दक्षिणी मराठी व्याकरण॑ - अध्याय V

Chapter V

अध्याय V

 Verb - क्रियापद

Please read the following sentences and note the underlined words. खाले लिव्हलसाच वाक्य वाचून त्यंत॑ खाले रेखा-होढलते गोष्ट पाह्न्त॑.

Sentence	वाक्य
I drank tea	मी चाय पीलों
She felt sad	तिला संकट वाटल॑
Today morning it rained	आज पाष्टे पाऊस पडल॑
He runs fast	तो लोक्कर पळतो
I shall come tomorrow	मी उद्या येतों

The underlined words denote an action, an experience, an occurrence or a state. Such a word is called a Verb. खाले रेखा-होढलते गोष्ट एक कृती, अनुभव, संभव अथवा स्थिती विषयीं सांगते. तसल॑ गोष्टाला क्रियापद म्हणतों.

Transitive and Intransitive Verbs - सकर्मक अणी अकर्मक क्रियापद

Transitive Verbs are those which require an object (कर्म) to bring out the correct meaning of the sentence ; eg. in the sentence "I drank tea", the verb "drank" refers directly to the object "tea" and so it is a Transitive Verb. However, in the sentence "He runs fast", the verb "runs" does not have an object and hence it is an Intransitive Verb.  वाक्याच अर्थ पूरा कळिवाला कर्माच (object's) आवश्य असलतर॑, तसल॑ क्रियापदाला "सकर्मक क्रियापद" म्हणतों. उदाहरणाला, "मी चाय पीलों", हे वाक्यांतल॑ क्रियापद "पीलों" हेला ते वाक्याच अर्थ पूरा कळिवाला "चाय" हे कर्माच आवश्य असाकरतां तला सकर्म क्रियपद म्हणतों. तसच, वाक्याच अर्थ पूरा कळिवाला कर्माच आवश्य नोकोते क्रियापदाला "अकर्मक क्रियापद" म्हणतों. "तो लोक्कर पळतो", हे वाक्यांत॑, "पळतो", हे एक अकर्मक क्रियापद आहे, कां म्हण्जे, हे वाक्याच अर्थ पूरा कळिवाला हेला कर्माच आवश्य नाही.  

Compound Verbs and Helping Verbs - संयुक्त क्रियापद अणी सहायक क्रियापद

Please read the following sentence. खालच॑ वाक्य वाचांत॑.

तिन॑ गाणे सांगत आहे

The word सांगत is derived from the धातु (root) सांग and by itself conveys an incomplete meaning. Such expressions are called धातुकारण, ie, root-based or root-derived. The meanings of such धातुकारण expressions are completed with the help of Helping Verbs or सहायक क्रियापद. In the above example आहे is the Helping Verb. When धातुकारण and सहायक क्रियापद combine we get a संयुक्त क्रियापद or Compound Verb. "सांगत" हे वाचून अम्हाला तज पूर्ण अर्थ कळत नाही. हेला अम्ही "धातुकारण" अस सांगतों. पण, तज बरोर "आहे" जोडलतर॑, म्हणजे, "सांगत आहे" अस म्हणटलतर॑ अम्हाला पूर्ण अर्थ कळते. म्हणजे, धातुकारण अणी सहायक क्रियापद हे दोनीं जोडून संयुक्त क्रियापद होत॑.

Let us see some examples of the Compound Verb and Helping Verb. संयुक्त क्रियापदाचीं सहायक क्रियापदाचीं अण्खी थोड उदाहरण॑ पाव्हूया.

वाक्य Sentence	धातुकारण Root derivative	सहायक क्रियापद Helping Verb	संयुक्त क्रियापद Compound Verb
मी जेवत आहें	जेवत	आहें	जेवत आहें
तू वाचत आहेस॑	वाचत	आहेस॑	वाचत आहेस॑
लेंकरू रडत आहे	रडत	आहे	रडत आहे
मी सिनिमा पाह्त होतों	पाह्त	होतों	पाह्त होतों

Subject, Object and Predicate - कर्ता, कर्म अणी कार्य

Before proceeding further let us understand the grammatical meanings of Subject (कर्ता), Object (कर्म) and Predicate (कार्य).

