Dakshini Marathi Grammar
This first ever grammar based on Dakshini Marathi (Tanjavur Marathi) as
spoken at the beginning of the 21st century forms part of the Dakshini
Marathi Punaruddharini Project (DMP).
All Tanjore Maharashtrians are aware that, compared to Pune Marathi
(Standard Marathi), Dakshini Marathi (DM) has a very different syntax and
phonetic inflection. He is aware that the syntax and phonetic inflections of
his dialect are influenced largely by Tamil. But when it comes to DM grammar he
is confused. He is not sure if DM has a grammar at all ! When he listens to SM
speakers and tries to compare it with DM, he is bound to get confused by the
gender, number, case and declensions of words used in SM.
Though in the past DM was being written in
Modi script (and also in Devanagari script), over a period of time the DM
community have given up writing the dialect using these scripts. Even the
practice of writing DM using Tamil script is almost non-existent now. It may
not be incorrect to say that as of now DM has no script. Likewise, the extent
of the vocabulary of this dialect is rather limited. Beset with the lack of a
script, as also with a limited vocabulary, it is no surprise this dialect did
not evolve adequately for us to say with confidence that it has a well defined
grammar. But the fact of the matter is that every language or dialect has its
own grammar. The issue to be examined is how evolved it is. One of the unstated
aims of the present attempt is to examine these aspects.
Similar to my DM Dictionary (also a part of
the DMP Project), this work on DM grammar is a draft e-manuscript and will be
undergoing constant additions and improvements as the draft unfolds in the
coming months. Kindly forward your suggestions to me at
vishnughar@gmail.com.
एकवीसवां शतकाच आरंभांत॑ बोलाच दक्षिणी मराठीच आधारांत॑ लिव्हलते हे सर्व-प्रथम व्याकरण॑ "दक्षिणि मराठी पुनरुद्धारणी प्रकल्पाच" एक भाग आहे.
दक्षिणी मराठीच वाक्य-रचना अणी ते बोलाच रीती हे दोनीं पुणे मराठीच बरोर तारतम्य करून पाह्ताना, फार व्यत्यास आहे अस॑ तंजाऊर मराठी बोलणार लोकांस॑ कळते. हेजांत॑ तमिलाच परिणाम उदंड आहे म्हणून पणीं त्यांस॑ कळल॑. व्याकरणाच विषयीं योचना करताना, त्यंच मनांत॑ उदंड संशय येते. दक्षिणी मराठीला एक व्याकरण॑ आहेका, अस पणीं त्यांस॑ वाटते. आण्खी एक काय म्हण्जे, पुणे मराठी उचारण कराच रीतीच पक्षा तज वाक्य-रचना, लिंग, वचन॑, विभक्ती, शब्द-भेद असलते व्याकरणा प्रकारच प्रयोग तेवढीन ऐकून त्यांस॑ मनांत गोंधळ होत॑.
जुन॑ काळांत॑ मोडी नाहीतर, देवनागरी लिपींत॑ दक्षिणी मराठी लिव्हवत होते तरीन, काळ जातां-जातां हे दंडक त्यनी सोडूनटाकले. तमिल लिपींत॑ लिव्हाच दंडक पणीं हेनी सोडूनटाकले. अत्ता दक्षिणी मराठीला एक लिपी नाही म्हणून सांगटलतर॑, ते चूक असना. तसच, हे उप-भाषांत असाच मोत्तम गोष्टींच संख्या पणीं फार उणे आहे. हे परिस्थितीमळे हे उप-भाषाला बरोर वाढाला झाल॑ नाही. ते करतां तला एक संपूर्ण रूपाच व्याकरण॑ नाही म्हणटलतर॑ अम्हाला आश्चर्य काहीं वाटना. पण, वास्तव काय म्हणजे, प्रति भाषालीं उप-भाषालीं तजच म्हणून एक व्याकरण॑ आहे. ते कित्ती विकास झाल आहे हे, विषय विचार कराम॑. हे लेखाच उद्देश तेच.
मझ "दक्षिणी मराठी निघंटूस्क॑", हे ग्रंथ पणीं एक ई-मानुस्क्रिप्ट आहे. याच कित्येक महिनांत॑ हेजांत॑ दिवसोडी काहीतरीन बरोर करिवणे, नाहीतर काहीतरीन वाढिवणे अस होत असल॑. हे प्रकल्पाच संबंध तुम्हाला काहीं कळिवाला आहे म्हणजे दया करून मला संपर्क करा. मझ ई-मेल आहे vishnughar@gmail.com.
आनंद राव वसिष्टा.
Chapter - I
Alphabet and Script
अक्षरमाला अणी लिपी
The first requisite of a language or dialect
which aspires to evolve, is to have a script. As of today DM speakers have
given up writing their dialect. It is therefore, necessary to re-introduce a
script which will help the dialect to evolve. Accordingly the Dakshini Marathi
Punaruddharini Project (DMP) is committed to using Devanagari script in all its
presentations.
Dakshini Marathi (DM) has an alphabet with 51
letters written in Devanagari script. The alphabet consists of 11 vowels, 3
half-vowels, 35 consonants and 2 conjoined consonants. Given below is the full
list of the alphabet.
दक्षिणी मराठीच अक्षरमालांत॑ खाले दाखिवला प्रकार मोत्तम एकावन अक्षर॑ आहे. हेजांत॑ 11 स्वर॑, 3 स्वरादि, 35 व्यंजन॑ अणी 2 संयुक्त व्यंजन॑ आहे. हे देवनागरी लिपींत॑ लिव्हतों.
Vowels (स्वर॑):- अ, आ, इ, ई, उ, ऊ, ऋ, ए, ऐ, ओ, औ, अ॑, अं and अः
Notes: -
स्वरादि:- There are three swaradis (स्वरादि) in DM. They are अ॑, अं and अः represented by the symbols (॑),(ं) and (ः) and can be pronounced only in combination
with a swara or consonant (व्यंजन॑)
Vowel Signs:- The vowel signs used in DM are the same as
in Standfard Marathi (Pune Marathi)
except that in the case of अ॑ it is denoted by a vertical line above the letter. eg., काळ॑, कोंबड॑, अंधळ॑ etc.
