसरच अस परतून परतून आवृत्ति होत असणे. uis हिंदू देऊळाच भोंताल-भिंतींत काषाय/गेरू रंगाच अणी पंढ्र रंगाच पट्टी एक सोडून एक ओढलसाच/होढलसाच पाव्हूया.

एकस्क adj  identical. एकसार्ख. एकसारख. uis आज अमज़ोनांत आज मी घेट्लते अंगीईं गेल वार घेट्लते अंगीईं एकस्क आहे म्हणून त्यांत एक वापस कराम/करांव. 

एकस्र adj  at one go. at one stretch. एकसरा. एकच वेळी. uis काय काय काम करांवते/करामते आहेकी ते अग्गीन एक एक विणी सांग मला, एकस्र सांग नोको. 

एकादशि n  eleventh day after full or new moon. पौर्णमि अणी अमावस्या झाल नंतरल अक्रावां दिवस. uis महिनेला दोन दिवस एकादशी येईल, शुक्लपक्षांत एक दिवस अणी कृष्णपक्षांत एक दिवस.

एकादशि करणे adv  to observe  a day of fasting on ekadasi day. एकादशि दिवस उपवास करणे. uis अम्ही एकदपा पणीं चुकनास्क एकादशि करणे आहे. ते मळे मनाला शांत मात्र न्हो, आंगाल पणीं चोखोट वाटते. 

एकादशि ब्राह्मण fig  a term of ridicule or otherwise to indicate a niggardly brahman. एक हिमटा/कंजूस ब्राह्मणाला मष्किरींतून सांगाच गोष्ट. uis मझ चुलतभाऊला उदार मन्न थोड पणीन नाही. अम्च सोयरीकां मध्ये तला एक एकादशि ब्रह्ममण म्हणून सांगणे आहे.

एकादा adv  sometimes. कित्येकदा. uis एकादा अम्ही कराच काम चूक होऊन जात॑. काईन कराला होईना, पुढे तस होईनास्क पाह्यींगाम/पाह्यींगांव.   

एकापक्षा-एक adv  one over another (viewpoint, attributes etc). एकापक्षा-एक. uis गेल वार अम्च सभेंत यात्राला जायाच विषयावर चर्चा झाल॑. एकेकदनीं त्यंच-त्यंच अभिप्राय सांगाच ऐकलतर एकापक्षा-एक विचित्र होत अस मला वाटल॑. शेवटी ते सभेंत काहींनच निर्णय कराला झाल नाही.

एकालेक adv  mutually one upon another (entangled). तेपटीस-हेपटीस सांपडींगटलते. uis ते दोघीन चोखोट उद्योग सोडून त्यंचच बिसिनस आरंभ केले. ते बरोर चालत नाही वाटत॑. अत्ता एकालेक सांपडींगून अवस्था भोगत आहेत.

एकांत n  solitude. कोणाचीं संबंध नसाच ठिकाण/स्थिति. uis सिंह अणी वाघ, हे दोनांतीन एक मुख्य व्यत्यास काय म्हणजे सिंह केम्हीन तज गुंपाच बरोर असेल अणी वाघ पोणावांटा वेळीन एकांत विणी अस्त॑. 

एकी n  urine. मूत. uis एकीच वास येईनास्क असाला परसाकडेच खोलि बेष फिनैल घालून धुवाम/धुवांव.. Note. derived from No. 1 or  एक, a slang for urination, similar to No. 2, for defacating.

एकी adv  urination. मुतणे. uis आठ वर्षाच वय झालतरीन तो अत्ता पणीं अंथरूणांत रात्रीच वेळ एकी करतो. 

एकेक n  one by one. एक झालानंतर अण्खीन एक. एका मागे एक. एक-एक. uis (1) तळून काढताना तीन-चार कच्चा पापड एकदम तावलते तेलांत घालाचपक्षा एकेक होऊन घाटलतर ते करपनास्क पाहींगुया. (2) पाणीच तान/दाह वाटलते कावळाच खाणींत ते कावळा एक-एक धोंडा मडकेंतल॑ पाणीच आंत घालून, पाणी वर आणिवल॑.