Subject is the word, phrase or clause in a sentence which indicates the person or thing that performs the action. एक वाक्यांत॑, क्रीया अथवा काम करणाराला उद्देश करून सांगाच गोष्टला नाहीतर॑, गोष्ट-समूहाला कर्ता म्हणतों. "रामदूत हनुमंत सीतादेवीला लंकापुरीच अशोकवनांत॑ पाह्यिले", हे वाक्यांत॑ कर्ता आहे "रामदूत हनुमंत".

Object is  the noun or pronoun in a sentence which is affected by the action of the verb. एक वाक्यांत॑, क्रियाच परिणाम पडाच/लागाच नाम॑ अथवा सर्वनामाला कर्म म्हणतों.  "रामदूत हनुमंत सीतादेवीला लंकापुरीच अशोकवनांत॑ पाह्यिले",  हे वाक्यांत॑ कर्म आहे "सीतादेवी".

Predicate is the word or words (usually a verb and its complement) in a sentence which tell us about the subject. एक वाक्यांत॑ कर्ता विषयीं सांगाच गोष्टाला कार्य म्हणतों. साधारण होऊन हे एक क्रियापद नाहीतर॑, क्रियापदीं तज बरोरल॑ गोष्टीं अस्ते. "रामदूत हनुमंत सीतादेवीला लंकापुरीच अशोकवनांत॑ पाह्यिले", हे वाक्यांत॑ कार्य आहे "लंकापुरीच अशोकवनांत॑ पाह्यिले",  अणी हे कार्यांत॑ क्रियापद आहे "पाहिले".

Let us now see a few more examples of  कर्ता, कर्म and कार्य in sentences where the verbs are Transitive or Intransitive. सकर्मक अणी अकर्मक क्रियापद प्रयोग झालते वाक्यांत॑ कर्ता, कर्म अणी कार्य हेज अण्खीन थोड उदाहरण॑ अत्ता पाव्हूया.

Sentences with Transitive Verbs

 सकर्मक क्रियापदाच वाक्य   

वाक्य Sentence	कर्ता Subject	कर्म Object	कार्य (हेजांत॑ क्रियापदाला खाले रेखा होडून आहे) Predicate (the verb in the predicate is underlined)
मी अंबा खातों	मी	अंबा	खातों
तो मझ॑ पैसा वापस देला	तो	मझ॑ पैसा	वापस देला
मी थोड वेळ बसाला जातों	मी	थोड वेळ	बसाला जातों
अनावश्य होऊन तू मझकडे बोल नको	तू	मझकडे	अनावश्य होऊन बोल नोको
रावण सीतादेवीला अपहरण॑ केला	रावण	सीतादेवीला	अपहरण॑ केला
कोणतरीन विचारलतर॑ मी नाही म्हणून सांग	कोणतरीन	मी	नाही म्हणून सांग

Sentences with Intransitive Verbs

 अकर्मक क्रियापदाच वाक्य

वाक्य Sentence	कर्ता Subject	कर्म Object	कार्य (हेजांत॑ क्रियापदाला खाले रेखा होडून आहे) Predicate (the verb in the predicate is underlined)
मी जाऊन-येतों	मी	-	जाऊन-येतों
तिला कळना	ति(ला)	-	कळना
ते कुत्र चावेल॑	(ते) कुत्र	-	चावेल॑
मला कळिवनास्क॑ बाहेर जावुनको	मला (कळिवनास्क॑)	-	बाह्येर जावुनोको
सूर्य अस्तमन॑ झाल॑	सूर्य	-	अस्तमन॑ झाल॑
डांच चावल॑	डांच	-	चावल॑
वेळ मिळताना ये	वेळ मिळताना	-	ये

 

Tense - काळ

Form of a Verb indicating the time of its action, relative to the time the statement is made, is called its Tense. The time of action could be in the past, present or future and the corresponding tenses are called Past Tense, Present Tense and Future Tense. भूतकाळ, वर्तमानकाळ आणी भविष्यकाळ अस क्रियापदाच तीन काळ आहे. पुढे झालते क्रीयाविषयीं सांगाच क्रियापदाला भूतकाळ म्हणतों. सद्या होत असाच क्रियाविषयीं सांगाच क्रियापदाला वर्तमानकाळ म्हणतों. तसच, नंतर होयाच क्रियाविषयीं सांगाच क्रियापदाला भविष्यकाळ म्हणतों.

A verb changes its form in the three tenses depending on the Person, Number and Gender of the Subject as shown below. खाले दाखिवला प्रकार॑ पुरुष, वचन॑ अणी लिंग हे तीघांजोक्त॑ काळाच रूप वेगळ॑-वेगळ॑ अस्ते.