Consonants (व्यंजन॑):- There are 35 व्यंजन॑ in DM. They are,
क, ख, ग, घ, ङ
Conjoined Consonants (संयुक्त व्यंजन॑):- There are several Conjoined Consonants (संयुक्त व्यंजन॑) in DM. However only two, ie, " क्ष " and ज्ञ are listed in the DM alphabet.
Notes:-
Chapter - II
Noun, Gender and Number
In this chapter we shall define the different
categories of Nouns and also discuss "Gender", "Number" and
"Inflection" of Nouns.
Words which denote names of people, places,
things, qualities etc are called "Nouns". व्यक्ती, प्राणी, साधन॑, ठिकाण, अणी मनाच कल्पनाला याच गुण-धर्म, असलतेला अम्ही "नाम" म्हणतों.
Categories of Nouns - नामांच प्रकार
There are three categories of Nouns, viz,
Common Noun, Proper Noun and Abstract Noun.
दक्षिणी-मराठींत॑ तीन प्रकाराच नाम आहे. हे आहे, "सामान्य नाम", "विशेष नाम" अणी "अव्यक्त नाम".
Common Noun - सामान्य नाम॑
Words which describe names of a class or
group of things either animate or inanimate are called Common Nouns. एकच प्रकाराच जाती अथवा वर्गाच प्राणी, साधन॑, असलतेला उद्देश करून सांगाच गोष्टांला अम्ही सामान्य-नाम॑ म्हणतों.
For example/उदाहरण॑ :- नदी, डोंगूर, भाजी-पाला, बंडी, कंप्यूटर, घर, खिडकी, देश, धोंडा, कुत्र, सरप॑, दाल्ला, बाईल, पुरुष, बायको.
Proper Noun - विशेष नाम॑
Words which describe the names of a
particular person, place or thing are called Proper Nouns. एक प्रत्येक व्यक्ती, ठिकाण, साधन॑ हेला उद्देश करून सांगाच गोष्टांला अम्ही विशेष नाम॑ म्हणतों.
For example/उदाहरण॑ :- राम, सीता, भारत, तंजाऊर मराठी, डांगर, दोडकी.
Abstract Noun - अव्यक्त नाम॑
Words which describe abstract concepts like
qualities, characteristics, emotions etc. are called Abstract Nouns. All
abstract nouns of DM are of neuter gender. एक प्रत्येक गुण॑ नाहीतर॑, स्वभाव हे उद्देश करून सांगाच गोष्टांला अम्ही अव्यक्त नाम॑ म्हणतों. दक्षिणी मराठीच सगळ॑ अव्यक्त नामीं नपुंसक-लिंग आहे. For example/उदाहरण॑ :- अहंकार, धैर्य etc.
Abstract Nouns are also formed by
affixing "पण॑" to an
adjective or a noun. This is similar to the "ness", hood", or
"ship" in English ; ie, when these suffixes are added to an adjective
or a noun, they produce an abstract noun. eg, "stubborn" becomes
"stubbornness", "lazy" becomes "laziness",
"mother" becomes "motherhood", "companion"
becomes "companionship" etc.
All such abstract nouns are of neuter gender.
The following table gives examples of
formation of अव्यक्त नाम॑ from विशेषण॑ (adjective).
Adjective
Abstract Noun
Sentence
मूर्ख
मूर्खपण॑
तला मूर्खपण॑ जास्ति आहे म्हणून मी तुला तम्हाच सांगटलों. गर्वीं अहंकारीं उणे कराला तला उपदेश करून काय प्रयोजनीं झालनाही.
मोंड॑
मोंडपण॑
तिला कोणीं परवा करत नाहीत॑ म्हणून तिला राग आलाहे. कोणाकडीन बोलना म्हणून मोंडपणांत॑ बसली आहे
शोंबेरी
शोंबेरिपण॑
तला येतां-येतां शोंबेरिपण॑ जास्ति होताहे. असाच काम सोडूनटाकून अत्ता रिकामांत॑ बसलाहे..
षाणा
षाणपण॑
उगे षाणपण॑ आहे म्हणून सांगत हिंडलतर॑ पुरना. तजजोक्त॑ काम करून दाखिवलतरच लोक॑ परवा करतील॑
म्हातार॑
म्हातरपण॑
म्हातारपणांत॑ वेगळांकडून सहाय घेनास्क॑ असाला मझ॑ आजा कितिकी प्रयत्न केले तरीन, शेवटी-शेवटी त्यांस॑ अपाप काहीं कराला होयनाते अवस्था येऊन पावल॑
The following table gives examples of
formation of अव्यक्त-नाम॑ from नाम॑ (noun).
Noun
Abstract Noun
Sentence
मनुष
मनुषपण॑
तला मनुषपण॑ नाही वाटते. तज बाइलीला क्रूर होऊन घरांतून बाह्येर ढकळून पाठिवलते पाह्ताना कष्ट वाटते
भाऊ
भाऊपण॑
अम्ही तीघ भाऊंडां मद्य भाऊपण॑ उदंड आहे
लेंकरू
लेंकरपण॑
पंध्रा वर्षाच वय झालतरीन अत्तापणीं तज लेंकरपण॑ गेल नाही
म्हातारा
म्हातारपण॑
म्हातारपणांत॑ वेगळांकडून सहाय काही नको म्हणून तेनी एक वृद्धाश्रमांत जाऊन मिळींगटले
Gender – लिंग
As in most other Indian languages, in
Dakshini Marathi also there are three types of Genders. These are Masculine,
Feminine and Neuter. All those Nouns which can clearly be
identified with the two biological genders are treated as Masculine Gender and
Feminine Gender respectively. Nouns which cannot be identified clearly with
either of the two biological genders are treated as Neuter Gender. This
treatment applies across Common Nouns and Proper Nouns. All Abstract Nouns are
Neuter.
भारताच वेगळ॑ भाषांत असास्क॑, दक्षिणी-मराठींत॑ पणीं नामाला पुल्लिंग, स्त्रीलिंग अणी नपुंसक लिंग अस तीन वर्ग आहे. प्रकृतींत॑ असाच पुरुष अणी स्त्री, हे दोन रीतीच लिंगाच बरोर संबंध कराला होयाच नामाला ते ते वर्गाच बरोर, म्हण्जे, पुल्लिंग अणी स्त्रीलिंग वर्गांत॑ मिळिवतों. अस जोडाला होयनाते नामाला नपुंसक लिंग म्हणतों.