एकेच-एक adj  only one. एक मात्र. uis पिका करतां घासांत॑ गुंडाळून ठिवलते दहा अंबांत॑ नौ अंबा कुजून हाळ झाल॑. एकच-एक मात्र बरोर पिकून मिळ्ल॑. 

एडवट n  half or partially done in an imperfect manner. अर्ध केलते पणीं बरोर करनास्क सोडलते. अर्धवट. अर्धगच्छ. अर्धमपर्द (kannada). पूर्त झाल नाहीते. uis तिरुपतींत नवसून केंस क्षवर कराला हजामाच समोर बसल तर, तो एडवट काम करून जायनास्क पाह्यींगाम. कारण, अम्हाला तसेच बसिवूनटाकून तो एक नव ग्राकीला हुडुकींगून गेल तर, तो परतून येया पर्यंतीन तिकडच बसामते पडेल.

एथे adv  here. this side. in this place. हे ठिकाणि. इकडे. यथे. इथे. uis अम्च घरच प्रश्न फार अवघड स्थितींत जाऊन पावलाहे. ते बरोर कराला म्हणून तू एथे आलास म्हणजे पणीं प्रयोजन काहीं होईना. 

एथे-तथे adv hither and thither. इकडे-तिकडे. यथे-तथे. इथे-तथे. uis मझ जेबांत ठींगटल होतते वज्राच तोडाच फिरकी कसकी खाले पडल॑. एथे-तथे हुडुकून पणीं ते मिळ्ल॑ नाही. 

एथेले adj  relating to this side. हे पटीसच. इकडच. यथेल. इथेल. हे बाजूच. uis आजू-बाजू घरांत एकच कामवाले असताने. कां म्हणजे, अम्च एथेले एक-एक विशेषीन/विषयीन बाजु घराला तेनी कंडिप कळिवतील.

एथेले-तथेले adj  of various places. इकडच-तिकडच. यथेले-तथेले. इथेले-तथेल॑. uis अम्ही ल्हान अस्ताना "विनोद पत्र" म्हणून संध्याकाळी संध्याकाळी छापाच एक समाचार पत्र होत॑. एथले-तथले काय काय समाचार मिळते की ते अगीन बरोर परिशधन करनास्क छापाचेच तज काम.  

एथून adv  from here. इकडून. यथून. इथून. एथसून. यथसून. इथसून. uis एथून चेन्नै सुमार दोनशे मैल दूर आहे. 

एणि n  ladder. शीडि. uis अत्ता अस्कीन घराच आंत वापराला अलुमिनियमाच एणि मिळते. Note. from Tamil.

एमात्तम n  deception. cheating. वंचना. मोस. Note. from Tamil.

एमारिवणे vt  to deceive. वंचना करणे. मोस करणे ; फसविणे in sm. uis घरांत येऊन जुने पेपर घेणार लोकांकडे वागताना अम्ही दत्तन/जत्तन असाम/असांव,. कां म्हणजे, तोलताना/तूक्कम करताना एमारिवाला पाह्तील. Note. from Tamil.

एरंडेल n  castor oil. एक प्रकारच तेल. uis पोट शुद्ध करिवाला मद्य-मद्य एरंडेलाच तेल पीणे आहे.

एर्पाड n  arrangement. व्यवस्था. uis तमिल-नाडाच मुख्य मंत्रि जयलळिताच दत्त लोंकाच वराडाच एर्पाड ब्रह्मांड होत॑ म्हणून थोर आरोप झाल॑. Note. from Tamil.

एलम n  auction. लोकांमद्ये पोटि करिवून कोण जास्ति मोल देतातकी त्यांस विकाच एक व्यवस्था ; लेलाम in sm. uis गेल वर्ष चाललते क्रिकटाच ऎ.पी.एल एलमांत एक दोन खेळणारांस उदंड जास्ति रोक्कमांत कित्येक फ्रांचैसी लोक॑ घेटलेतरीन, त्यंच खेळ उदंड मामूली होत॑. Note. from Tamil.