लिंग Gender	पुरुष Person	भूतकाळ Past Tense		वर्तमानकाळ Present Tense		भविष्यकाळ  Future Tense
		एकवचन॑ Singular	बहुवचन॑ Plural	एकवचन॑ Singular	बहुवचन॑ Plural	एकवचन॑ Singular	बहुवचन॑ Plural
पुल्लिंग Masculine	पह्यिल पुरुष First Person	मी वाचलों	अम्ही वाचलों	मी वाचत आहें मी वाचतों	अम्ही वाचत आहों	मी वाचेन मी वाचणार	अम्ही वचणार
	दुसर॑ पुरुष Second Person	तू वाचलास	तुम्ही वाचलांत॑	तू वाचत आहेस तू वाचतोस॑	तुम्ही वाचत आहेंत॑	तू वाचशील॑ तू वाचणार	तुम्ही वाचतील॑ तुम्ही वाचणार
	तिसर॑ पुरुष Third Person	तो वाचला	तेनी वाचले	तो वाचत आहे	तेनी वाचत आहेत॑	तो वाचेल॑ तो वाचणार	तेनी वाचतील॑ तेनी वाचणार
स्त्रीलिंग Feminine	पह्यिल पुरुष First Person	मी वाचलें	अम्ही वाचलों	मी वाचत आहें मी वाचतें	अम्ही वाचत आहों	मी वाचेन मी वाचणार	अम्ही वाचणार
	दुसर॑ पुरुष Second Person	तू वाचलीस	तुम्ही वाचलांत॑	तू वाचत आहेस तू वाचतीस॑	तुम्ही वाचत आहेंत॑	तू वाचशील॑	तुम्ही वाचतील॑
	तिसर॑ पुरुष Third Person	तिन॑ वाचली	तेनी वाचले	तिन॑ वाचेत आहे	तेनी वाचत आहेत॑	तिन॑ वाचेल॑ तिन॑ वाचणार	तेनी वाचतील॑ तेनी वाचणार

Perfect and Imperfect Tenses - पूर्ण अणी अपूर्ण काळ

When the verb assumes an “action-completed form” it is said to exist in a Perfect Tense. A Perfect Tense can exist in a Past Perfect, Present Perfect or a Future Perfect form. Similarly when the verb assumes an “action-incompleted form” it is said to exist in an Imperfect Tense.  An Imperfect Tense also can exist in a Past Imperfect, Present Imperfect or Future Imperfect form. In a sentence the Perfect and Imperfect Tenses assume different forms depending on Gender, Person and Number of the Subject. Examples of these are given in the matrix shown below. 

पूर्ण झालते विषय सांगाच काळाला पूर्णकाळ म्हणतों. पूर्ण-भूतकाळ, पूर्ण-वर्तमानकाळ अणी पूर्ण-भविष्यकाळ अस॑ तीन प्रकारांत॑ हे अस्ते. तसच, पूर्ण झालनाहीते विषय सांगाच काळाला अपूर्णकाळ म्हणतों. हे पणीं अपूर्ण-भूतकाळ, आपूर्ण-वर्तमानकाळ अणी अपूर्ण-भविष्यकाळ अस॑ तीन रूपांत॑ अस्ते. कर्ताच लिंग, पुरुष, वचन॑ हेजाजोक्त॑ वाक्यांत॑ पूर्ण अणी अपूर्णकाळ॑ वेगळ॑-वेगळ॑ रूपांत॑ अस्ते. हेज उदाहरण॑ खाले देलाहे.