For example/उदाहरण॑ :-
नाम
नामाच विभाग
पुल्लिंग
स्त्रीलिंग
नपुंसक
नदी
सामान्य नाम
नदी
डोंगूर
सामान्य नाम
डोंगूर
कुत्र
सामान्य नाम
कुत्र
सरप॑
सामान्य नाम
सरप॑
गाय
सामान्य नाम
गाय
बैल
सामान्य नाम
बैल
राम
विशेश नाम
राम
सीता
विशेश नाम
सीता
धोंडा
सामान्य नाम
धोंडा
दाल्ला
सामान्य नाम
दाल्ला
बाईल
सामान्य नाम
बाईल
डांगर
विशेश नाम
डांगर
भाजी-पाला
सामान्य नाम
भाजी-पाला
दोडकी
विशेश नाम
दोडकी
कंप्यूटर
सामान्य नाम
कंप्यूटर
डेल-कंप्यूटर
विशेश नाम
डेल-कंप्यूटर
देश
सामान्य नाम
देश
भारत
विशेश नाम
भारत
खिडकी
सामान्य नाम
खिडकी
अहंकार
अव्यक्त नाम
अहंकार
दुष्टपण॑
अव्यक्त नाम
दुष्टपण॑
धैर्य
अव्यक्त नाम
धैर्य
In the above examples the Noun-words कुत्र and सरप॑ cannot clearly be determined as biologically
masculine or feminine. They are, therefore, considered as Neuter gender. The noun-words गाय and बैल can be identified with their
biological gender and hence are classified as Feminine and Masculine
respectively. The same treatment would be applied to all noun-words where
their biological nature can or can not be clearly identified.
वर्च उदाहणांत॑ "कुत्र" अणी "सरप॑" हे दोन सामन्य-नामीं अम्हाला प्रकृतीच लिंगाच बरोर व्यक्त होऊन संबंध कराला होईना. हे कारणाकरतां हेला अम्ही नपुंसक लिंग अस म्हणतों. पण, "गाय" अणी "बैल" हे दोन सामान्य-नाम प्रकृतीच लिंगाच बरोर संबंध कराला होयाकरतां अम्ही हे दोनालीं "स्त्रीलिंग" अणी "पुल्लिंग" अस सांगतों.
In several cases Pune Marathi has distinct
words for the masculine and feminine of the animal species. Barring in very few
instances, this is not so in Dakshini Marathi. Like in many instances in
English, Dakshini Marathi also prefixes the gender of the animal, bird etc. to
distinguish between these masculine and feminine nouns. The following examples
will illustrate the point.
प्राणींच पुल्लिंग अणी स्त्रीलिंग दाखिवाला पुणे मराठींत॑ प्रत्येक-प्रत्येक गोष्ट आहे. उदंड उणे उदाहरणांत॑ विना, दक्षिणी मराठींत॑ अस नाही. इंग्ळीषांत॑ असास्क॑ दक्षिणी मराठींत॑ पणीं प्राणींच लिंग दाखिवाला ते-ते गोष्टाच पुढे "दाद्ग्या" नाहीतर॑ "बायको" हे गोष्ट जोडतों. खालेच उदाहरणांतून हे अम्हाला कळल॑.
English
दक्षिणी मराठी
Masculine
Feminine
पुल्लिंग
स्त्रीलिंग
male leopard
female leopard
दाद्ग्या पुली
बायको पुली
male cat (tom cat)
female cat
दाद्ग्या मांदर॑
बायको मांदर॑
bull or male elephant
she or female elephant
दाद्ग्या हत्ती
बायको हत्ती
male buffalo
she or female buffalo
दाद्ग्या म्हैश
बायको म्हैश
male donkey
female donkey
दाद्ग्या गाढव
बायको गाढव
male monkey
female monkey
दाद्ग्या माकड
बायको माकड
male parrot
female parrot
दाद्ग्या किळी
बायको किळी
male fish
female fish
दाद्ग्या मासोळी
बायको मासोळी
Number – वचन॑
There are two categories of Numbers in
Dakshini Marathi. They are Singular and Plural. However, the
pluralised forms of Nouns are very rare. No Proper Noun or Abstract Noun ever
assumes a pluralised form. Even in Common Nouns this is rare. Only in Common
Nouns which denote humans do we see a few pluralisations. In Common Nouns which
denote non-human items (animate as well as inanimate) pluralisation is even
rarer. In all cases where a separate pluralised form of the Noun is absent, the
singular form itself is used as the plural.
दक्षिणी-मराठींत॑ एक-वचन॑ अणी बहु-वचन॑ अस दोन विधाच वचन॑ आहे. पण, बहु-वचनांच गोष्ट फार उणे अस्ते. विशेष-नाम अणी अव्यक्त-नाम हे दोनीं बहु-वचनाच रूपांत॑ अस्त॑ नाही. सामान्य-नामांत॑ पणीं हे फार उणे अस्ते. मनुष वर्गाला संबंध झालते सामान्य-नामांत॑ एक दोन बहु-वचन रूप पाह्याला मिळल॑. बहु-वचनाच रूप॑ मनुष्य वर्ग सोडून वेगळ॑ सामान्य-नामांत॑ अण्खीन उणेच अस्ते. कोठ॑-कोठ॑ बहु-वचनाच रूप नाहीकी, तिकडे अस्कीन एक-वचनाच रूप प्रयोग करणे आहे.
For example/उदाहरण॑ :-
नामाच प्रकार
नाम
एक-वचन॑
बहु-वचन॑
सामान्य-नाम
नदी
नदी
नदी
सामान्य-नाम
लेंकरू
लेंकरू
लेंकरे
सामान्य-नाम
दाद्ग्या (दादिगा)
दाद्ग्या (दादिगा)
दाद्ग्ये (दादिगे)
सामान्य-नाम
बायको
बायको
बयका
सामान्य-नाम
कुत्र
कुत्र
कुत्र
सामान्य-नाम
लेंक
लेंक
लेंक/लेंकरे
सामान्य-नाम
लोंक
लोंक
लोंक/लेंकरे
सामान्य-नाम
पोर
पोर
पोरे
सामान्य-नाम
डोंगूर
डोंगूर
डोंगूर
सामान्य-नाम
मुंग्या
मुंग्या
मुंग्या
सामान्य-नाम
झाड
झाड
झाड
सामान्य-नाम
ओखद
ओखद
ओखद
सामान्य-नाम
पिल्लू
पिल्लू
पिल्लू
सामान्य-नाम
केळ॑
केळ॑
केळे
सामान्य-नाम
फूल॑
फूल॑
फूले
Declensions of Nouns - नामाच विकार॑
The changes that nouns undergo in the course
of their use in sentences to reflect changes in case, number and gender is
called Declensions of Nouns. Please see the examples given below.