एळक्कारम n  disdain. उणे अभिप्राय. उणीवता. Note. from Tamil.

एव n  income. आदाय. वरुमानम (Tamil). uis मझ बापाला ते काळांत अधीक एव न्होत॑. तजांतच अम्ही सहा लेंकरांस वाचीवून व॑र आणीवले. तेनाला किती कष्ट असलासाम म्हणून मला अत्ता अर्थ होत आहे. 

एवढूस्क adv  a little. उदंड थोडक. नंखर. यवढूस्क ; एवढासा in sm. uis खीर फार बेष आहेतरीन मला एवढूस्क वाढलर पुरे.

एवढ adj  this much, so much  (implying magnitude or quantity). येवढ. यवढ. केवढ आहेकि तेवढ ;  एवढा in sm. uis (1) तला पैसाच कष्ट आहे म्हणून उदंड दिवसा पसून मला कळ्ल होत तरीन एवढ कष्ट होत म्हणून म्हणींगटळोंच नाही.(2) सद्याला मझकडे पैसा एवढेच आहे. अण्खीन जास्ति पह्जतर नंतर पाठिवून देतों.

एवढ adj  this much , so much etc. (implying multitude or number). येवढ. यवढ. केवढ आहेकि तेवढ ;  एवढा in sm. uis आजच कार्यक्रमाला अम्ही दोनशे दन येतील म्हणून तज जोक्त पल्हाराच व्यवस्था केलोतों. पण, योचना केलत्यापक्षा पन्नास जण अधीक आलेतेकरतां सद्याला आलते एवढ लोकांस पल्हार वाढलांपिरी आवश्या प्रकार केवढ पह्जकी तेवढ पल्हाराच व्यवस्थाला पुन्हाहीं सांगून पाठिवलों.

एवढ-तेवढ adj  approximately. roughly. जवळ-जवळ. यवढ-तेवढ. uis तुला ते पूरा कळनातरीन, तज विषयीन एवढ-तेवढ तरीन कळ्लासलतर अम्च काम कसतरीन चालिवूया म्हणून मला वाटत॑.  

एवढूस्क collo very little. उदंड थोडक. उदंड नंखर. इतकूस्कन (collo). uis खीर फार बेष आहेतरीन मला एवढूस्क वाढलर पुरे.

ऐ

 

ऐ the tenth vowel and the nineth letter in the DM alphabet. दक्षिणी मराठी अ॒क्षरमालाच नौवां स्वर.

ऐकणे n  hearing. श्रवण. कानांत शब्द पडणे. uis येतां-येतां मला कानाच ऐकणे उणे होत आहे.

ऐकणे vt  to hear. श्रवण करणे. uis दिवसोडि पाष्टे सात घंटेला मी रेडियोंत भक्ति गाणे ऐकणे आहे.

ऐकणे vt  to follow instructions. निर्देशाच प्रकार करणे. uis (1) थोरळे सांगाच ऐकणे म्हणाच चोखट/चोखोट गुण तला ल्हानपणांत पसून आहे. (2) तसलते वंगळ/ओंगळ काम कर नोको म्हणून तला भरूनदपा सांगट्लों तरीन ऐकना म्हणतो, मी काय करू ?

ऐकमत्य n  unanimity. अग्गिदनीं/अस्किदनीं एक होऊन/मिळींग्यून असणे. uis दहावां शतकांत विदेशांतून आलते मुसलमानांच सैन्यांलकी, नाही तसच सत्रावां शतकांत आलते ब्रिटनाच ईस्ट-इंद्या कंपनीलकी अम्च देशाला सुलुभांत आक्रमण करून स्वाधीन कराला झालत्याला एक मुख्य कारण अम्च इकडल॑ वेगळ वेगळ राजांच मघ्ये ऐक्यमत्य होत नाही म्हणाचेच. 