काळ॑ Tense	पहिल॑ पुरुष 1st Person			दुसर॑ पुरुष 2nd Person		तिसर॑ पुरुष 3rd Person
		एकवचन॑ Singular	बहुवचन॑ Plural	एकवचन॑ Singular	बहुवचन॑ Plural	एकवचन॑ Singular	बहुवचन॑ Plural
पूर्ण-भूतकाळ Past Perfect	पुल्लिंग Masculine	मी वाचल्होतों I had read	अम्ही वाचल्होतों We  had read	तू वाचल्होतास॑ You had read	तुम्ही वाचल्होतांत You had read	तो वाचल्होता He had read	तेनी वाचल्होते They had read
	स्त्रीलिंग Feminine	मी वाचल्होतें I had read	अम्ही वाचल्होतों We had read	तू वाचल्होतीस॑ You had read	तुम्ही वाचल्होतांत॑ You  had read	तिन॑ वाचल्होती She had read	तेनी वाचल्होते They had read
	नपुंसक लिंग Neuter					उंदीर चावल्होत॑ The rat had bitten	उंदीर चावल्होत॑ The rats had bitten
पूर्ण-वर्तमानकाळ Present Perfect	पुल्लिंग Masculine	मी वाचलों I read	अम्ही वाचलों We read	तू वाचलास You read	तुम्ही  वाचलांत You read	तो वाचला He read	तेनी वाचले They read
	स्त्रीलिंग Feminine	मी वाचलाहें I have read	अम्ही वाचलाहों We have read	तू वाचली आहेस You have read	तुम्ही  वाचलाहेंत॑ You have read	तिन॑ वाचलीहे She has read	तेनी वाचलाहेत॑ They have read
	नपुंसक लिंग Neuter					उंदीर चावल॑ The rat bit	उंदीर चावल॑ The rats bit
पूर्ण-भविष्यकाळ Future Perfect	पुल्लिंग Masculine	तुम्ही येऊन पावाच पुढे मझ॑ जेवणे झालसल॑	तुम्ही येऊन पावाच पुढे अम्च॑ जेवणे झालसल॑	तेनी येऊन पावाच पुढे तुझ॑ जेवणे झालसल॑.	तेनी येऊन पावाच पुढे तुम्च॑ जेवणे झालसल॑	तुम्ही येऊन पावाच पुढे तो जेवणे करूनटाकल-सल॑	तुम्ही येऊन पावाच पुढे तेनी जेवणे करूनटाकलस-तील॑
	स्त्रीलिंग Feminine	तुम्ही येऊन पावाच पुढे मझ॑ जेवणे झालसल॑	तुम्ही येऊन पावाच पुढे अम्च॑ जेवणे झालसल॑	तेनी येऊन पावाच पुढे तुझ॑॑ जेवणे झालसल॑.	तेनी येऊन पावाच पुढे तुम्च॑ जेवणे झालसल॑.	तुम्ही येऊन पावाच पुढे तिन॑ जेवणे करूनटाकल-सल॑	तुम्ही येऊन पावाच पुढे तेनी जेवणे करूनटाकल-सतील॑
	नपुंसक लिंग Neuter					उंदीर चावेल॑ The rat will bite	उंदीर चावेल॑ The rats will bite
अपूर्ण-भूतकाळ Past Imperfect	पुल्लिंग Masculine	मी दिवसोडी वाचत होतों I used to read daily	अम्ही दिवसोडी वाचत होतों We used to read daily	तू दिवसोडी वाचत होतास॑ You used to read daily	तुम्ही दिवसोडी वाचत होतांत॑ You used to read daily	तो दिवसोडी वाचत होता He used to read daily	तेनी दिवसोडी वाचत होते They used to read daily
	स्त्रीलिंग Feminine	मी दिवसोडी वाचत होतें I used to read daily	अम्ही दिवसोडी वाचत होतों We used to read daily	तू दिवसोडी वाचत होतीस॑ You used to read daily	तुम्ही दिवसोडी वाचत होतांत॑ You used to read daily	तिन॑ दिवसोडी वाचत होती She used to read daily	तेनी दिवसोडी वाचत होते They used to read daily
	नपुंसक लिंग Neuter					उंदीर चावत होत॑ The rat was biting	उंदीर चावत होत॑ The rat was biting
आपूर्ण-वर्तमानकाळ Present Imperfect	पुल्लिंग Masculine	मी वाचत आहें I am reading	अम्ही वाचत आहों We are reading	तू वाचत आहेस॑ You are reading	तुम्ही वाचत आहेंत॑ You are reading	तो वाचत आहे He is reading	तेनी वाचत आहेत॑ They are reading
	स्त्रीलिंग Feminine	मी वाचत आहें I am reading	अम्ही वाचत आहों We are reading	तू वाचत आहेस॑ You are reading	तुम्ही वाचत आहेंत॑ You are reading	तिन॑ वाचत आहे She is reading	तेनी वाचत आहेत॑ They are reading
	नपुंसक लिंग Neuter					उंदीर चावत आहे The rat is biting	उंदीर चावत आहे The rat is biting
अपूर्ण-भविष्यकाळ Future Imperfect	पुल्लिंग Masculine	मी वाचत असन॑ I will be reading	अम्ही वाचत अस्तों /असओं We will be reading	तू वाचत असशील॑ You will be reading	तुम्ही वाचत अस्तील॑ You will be reading	तो वाचत असल॑ He will be reading	तेनी वाचत  अस्तील॑ They will be reading
	स्त्रीलिंग Feminine	मी वाचत असन॑ I will be reading	अम्ही वाचत अस्तों /असओं We will be reading	तू वाचत असशील॑ You will be reading	तुम्ही वाचत अस्तील॑ You will be reading	तिन॑ वाचत असल॑ She will be reading	तेनी वाचत  अस्तील॑ They will be reading
	नपुंसक लिंग Neuter					उंदीर चावत असल॑ The rat will be biting	उंदीर चावत असल॑ The rat will be biting