वचन॑, लिंग, विभक्ती हेज आधाराजोक्त॑ नामाच वेगळ॑-वेगळ॑ रूप आहे. हेला नामाच "विकार॑" अस॑ म्हण्तों. खाले दाखिवलते उदाहरण॑ पाह्न्त॑ (पाहांत॑).
Case
Gender
Sentence
Singular
Plural
Case - I
Masculine
The
boy eats
पोर जेवतो
The
boys eat
पोरे जेवतात
Feminine
The
girl eats
पोरी जेवते/पोरी जेवती
The
girls eat
पोरे जेवतात
Neuter
The
dog barks
कुत्र वरडत॑
The
dogs bark
कुत्र वरडत॑
Case – II
Masculine
The
boy likes this game
पोराला हे खेळ अवडते
The
boys like this game
पोरांस॑ हे खेळ अवडते
पोरांला हे खेळ अवडते
पोरांना हे खेळ अवडते
Feminine
The
girl likes this game
पोरीला हे खेळ अवडते
The
girls like this game
पोरींस॑ हे खेळ अवडते
पोरींला हे खेळ अवडते
पोरींना हे खेळ अवडते
Neuter
The
dog likes to bark
कुत्राला वरडणे अवडते
The
dogs like to bark
कुत्रांस॑ वरडणे अवडते
कुत्रांला वरडणे अवडते
कुत्रांना वरडणे अवडते
Case - III
Masculine
The
boy ate dosa
पोर धिरडे खाला
The
boys ate dosas
पोरे धिरडे खाले
Feminine
The
girl ate dosa
पोरी धिरडे खाली
The
girls ate dosas
पोरीं/पोरे धिरडे खाले
Neuter
The
dog bit me
कुत्र मला चावल॑
The
dogs bit me
कुत्र मला चावले
Case – IV
Masculine
The
boy was given the toy
पोराला बावोली देले
The
boys were given the toy
पोरांस॑ बावोली देले
पोरांला बावोली देले
पोरांना बावोली देले
Feminine
The
girl was
पोरीला बावोली देले
The
girls were given the toy
पोरींस॑ बावोली देले
पोरींला बावोली देले
पोरींना बावोली देले
Neuter
The
dog was given food
कुत्राला भात देले
The
dogs were given food
कुत्रांस॑ भात देले
कुत्रांला भात देले
कुत्रांना भात देले
Case - V
Masculine
The
boy's school
पोराच साळेला आज सुट्टी आहे
The
boys' school is closed today
पोरांच साळेला आज सुट्टी आहे
Feminine
The
girl's school is closed today
पोरीच साळेला आज सुट्टी आहे
The
girls' school is closed today
पोरींच साळेला आज सुट्टी आहे
Neuter
The
dog's food is exhausted
कुत्राच भात संपले
The
dogs' food is exhausted
कुत्रांच भात संपले
Case - VI
Masculine
Don't
put the blame on the boy
पोरावर आरोप घाल नको
Don't
put the blame on the boys
पोरांवर आरोप घाल नको
Feminine
Don't
put the blame on the girl
पोरीवर आरोप घाल नको
Don't
put the blame on the girls
पोरींवर आरोप घाल नको
Neuter
Don't
put the
कुत्रावर आरोप घाल नको
Don't
put the blame on the dogs
कुत्रांवर आरोप घाल नको
Case - VII
Masculine
Boy,
come here
पोर, इकडे ये
Boys,
come here
पोरांनो एकडे या
Feminine
Girl,
come here
पोरी, इकडे ये
Girls,
come here
पोरींनो, इकडे या
Neuter
Ruby,
come here
रूबी, इकडे ये
Ruby
and Moti, come here
रूबी अणी मोती इकडे या
Dakshini Marathi Grammar
दक्षिणी मराठीच व्याकरण॑
Preface
प्रस्तावना
This first ever grammar based on Dakshini Marathi (Tanjavur Marathi) as
spoken at the beginning of the 21st century forms part of the Dakshini
Marathi Punaruddharini Project (DMP).
All Tanjore Maharashtrians are aware that, compared to Pune Marathi
(Standard Marathi), Dakshini Marathi (DM) has a very different syntax and
phonetic inflection. He is aware that the syntax and phonetic inflections of
his dialect are influenced largely by Tamil. But when it comes to DM grammar he
is confused. He is not sure if DM has a grammar at all ! When he listens to SM
speakers and tries to compare it with DM, he is bound to get confused by the
gender, number, case and declensions of words used in SM.
Though in the past DM was being written in
Modi script (and also in Devanagari script), over a period of time the DM
community have given up writing the dialect using these scripts. Even the
practice of writing DM using Tamil script is almost non-existent now. It may
not be incorrect to say that as of now DM has no script. Likewise, the extent
of the vocabulary of this dialect is rather limited. Beset with the lack of a
script, as also with a limited vocabulary, it is no surprise this dialect did
not evolve adequately for us to say with confidence that it has a well defined
grammar. But the fact of the matter is that every language or dialect has its
own grammar. The issue to be examined is how evolved it is. One of the unstated
aims of the present attempt is to examine these aspects.
Similar to my DM Dictionary (also a part of
the DMP Project), this work on DM grammar is a draft e-manuscript and will be
undergoing constant additions and improvements as the draft unfolds in the
coming months. Kindly forward your suggestions to me at
vishnughar@gmail.com.
एकवीसवां शतकाच आरंभांत॑ बोलाच दक्षिणी मराठीच आधारांत॑ लिव्हलते हे सर्व-प्रथम व्याकरण॑ "दक्षिणि मराठी पुनरुद्धारणी प्रकल्पाच" एक भाग आहे.