ऐक्य n  unity. एक होऊन/मिळींग्यून असणे. uis अम्च मद्य ऐक्य असल तर धैर्यान कोण्त प्रश्नीं सांभाळाला होईल.

ऐरावत n  celestial elephant of Indra. इंद्राच हत्ति. uis क्षीरसमुद्र मंथन करताना मिळ्लते पंढ्र रंगाच ऐरावताला चार दंत आहे म्हणून हिंदू धर्म-इतिहास सांगते.  

ऐश्वर्य n  prosperity. fortune. richness. वैभव. uis लक्षमीदेवीच अनुग्रह कोठ-कोठ अस्त की तेथ अग्गीन ऐश्वर्य असेल.

ऐस imp  wait. थांब. राह. राख. uis मी या पर्यंतीन अण्खीन थोड वेळ तिकडेच ऐस. Note.the verb (intransitive) form being असणे.  

ऐंशी adj  eighty. दहा गुणा आठ. uis ऐंशी वर्षाच वय झालत्यांस अग्गीन आयकर (इनकम-टॅक्स) विभागांतून कित्येक सौजन्य मिळल. 

ओ

ओ the eleventh vowel and the tenth  letter in the DM alphabet. दक्षिणी मराठी अक्षरमालाच दहावां स्वर.

ओखद n  medicine. औषध. uis आंगाला बर नाहीत असतम्हा अम्ही स्वता ओखद घ्यापक्षा डॉक्टराचकडे जावून ओखद घेणेच चोखोट. 

ओखदवाणी n  medical shop. ओखदाच दुकान. औषधवाणी. वैद्यवाणी. uis एवढ दिवस अम्च खेडेंत आयूर्वेद ओखद विकाच एक ओखदवाणी मात्र होत. अता अलोपती औषद विकाच एक दुकान नव होऊन उघडलाहे आहे. Not. ओखद (medicine) + वाणी (merchant). 

ओगाळणे vt  to remove the spell from an evil-eye afflicted person. ओवाळणे. दृष्टि काढणे. uis दुसर लोकांच दृष्टि लागताने म्हणून ल्हान लेंकरांला मद्य-मद्य ओगाळणे आहे.  

ओघळणे vt  to grind-off / chip-off / scrape off small quantities. (एक वस्तूंतून) घासून अथवा थोड-थोड चूर करून वेगळ करणे. uis जायफळ/जाकाय आयुर्वेद औषदांत उपयोग करतात. ते ओघाळून थोड दुधांत मिळिवून पीलतर आंगांतल दुखणे उणे होईल. तजांत "'स्टीरोयड" काहींतरीन असुयाकी म्हणून मला संदेह आहे.

ओठाकणे vt  to stand up. होठाकणे. बसलते नाहीतर निजलते स्थितींतून उठणे. uis पंतोजी क्ळासाला वेघताना सगळ विद्यार्थीनीं उठून ओठाकणे आणी नमस्कार करणे आहे. Note. 1. The word appears to be from ऊठ and टाकणे and होठाकणे a phonetic variation of it. 2. होठाकणे is the hyper emphasized form of the correct ओठाकणे. 

ओठाकणे vt  to halt. होठाकणे. थांबणे. राखणे. uis एवढ दिवस अम्च गामांत/गावांत एक्सप्रस ट्रैन कोण्तीन ओठाकत होत नाही. हे महिना पसून चेन्नै-दादर एक्सप्रेस होठाकाला आरंभ झालाहे. Note. होठाकणे is the hyper emphasized form of the correct ओठाकणे. 

ओठाकिवणे vt  to make a person or thing stand or get up. होठाकिवणे. बसलते नाहीतर, निजलते स्थितींतून उठिवणे. Note. होठाकिवणे is the hyper emphasized form of the correct ओठाकिवणे.  