Declensions of Transitive and Intransitive Verbs.
सकर्मक अणी अकर्मक क्रीयापदाच विकार.

Transitive Verbs and Intransitive Verbs change their forms depending on the Gender and Number of the Subject as explained below. लिंग अणी वचनाजोक्त॑ दक्षिणी मराठींत॑ कित्येकदपा  सकर्मक अणी अकर्मक क्रीयापदाच विकार अम्हाला दिसून येत॑.

1) Transitive Verb सकर्मक क्रीयपद

When the Subject’s Gender is either Masculine or Feminine and the Number is Singular, then the Transitive Verb assumes the corresponding “Masculine” or “Feminine” form. But it assumes the same “pluralized” form for both Masculine and Feminine Genders when the Subject’s Number is Plural.

When the Subject’s Gender is Neuter, the Transitive Verb assumes a “Neuter” form for both 

Singular and Plural Numbers of the Subject.

कर्ता पुल्लिंग, स्त्रीलंग अणी एकवचनाच असताना तझजोक्त॑ सकर्मक-क्रीयपद "पुल्लिंग रूप" अणी "स्त्रीलंग रूप" अस॑ वेगळ॑-वेगळ॑ विकारांत असत॑. पण कर्ता पुल्लिंग, स्त्रीलंग अणी बहुवचनाच असताना सकर्मक-क्रीयपद एकच रीतीच "बहुवचन रूप" काढत॑.

एकवचन अणी बहुवचनाच कर्ता नपुंसकलिंगाच असलतर॑ सकर्मक-क्रीयपद एकच सारखल॑ "नपुंसक रूप" काढत॑.

Given below are a few examples of such usages.

Number & Gender of Subject (कर्ताच वचन॑ & लिंग)	Sentence with Transitive Verb (सकर्मक क्रीयपदाच वाक्य)		Remarks
एकवचन, पुल्लिंग		एक पोर इकडे आला
बहुवचन, पुल्लिंग		दहा पोरे इकडे आले
एकवचन, स्त्रील्लिंग		एक पोरी इकडे आली
बहुवचन, स्त्रील्लिंग		दहा पोरी इकडे आले
एकवचन, नपुंसक		एक कुत्र इकडे आल॑
बहुवचन, नपुंसक		दहा कुत्र इकडे आल॑	कुत्र is Neuter Gender. In Singular and Plural it is कुत्र.

2) Intransitive Verb अकर्मक क्रीयापद 

Irrespective of the Subject's Gender and Number the Intransitive Verb assumes "Neuter" form. In this respect there is similarity with the form assumed by Transitive Verbs in sentences where the Subject is of Neuter Gender with either of the Numbers.

पुल्लिंग स्त्रीलिंग अणी नपुंसक अस॑ तीन विधाच लिंगाच कर्ता एकवचांतकी बहुवचनांतकी असलतर॑, अकर्मक-क्रीयापद "नपुंसक रूप" काढत॑.  

Given below are a few examples of such usages.

Number & Gender of Subject (कर्ताच वचन॑ & लिंग)	Sentence with Intransitive Verb (अकर्मक क्रीयापदाच वाक्य)	Remarks
एकवचन, पुल्लिंग	तला जेर आल॑/आहे
बहुवचन, पुल्लिंग	त्यांस जेर आल॑/आहे
एकवचन, स्त्रील्लिंग	पोरीला जेर आल॑/आहे
बहुवचन, स्त्रील्लिंग	पोरींस जेर आल॑/आहे
एकवचन, नपुंसक	मांदराला जेर आल॑/आहे	मांदर॑ is Neuter Gender. In Singular and Plural it is मांदर॑.
बहुवचन, नपुंसक	लोकांस जेर आल॑/आहे