दक्षिणी मराठीच वाक्य-रचना अणी ते बोलाच रीती हे दोनीं पुणे मराठीच बरोर तारतम्य करून पाह्ताना, फार व्यत्यास आहे अस॑ तंजाऊर मराठी बोलणार लोकांस॑ कळते. हेजांत॑ तमिलाच परिणाम उदंड आहे म्हणून पणीं त्यांस॑ कळल॑. व्याकरणाच विषयीं योचना करताना, त्यंच मनांत॑ उदंड संशय येते. दक्षिणी मराठीला एक व्याकरण॑ आहेका, अस पणीं त्यांस॑ वाटते. आण्खी एक काय म्हण्जे, पुणे मराठी उचारण कराच रीतीच पक्षा तज वाक्य-रचना, लिंग, वचन॑, विभक्ती, शब्द-भेद असलते व्याकरणा प्रकारच प्रयोग तेवढीन ऐकून त्यांस॑ मनांत गोंधळ होत॑.
जुन॑ काळांत॑ मोडी नाहीतर, देवनागरी लिपींत॑ दक्षिणी मराठी लिव्हवत होते तरीन, काळ जातां-जातां हे दंडक त्यनी सोडूनटाकले. तमिल लिपींत॑ लिव्हाच दंडक पणीं हेनी सोडूनटाकले. अत्ता दक्षिणी मराठीला एक लिपी नाही म्हणून सांगटलतर॑, ते चूक असना. तसच, हे उप-भाषांत असाच मोत्तम गोष्टींच संख्या पणीं फार उणे आहे. हे परिस्थितीमळे हे उप-भाषाला बरोर वाढाला झाल॑ नाही. ते करतां तला एक संपूर्ण रूपाच व्याकरण॑ नाही म्हणटलतर॑ अम्हाला आश्चर्य काहीं वाटना. पण, वास्तव काय म्हणजे, प्रति भाषालीं उप-भाषालीं तजच म्हणून एक व्याकरण॑ आहे. ते कित्ती विकास झाल आहे हे, विषय विचार कराम॑. हे लेखाच उद्देश तेच.
मझ "दक्षिणी मराठी निघंटूस्क॑", हे ग्रंथ पणीं एक ई-मानुस्क्रिप्ट आहे. याच कित्येक महिनांत॑ हेजांत॑ दिवसोडी काहीतरीन बरोर करिवणे, नाहीतर काहीतरीन वाढिवणे अस होत असल॑. हे प्रकल्पाच संबंध तुम्हाला काहीं कळिवाला आहे म्हणजे दया करून मला संपर्क करा. मझ ई-मेल आहे vishnughar@gmail.com.
आनंद राव वसिष्टा.
Chapter - I
अध्याय - I
Alphabet and Script
अक्षरमाला अणी लिपी
The first requisite of a language or dialect
which aspires to evolve, is to have a script. As of today DM speakers have
given up writing their dialect. It is therefore, necessary to re-introduce a
script which will help the dialect to evolve. Accordingly the Dakshini Marathi
Punaruddharini Project (DMP) is committed to using Devanagari script in all its
presentations.
Dakshini Marathi (DM) has an alphabet with 51
letters written in Devanagari script. The alphabet consists of 11 vowels, 3
half-vowels, 35 consonants and 2 conjoined consonants. Given below is the full
list of the alphabet.
दक्षिणी मराठीच अक्षरमालांत॑ खाले दाखिवला प्रकार मोत्तम एकावन अक्षर॑ आहे. हेजांत॑ 11 स्वर॑, 3 स्वरादि, 35 व्यंजन॑ अणी 2 संयुक्त व्यंजन॑ आहे. हे देवनागरी लिपींत॑ लिव्हतों.
Vowels (स्वर॑):- अ, आ, इ, ई, उ, ऊ, ऋ, ए, ऐ, ओ, औ, अ॑, अं and अः
Notes: -
1. अ, इ, ऋ are called hrswa (हृस्व स्वर॑) as their pronunciation is curtailed
compared to that of dheerga swaras (दीर्घ स्वर॑)
2. अ॑ is pronounced as a half sound of अ
3. आ, ई, ऊ are called deergha swaras (दीर्घ स्वर॑) as their pronunciation is long compared to
that of hrswa swaras
4. ए, ओ, औ are called samyukta swaras (संयुक्त स्वर॑) as they have the characteristics of both
hrswa and deergha swaras
5. There
are several words in DM which involve the usage of अ॑ in
combination with a consonant. This is a typical characteristic of Dakshini
Marathi. eg. अक्षर॑, उष्ट॑, जानव॑, वास्तव॑, संशय॑ etc. (The corresponding words in SM are
written as अक्षर, उष्टा, जानवे, वास्तव and संशय)
स्वरादि:- There are three swaradis (स्वरादि) in DM. They are अ॑, अं and अः represented by the symbols (॑),(ं) and (ः) and can be pronounced only in combination
with a swara or consonant (व्यंजन॑)
Vowel Signs:- The vowel signs used in DM are the same as
in Standfard Marathi (Pune Marathi)
except that in the case of अ॑ it is denoted by a vertical line above the letter. eg., काळ॑, कोंबड॑, अंधळ॑ etc.
Consonants (व्यंजन॑):- There are 35 व्यंजन॑ in DM. They are,
क, ख, ग, घ, ङ
च, छ, ज, झ, ञ
ट, ठ, ड, ढ, ण
त, थ, द, ध, न
प, फ, ब, भ, म
य, र, र्र, ल, ळ, व
श, ष, स, ह
Conjoined Consonants (संयुक्त व्यंजन॑):- There are several Conjoined Consonants (संयुक्त व्यंजन॑) in DM. However only two, ie, " क्ष " and ज्ञ are listed in the DM alphabet.
Notes:-
1. र्र is pronounced with a throaty/guttural voice as in र्रवा (rawa), र्रमजान (Ramzan), र्रैल (rail), र्राग
(meaning-anger) etc. as against the soft र in रसम (rasam), राग (musical
note- raag), राजा (raja)
etc.
2. र्र is placed immediately after र in the list of consonants
3. In
SM ळ is placed towards the end of the alphabet
after ह. However in DM it is placed immediately
after ल.