ओडु n  tile. कवल. खापर. छप्पर घालाच एक वस्तू/साधन. uis  (1) जुने काळास्क अत्ताअग्गीन छप्पराच व॑र ओडु घालणे नाही. तज बद्दिल ओडाच आकारांतच तगिडांत केलते ्वस्तूसाधन घालतात. (2) हे काळांत पोणावांटा घराला कॉण्क्रीटाच छप्पर घालतात तरीन, समुद्राच कांठशीच प्रदेशांतीन जास्ति पाऊसाच प्रदेशांतीन अत्तापणीं ओडाच छप्पर घालतात. Note. from Tamil.

ओड्याण n  ornamental waist belt for ladies made of gold. बायके मादाचवर बांधाच एक सोनेच आभरण. पट्टा. uis (1) जुने काळांत ओड्याण घालणे बायकांला अलंकाराच विषय होते. (2) जुने काळाच फोटोंत विना अत्ता वेगळ कोठीन बायका ओड्याण घालींगून असाच पाह्याला होईना. Note. from Tamil.  

ओढणे vt  to pull. to drag. होढणे. बळ उपयोग करून स्वताकडे सरकिवणे. uis कोलकतांत अत्तापणीं मनुष ओढींगून जायाच रिक्षा आहे. असलते लज्जाच विषय तिकडल॑ लोक कस॑ सोसतात की ! Note. होढणे is the hyper emphasized form of the correct ओढणे. 

ओढणे vt  to draw a picture or a line. होढणे. चित्र अथवा रेखा काढणे. uis शंभर वर्षापुढे राजा रवि वर्मा ओढलते चित्र अत्तापणीं प्रसिद्ध आहे. Note. होढणे is the hyper emphasized form of the correct ओढणे. 

ओढणे vt  to smoke a cigarette or beedi. होढणे. सिगरेट नाहीतर बीडि पीणे/फुंकणे. uis सिगरेट ओढलतर लंग्साला कॅनसर येईल म्हणून कळींगूनिं ते दंडक सोडाला तय्यार नाहीते कित्येकदन आहेत. Note. होढणे is the hyper emphasized form of the correct ओढणे. 

ओढा n  a thick pulling-rope used for lifting water from a well, canal etc. तोढा. चरांट. आड, कालवा यांतून पाणी शेंदाला उपयोग कराच चरांट. uis आडांतून पाणी शेंदाला बालदीला/बादलीला बांधलते चरांटाच ओढा खजून खजून तुटाच स्थितीला आल-ते-करतां आज संध्याकाळीच पुढेच एक नव ओढा घेयींगून येम म्हणून म्हणींगटलोंहें. Note. 1. from ओढणे, to pull. 2. sometimes incorrectly तोढा. 

ओतणे vt to pour out a liquid from a vessel. एक द्रव्याला भांडींतून खाले सोडणे. uis साराच नित्तळ भागीं तज मंडीनिं/राडीं वेगळ वेगळ कराम म्हणजे, ढवळनास्क ओतून काढलतर होईल.

ओपणे vt  to accept. वोपणे. स्वीकार करणे. uis मी सांगाच तो ओपलाकी कायकी. तरीन, तजकडे अण्खीन एकदा बोलून पाह्तों. 

ओपिवणे vt  to hand over (responsibility or charge). to entrust or commit (with responsibility). वोपिवणे. दुसरेंकडे जवाबदारि देणे ; ओपणे/वोपणे in sm. uis एवढ वर्ष तो "गळ्फांत॑" असताना तज तीन लेंकरांचीन वाचिवाच/शिकिवाच जवाबदारी मी काढींगटलोतों. येयाच महिना तो वापस आलांपिरी जवाबदारि तला ओपिवाला जातों.

ओपींगणे vt  to accept (responsibility) on oneself. वोपींगणे. जवाबदारी घेणे. uis तला कायतरीन तंटा/उपद्रव आलतर, तो अपाप तजांतसून चुकींगाम. तज जवाबदारी तू कसाला ओपींगतोस ?

ओपींगणे vt  to agree. to accept. संम्मत करणे. वोपींगणे. uis ते चूक काम मीच केलों म्हणून ओपींगटलोंकी. कसाला उगे-उगे मला सळिवतोस ? 

ओप्पंदम n  agreement. एकालेक ओपिंगणे. एकालेक संम्मत करींगणे. uis पाकिस्थानाच सरकारीन ते राज्याच कित्येक आतंगवादीनीं (तालीबानीं) गूढांत ओप्पंदम केलाहेत म्हणून सांगतात. Note. from Tamil.

ओमपुडी n  name of a fried snack containing ajwain (carom seeds). ओंवा/ओमा मिळिवून केलते एक तळ्ळते पदार्थ. uis सणाच संपाक म्हणजे मझ अम्मा खोबरेच/नारळीच बर्फीहीं ओमपुडीहीं सोडनास्क करतील. 

ओमा n  the spice ajwain (carom seeds). ओंवा ; ओवा in sm. uis दुकानांत मिळाच ओमपुडींत थोडकपणीं ओमा घाटलासना. 

ओरपणे vt  to slurp down liquidy food. to eat or drink with a slurping noise. to eat with finger licking noise. वरपणे. पत्तळ पदार्थ शब्द करून गिळणे. बोटावाटे (सावडून) शब्द करत जेवणे. uis ओरपून ओरपून जेवलतर॑ पाह्णारांस कंटाळा वाटल॑ म्हणून भरूनदपा सांगट्लतरीन तो ऐकना म्हणतो.  

ओरे घालणे vt  to set fruits aside covered with hay etc for ripening. फळ गवतांत गुंडाळून पिकिवाला ठिवणे. Note. from Tamil.

ओल॑ adj  wet. पाणींत भिजलते. वाळनाते ; ओला in sm. uis पाऊसांत भिजींगून तो डोस्के ओल॑ करींगून आलाहे. 

ओल॑ adj freshly green. हिरव॑. uis ओले मिरशिंगा वाटून घाटलते पदार्थ खालतर पोटाला होईनात्यांस वाळक॑ मिरशिंगा घाटलते पदार्थ खाणे थोड बर वाटेल.  

ओले n  individual leaves in a coconut frond. नारळी झाडाच मट्टाच प्रत्येक-प्रत्येक पान. uis ओलेच बुट्टि करून विकून रोडावर संसार कराच दरिद्र लोकांकडे मोटर-कारांत येवून उतरणार कितिकी पैसावंत लोक बेरम कराच पाहलतर अम्हाला मनांत कष्ट वाटते. Note. from Tamil. 

ओळरणे vt  to talk nonsense or gibberish. अर्थ नाहीस्क बोलणे. व्यर्थबोली करणे. uis तो बोलाच तलाच कळतकी नाहीकी. अर्थ नाहीस्क कायकी ओळरेत आहे. Note. from Tamil.

ओवणे vt to string together. मोती, फूल असल्यांत असाच ल्हान द्वारांतूं दोरा काढणे. uis पारिजात फूलांतून दोरा ओवून काढणे सुलूभ असते.

ओवणे vt  to pass thread through a needle. सूईंच द्वारांतून दोरा काढणे. uis वय झालांपिरी डोळेच शक्ती उणे झालतेकरतां मला सूईंच द्वारावाटी दोरा ओवणे फार कष्ट झालाहे.

ओवणे vt  to stitch. शिवणे. uis तांदूळकी वेगळ धान्यकी भरलते गोणिचीला दत्तन/जत्तन ठींगाम म्हणजे दाभणांत॑ बेष ओवून ठिवाम.

ओवळ॑ n  items not considered ritually clean for religious purposes. सोवळेला येईनाते. सोवळ॑ नाहीते. ; ओवळा in sm. uis कित्येकदन कर्पूर/कापूर ओवळ॑ म्हणून तज बद्दल रूईच/कापूसाच वाताच दिवांतून देवाच आरती करणे आहे.