4. Just
like in all Indian languages, there are several conjoined consonants (संयुक्त व्यंजन॑) in DM also. However only क्ष and ज्ञ are included in the main body of the
alphabet
Chapter - II
अध्याय - II
Noun, Gender and Number
नाम, लिंग अणी वचन॑
In this chapter we shall define the different
categories of Nouns and also discuss "Gender", "Number" and
"Inflection" of Nouns.
Words which denote names of people, places,
things, qualities etc are called "Nouns". व्यक्ती, प्राणी, साधन॑, ठिकाण, अणी मनाच कल्पनाला याच गुण-धर्म, असलतेला अम्ही "नाम" म्हणतों.
Categories of Nouns - नामांच प्रकार
There are three categories of Nouns, viz,
Common Noun, Proper Noun and Abstract Noun.
दक्षिणी-मराठींत॑ तीन प्रकाराच नाम आहे. हे आहे, "सामान्य नाम", "विशेष नाम" अणी "अव्यक्त नाम".
Common Noun - सामान्य नाम॑
Words which describe names of a class or
group of things either animate or inanimate are called Common Nouns. एकच प्रकाराच जाती अथवा वर्गाच प्राणी, साधन॑, असलतेला उद्देश करून सांगाच गोष्टांला अम्ही सामान्य-नाम॑ म्हणतों.
For example/उदाहरण॑ :- नदी, डोंगूर, भाजी-पाला, बंडी, कंप्यूटर, घर, खिडकी, देश, धोंडा, कुत्र, सरप॑, दाल्ला, बाईल, पुरुष, बायको.
Proper Noun - विशेष नाम॑
Words which describe the names of a
particular person, place or thing are called Proper Nouns. एक प्रत्येक व्यक्ती, ठिकाण, साधन॑ हेला उद्देश करून सांगाच गोष्टांला अम्ही विशेष नाम॑ म्हणतों.
For example/उदाहरण॑ :- राम, सीता, भारत, तंजाऊर मराठी, डांगर, दोडकी.
Abstract Noun - अव्यक्त नाम॑
Words which describe abstract concepts like
qualities, characteristics, emotions etc. are called Abstract Nouns. All
abstract nouns of DM are of neuter gender. एक प्रत्येक गुण॑ नाहीतर॑, स्वभाव हे उद्देश करून सांगाच गोष्टांला अम्ही अव्यक्त नाम॑ म्हणतों. दक्षिणी मराठीच सगळ॑ अव्यक्त नामीं नपुंसक-लिंग आहे. For example/उदाहरण॑ :- अहंकार, धैर्य etc.
Abstract Nouns are also formed by
affixing "पण॑" to an
adjective or a noun. This is similar to the "ness", hood", or
"ship" in English ; ie, when these suffixes are added to an adjective
or a noun, they produce an abstract noun. eg, "stubborn" becomes
"stubbornness", "lazy" becomes "laziness",
"mother" becomes "motherhood", "companion"
becomes "companionship" etc.
All such abstract nouns are of neuter gender.
The following table gives examples of
formation of अव्यक्त नाम॑ from विशेषण॑ (adjective).
Adjective
विशेषण॑
|
Abstract Noun
अव्यक्त नाम॑
|
Sentence
वाक्य
|
मूर्ख
|
मूर्खपण॑
|
तला मूर्खपण॑ जास्ति आहे म्हणून मी तुला तम्हाच सांगटलों. गर्वीं अहंकारीं उणे कराला तला उपदेश करून काय प्रयोजनीं झालनाही.
|
मोंड॑
|
मोंडपण॑
|
तिला कोणीं परवा करत नाहीत॑ म्हणून तिला राग आलाहे. कोणाकडीन बोलना म्हणून मोंडपणांत॑ बसली आहे
|
शोंबेरी
|
शोंबेरिपण॑
|
तला येतां-येतां शोंबेरिपण॑ जास्ति होताहे. असाच काम सोडूनटाकून अत्ता रिकामांत॑ बसलाहे..
|
षाणा
|
षाणपण॑
|
उगे षाणपण॑ आहे म्हणून सांगत हिंडलतर॑ पुरना. तजजोक्त॑ काम करून दाखिवलतरच लोक॑ परवा करतील॑
|
म्हातार॑
|
म्हातरपण॑
|
म्हातारपणांत॑ वेगळांकडून सहाय घेनास्क॑ असाला मझ॑ आजा कितिकी प्रयत्न केले तरीन, शेवटी-शेवटी त्यांस॑ अपाप काहीं कराला होयनाते अवस्था येऊन पावल॑
|
The following table gives examples of
formation of अव्यक्त-नाम॑ from नाम॑ (noun).
Noun
नाम॑
|
Abstract Noun
अव्यक्त नाम॑
|
Sentence
वाक्य
|
मनुष
|
मनुषपण॑
|
तला मनुषपण॑ नाही वाटते. तज बाइलीला क्रूर होऊन घरांतून बाह्येर ढकळून पाठिवलते पाह्ताना कष्ट वाटते
|
भाऊ
|
भाऊपण॑
|
अम्ही तीघ भाऊंडां मद्य भाऊपण॑ उदंड आहे
|
लेंकरू
|
लेंकरपण॑
|
पंध्रा वर्षाच वय झालतरीन अत्तापणीं तज लेंकरपण॑ गेल नाही
|
म्हातारा
|
म्हातारपण॑
|
म्हातारपणांत॑ वेगळांकडून सहाय काही नको म्हणून तेनी एक वृद्धाश्रमांत जाऊन मिळींगटले
|
Gender – लिंग
As in most other Indian languages, in
Dakshini Marathi also there are three types of Genders. These are Masculine,
Feminine and Neuter. All those Nouns which can clearly be
identified with the two biological genders are treated as Masculine Gender and
Feminine Gender respectively. Nouns which cannot be identified clearly with
either of the two biological genders are treated as Neuter Gender. This
treatment applies across Common Nouns and Proper Nouns. All Abstract Nouns are
Neuter.
भारताच वेगळ॑ भाषांत असास्क॑, दक्षिणी-मराठींत॑ पणीं नामाला पुल्लिंग, स्त्रीलिंग अणी नपुंसक लिंग अस तीन वर्ग आहे. प्रकृतींत॑ असाच पुरुष अणी स्त्री, हे दोन रीतीच लिंगाच बरोर संबंध कराला होयाच नामाला ते ते वर्गाच बरोर, म्हण्जे, पुल्लिंग अणी स्त्रीलिंग वर्गांत॑ मिळिवतों. अस जोडाला होयनाते नामाला नपुंसक लिंग म्हणतों.