ओवाळणी n  cash gift given to ladies who perform the act of removing the spell cast by evil eye. ओवाळून दृष्टि काढाच बायकांस द्याच पैसा.

ओवाळणे vt  to remove the spell from an evil-eye afflicted person. दृष्टि काढणे. ओगाळणे. uis दुसर लोकांच दृष्टि लागताने म्हणून ल्हान लेंकरांला मद्य-मद्य ओवाळणे आहे.

ओवाळणे vt  arathi done by two ladies for bestowing blessings to people (not to gods) with haldi-kumkum-akshata mixed with water in a brass/silver plate but without a lamp/camphor. हळदी-कुंकू अक्षताच पाणीच ताटांत (विना दिवा) लोकांला आशीर्वाद कराच एक विधाच ओवाळणे.

ओस adj  desolate place. वोस. विजन स्थल/ठिकाण. जन संपर्क नाहीते ठिकाण. काईं नाहीते ठिकाण ; ओस/ओसाड in sm. uis सिटीच/पट्णाच बाह्येर असणे/राहणे एक विधांत आंगाला चोखोटच, कारण, तिकडल॑ वार-पाणी बेष अस्त. पण, रात्रीच वेळ उदंड ओस अस्त. तजमळे चोरटेंच भें आस्त.

ओस बडिवलते ग्रामांत गाढवेच सवाषणी say  a saying which implies "only a worthless person will try to shine or strut around in a meaningless and pointless situation". "व्यर्थ परिस्थितींत एकालीन प्रयोजन नाहीते मनुष षाणपण दाखिवाला प्रयत्न करेल", हे अर्थाच एक म्हण. Note. the nearest translation of the saying is "lady-donkey struts around in a desolate village". 

ओसाडे n  misty or very thin drizzle. a spray. बरीक शिंतोडे. वसाडे. uis अम्च घरच॑ खिडकीच वरल॑ छज्जाला रुंद उणे असामळे थोड ओसाडे बडीवलतरीन आंत ओल॑ होत. खिडकी समच/समेच/सवेच झांकांमते पडते. 

ओहळ n  oozing. trickling. हळ्ळु गळणे. निथळणे. ठेंबणे. 

ओहळणे vi  to ooze. निथळणे. हळ्ळु गळणे. uis उदंड ल्हान लेंकरांच तोडांतून लाळ ओहळून त्यंच अंगी ओल॑ होयनास्क असाला त्यंच गळांत एक रुमाल/"बिब" बांदणे आहे.

ओंकणे vi  to vomit. वांति होणे. uis बसांन्तकी मोटर-कारांन्तकी डोंगूर प्रदेशांत प्रयाण केलतर मला ओंकणे येईल म्हणून तसलते प्रयाणाला जाताना ओंकाराच मात्रे हाती ठींगून असेन. 

ओंकणे vt  to vomit. वांति करणे. uis होटलांत कायकी खालत्यामळे मी आज चार दपा/दफा ओंकणे केलों.

ओंकार n  the primordial sound in Hinduism "Om". हिंदु धर्माच आदिशब्द ("ओं"). 

ओंकारा n  retching. vomoting.  the feeling of nausea. वांति वाटणे ; ओकारी/ओकारा in sm. uis ओंकारा येईनास्क असाला घ्याच मात्रे गिळूनपणीं मला कित्येकदपा वांत येईल.

ओंगळ adj  bad. disgusting. loathsome. कंटाळा वाटाच. वोंगळ. वंगळ ; ओंगळ/वंगळ in sm. uis हे काळाच कित्येक टीवी कार्यक्रम पाह्याला फार ओंगळ अस्त. 

ओंटा n  a roofed platform on either side of the main threshold of a house. तिण्णै (Tamil). उंबराच बाहेरच दोन पठीसीं बसाला बांधलते ठिकाण ; ओटा in sm. uis (1) वर्षा-वर्षी मझ आजा उगादि दिवसी घरच ओंटांत गुढी बांधतील. (2) अम्च आजाच घरांत दूध धारकाढून द्याच दूधवाला तज गायीलीं वांसरूंलीं ओंटाच खांबांत बांधत होता. 