For example/उदाहरण॑ :-
नाम
|
नामाच विभाग
|
पुल्लिंग
|
स्त्रीलिंग
|
नपुंसक
|
नदी
|
सामान्य नाम
|
नदी
|
||
डोंगूर
|
सामान्य नाम
|
डोंगूर
|
||
कुत्र
|
सामान्य नाम
|
कुत्र
|
||
सरप॑
|
सामान्य नाम
|
सरप॑
|
||
गाय
|
सामान्य नाम
|
गाय
|
||
बैल
|
सामान्य नाम
|
बैल
|
||
राम
|
विशेश नाम
|
राम
|
||
सीता
|
विशेश नाम
|
सीता
|
||
धोंडा
|
सामान्य नाम
|
धोंडा
|
||
दाल्ला
|
सामान्य नाम
|
दाल्ला
|
||
बाईल
|
सामान्य नाम
|
बाईल
|
||
डांगर
|
विशेश नाम
|
डांगर
|
||
भाजी-पाला
|
सामान्य नाम
|
भाजी-पाला
|
||
दोडकी
|
विशेश नाम
|
दोडकी
|
||
कंप्यूटर
|
सामान्य नाम
|
कंप्यूटर
|
||
डेल-कंप्यूटर
|
विशेश नाम
|
डेल-कंप्यूटर
|
||
देश
|
सामान्य नाम
|
देश
|
||
भारत
|
विशेश नाम
|
भारत
|
||
खिडकी
|
सामान्य नाम
|
खिडकी
|
||
अहंकार
|
अव्यक्त नाम
|
अहंकार
|
||
दुष्टपण॑
|
अव्यक्त नाम
|
दुष्टपण॑
|
||
धैर्य
|
अव्यक्त नाम
|
धैर्य
|
In the above examples the Noun-words कुत्र and सरप॑ cannot clearly be determined as biologically
masculine or feminine. They are, therefore, considered as Neuter gender. The noun-words गाय and बैल can be identified with their
biological gender and hence are classified as Feminine and Masculine
respectively. The same treatment would be applied to all noun-words where
their biological nature can or can not be clearly identified.
वर्च उदाहणांत॑ "कुत्र" अणी "सरप॑" हे दोन सामन्य-नामीं अम्हाला प्रकृतीच लिंगाच बरोर व्यक्त होऊन संबंध कराला होईना. हे कारणाकरतां हेला अम्ही नपुंसक लिंग अस म्हणतों. पण, "गाय" अणी "बैल" हे दोन सामान्य-नाम प्रकृतीच लिंगाच बरोर संबंध कराला होयाकरतां अम्ही हे दोनालीं "स्त्रीलिंग" अणी "पुल्लिंग" अस सांगतों.
In several cases Pune Marathi has distinct
words for the masculine and feminine of the animal species. Barring in very few
instances, this is not so in Dakshini Marathi. Like in many instances in
English, Dakshini Marathi also prefixes the gender of the animal, bird etc. to
distinguish between these masculine and feminine nouns. The following examples
will illustrate the point.
प्राणींच पुल्लिंग अणी स्त्रीलिंग दाखिवाला पुणे मराठींत॑ प्रत्येक-प्रत्येक गोष्ट आहे. उदंड उणे उदाहरणांत॑ विना, दक्षिणी मराठींत॑ अस नाही. इंग्ळीषांत॑ असास्क॑ दक्षिणी मराठींत॑ पणीं प्राणींच लिंग दाखिवाला ते-ते गोष्टाच पुढे "दाद्ग्या" नाहीतर॑ "बायको" हे गोष्ट जोडतों. खालेच उदाहरणांतून हे अम्हाला कळल॑.
English
|
दक्षिणी मराठी
|
||
Masculine
|
Feminine
|
पुल्लिंग
|
स्त्रीलिंग
|
male leopard
|
female leopard
|
दाद्ग्या पुली
|
बायको पुली
|
male cat (tom cat)
|
female cat
|
दाद्ग्या मांदर॑
|
बायको मांदर॑
|
bull or male elephant
|
she or female elephant
|
दाद्ग्या हत्ती
|
बायको हत्ती
|
male buffalo
|
she or female buffalo
|
दाद्ग्या म्हैश
|
बायको म्हैश
|
male donkey
|
female donkey
|
दाद्ग्या गाढव
|
बायको गाढव
|
male monkey
|
female monkey
|
दाद्ग्या माकड
|
बायको माकड
|
male parrot
|
female parrot
|
दाद्ग्या किळी
|
बायको किळी
|
male fish
|
female fish
|
दाद्ग्या मासोळी
|
बायको मासोळी
|
Number – वचन॑
There are two categories of Numbers in
Dakshini Marathi. They are Singular and Plural. However, the
pluralised forms of Nouns are very rare. No Proper Noun or Abstract Noun ever
assumes a pluralised form. Even in Common Nouns this is rare. Only in Common
Nouns which denote humans do we see a few pluralisations. In Common Nouns which
denote non-human items (animate as well as inanimate) pluralisation is even
rarer. In all cases where a separate pluralised form of the Noun is absent, the
singular form itself is used as the plural.
दक्षिणी-मराठींत॑ एक-वचन॑ अणी बहु-वचन॑ अस दोन विधाच वचन॑ आहे. पण, बहु-वचनांच गोष्ट फार उणे अस्ते. विशेष-नाम अणी अव्यक्त-नाम हे दोनीं बहु-वचनाच रूपांत॑ अस्त॑ नाही. सामान्य-नामांत॑ पणीं हे फार उणे अस्ते. मनुष वर्गाला संबंध झालते सामान्य-नामांत॑ एक दोन बहु-वचन रूप पाह्याला मिळल॑. बहु-वचनाच रूप॑ मनुष्य वर्ग सोडून वेगळ॑ सामान्य-नामांत॑ अण्खीन उणेच अस्ते. कोठ॑-कोठ॑ बहु-वचनाच रूप नाहीकी, तिकडे अस्कीन एक-वचनाच रूप प्रयोग करणे आहे.