ओंटी n  the cavity formed by holding the end (padar)of a sari with two hands in order to receive ceremonial gifts. वानदान/वायनदान घ्याला लुगडेच पदर पसरून धराच ; ओंटी/ओटी/ओटा in sm.

ओंटी n  lower portion of the abdomen. पोटाच खालेच भाग ; ओंटी/ओटी/ओटा in sm.

ओंटी n  rice/cereals, coconut, saree with blouse piece, turmeric, flowers, cash etc. used in the rite of ओंटीभरणे. ओंटी भराला उपयोग कराच धान्य/तांदूळ, नारळ॑, लुगड॑-चोळी, हळदी/हळेद, फूले अण्खी पैसा ; ओंटी/ओटी/ओटा in sm.

ओंटीभरणे n  the ritual of filling up the lap of a  pregnant lady with rice/cereals, coconut, sari with blouse piece, turmeric, flowers, cash etc.to ensure happy delivery. एक गर्भिणीच/गरवारीणाच ओंटींत॑ धान्य/तांदूळ, नारळ॑, लुगड॑-चोळि, हळदी/हळेद, फूले अण्खी पैसा घालून आशिर्वाद कराच एक विध॑.

ओंठ n  lip. ओंठ ; ओठ in sm. uis (1)येतां-येतां आजीलोक पणीं ओंठींत लिप-स्टिक लावींगून हिंडतात ! (2) अत्तच नव फॅषन काय म्हणजे पोरी ओंठावर एक ल्हान सोनेच फिरकी घालिंगणे. आंगात कोठ-कोठ डोबूर करूयाकी तथे अस्कीन अस घालिंगाला आरंभ झालाहे.

ओंडा n  a small thick wooden log. कोंडा. लांकडाच एक चूर ; कोंडका/ओंडा in sm. 

ओंवा n  the spice ajwain (carom seeds). ओमा ; ओवा in sm. 

औ

औ the twelfth vowel and the eleventh letter in the DM alphabet. दक्षिणी मराठी अक्षरमालाच अक्रावां स्वर.

औचित्य n propriety. उचित असणे. 

औदार्य n  generosity. उदारपण॑. uis मझ॑ पणाजा फार औदार्य स्वभावाच होते म्हणून त्यांस॑ ट्रावनकूराच महाराजा "उदार-शिरोमणि" म्हणून एक पदवि देवून बहुमान केले.

औद्योगिक adj  official. उद्योगाला संबंध झालते.

औपचारिक adj  formal. उपचारपणाच वगणे.

औषध n  medicine. ओखद. uis त्यांस॑ उदंड वर्षापसून डयबीटिस आहेतरीन, वेळावारी औषद घ्याकरतां अत्ता पतोरी काहीं तापत्र्य झालनाही.

औषधवाणी n  medical shop. औषधाच दुकान. ओखदवाणी. वैद्यवाणी. Note. औषध (medicine) + वाणी (merchant) uis लेंकरू चार दिवसापसून जेरांत निजून पडलाहे. दुसर कोण्तीन औषधवाणी कडून वेगळ ओखद/औषध आणल तर॑ काय ?

अ॑

अ॑ the first swaradi in the DM alphabet represented by the symbol ॑. दक्षिणी मराठी अक्षरमालाच पहिलच स्वरादि. हेज चिन्ह आहे ॑.

अं

अं the second  swaradi in the DM alphabet represented by the symbol ं. दक्षिणी मराठी अक्षरमालाच दुसर॑ स्वरादि. हेज चिन्ह आहे ं.

अः

अ: the third swaradi in the DM alphabet represented by the symbol ः. दक्षिणी मराठी अक्षरमालाच तिसर॑ स्वरादि. हेज चिन्ह आहे ः