For example/उदाहरण॑ :-
नामाच प्रकार
|
नाम
|
एक-वचन॑
|
बहु-वचन॑
|
सामान्य-नाम
|
नदी
|
नदी
|
नदी
|
सामान्य-नाम
|
लेंकरू
|
लेंकरू
|
लेंकरे
|
सामान्य-नाम
|
दाद्ग्या (दादिगा)
|
दाद्ग्या (दादिगा)
|
दाद्ग्ये (दादिगे)
|
सामान्य-नाम
|
बायको
|
बायको
|
बयका
|
सामान्य-नाम
|
कुत्र
|
कुत्र
|
कुत्र
|
सामान्य-नाम
|
लेंक
|
लेंक
|
लेंक/लेंकरे
|
सामान्य-नाम
|
लोंक
|
लोंक
|
लोंक/लेंकरे
|
सामान्य-नाम
|
पोर
|
पोर
|
पोरे
|
सामान्य-नाम
|
डोंगूर
|
डोंगूर
|
डोंगूर
|
सामान्य-नाम
|
मुंग्या
|
मुंग्या
|
मुंग्या
|
सामान्य-नाम
|
झाड
|
झाड
|
झाड
|
सामान्य-नाम
|
ओखद
|
ओखद
|
ओखद
|
सामान्य-नाम
|
पिल्लू
|
पिल्लू
|
पिल्लू
|
सामान्य-नाम
|
केळ॑
|
केळ॑
|
केळे
|
सामान्य-नाम
|
फूल॑
|
फूल॑
|
फूले
|
Declensions of Nouns - नामाच विकार॑
The changes that nouns undergo in the course
of their use in sentences to reflect changes in case, number and gender is
called Declensions of Nouns. Please see the examples given below.
वचन॑, लिंग, विभक्ती हेज आधाराजोक्त॑ नामाच वेगळ॑-वेगळ॑ रूप आहे. हेला नामाच "विकार॑" अस॑ म्हण्तों. खाले दाखिवलते उदाहरण॑ पाह्न्त॑ (पाहांत॑).
Case
|
Gender
लिंग
|
Sentence
वाक्य
|
|||
Singular
|
Plural
|
||||
Case - I
|
Masculine
|
The
boy eats
|
पोर जेवतो
|
The
boys eat
|
पोरे जेवतात
|
Feminine
|
The
girl eats
|
पोरी जेवते/पोरी जेवती
|
The
girls eat
|
पोरे जेवतात
|
|
Neuter
|
The
dog barks
|
कुत्र वरडत॑
|
The
dogs bark
|
कुत्र वरडत॑
|
|
Case – II
|
Masculine
|
The
boy likes this game
|
पोराला हे खेळ अवडते
|
The
boys like this game
|
पोरांस॑ हे खेळ अवडते
पोरांला हे खेळ अवडते
पोरांना हे खेळ अवडते
|
Feminine
|
The
girl likes this game
|
पोरीला हे खेळ अवडते
|
The
girls like this game
|
पोरींस॑ हे खेळ अवडते
पोरींला हे खेळ अवडते
पोरींना हे खेळ अवडते
|
|
Neuter
|
The
dog likes to bark
|
कुत्राला वरडणे अवडते
|
The
dogs like to bark
|
कुत्रांस॑ वरडणे अवडते
कुत्रांला वरडणे अवडते
कुत्रांना वरडणे अवडते
|
|
Case - III
|
Masculine
|
The
boy ate dosa
|
पोर धिरडे खाला
|
The
boys ate dosas
|
पोरे धिरडे खाले
|
Feminine
|
The
girl ate dosa
|
पोरी धिरडे खाली
|
The
girls ate dosas
|
पोरीं/पोरे धिरडे खाले
|
|
Neuter
|
The
dog bit me
|
कुत्र मला चावल॑
|
The
dogs bit me
|
कुत्र मला चावले
|
|
Case – IV
|
Masculine
|
The
boy was given the toy
|
पोराला बावोली देले
|
The
boys were given the toy
|
पोरांस॑ बावोली देले
पोरांला बावोली देले
पोरांना बावोली देले
|
Feminine
|
The
girl was
given
the toy
|
पोरीला बावोली देले
|
The
girls were given the toy
|
पोरींस॑ बावोली देले
पोरींला बावोली देले
पोरींना बावोली देले
|
|
Neuter
|
The
dog was given food
|
कुत्राला भात देले
|
The
dogs were given food
|
कुत्रांस॑ भात देले
कुत्रांला भात देले
कुत्रांना भात देले
|
|
Case - V
|
Masculine
|
The
boy's school
is
closed today
|
पोराच साळेला आज सुट्टी आहे
|
The
boys' school is closed today
|
पोरांच साळेला आज सुट्टी आहे
|
Feminine
|
The
girl's school is closed today
|
पोरीच साळेला आज सुट्टी आहे
|
The
girls' school is closed today
|
पोरींच साळेला आज सुट्टी आहे
|
|
Neuter
|
The
dog's food is exhausted
|
कुत्राच भात संपले
|
The
dogs' food is exhausted
|
कुत्रांच भात संपले
|
|
Case - VI
|
Masculine
|
Don't
put the blame on the boy
|
पोरावर आरोप घाल नको
|
Don't
put the blame on the boys
|
पोरांवर आरोप घाल नको
|
Feminine
|
Don't
put the blame on the girl
|
पोरीवर आरोप घाल नको
|
Don't
put the blame on the girls
|
पोरींवर आरोप घाल नको
|
|
Neuter
|
Don't
put the
blame
on the dog
|
कुत्रावर आरोप घाल नको
|
Don't
put the blame on the dogs
|
कुत्रांवर आरोप घाल नको
|
|
Case - VII
|
Masculine
|
Boy,
come here
|
पोर, इकडे ये
|
Boys,
come here
|
पोरांनो एकडे या
|
Feminine
|
Girl,
come here
|
पोरी, इकडे ये
|
Girls,
come here
|
पोरींनो, इकडे या
|
|
Neuter
|
Ruby,
come here
|
रूबी, इकडे ये
|
Ruby
and Moti, come here
|
रूबी अणी मोती इकडे या
|
|
No comments:
Post a Comment