दक्षिणी मराठी व्याकरण॑ - अध्याय IV

Chapter - IV

अध्याय - IV

Adjective - विशेषण॑

A word that describes or modifies a noun or pronoun is called an Adjective. There are three types of adjectives in Dakshini Marathi. They are Qualitative, Quantitative and Demonstrative. एक नाम नाहीतर॑ एक सर्वनामाविषयीं काहीतरीन विवर॑ द्याच गोष्टाला विशेषण॑ अस म्हणतों. दक्षिणी मराठींत॑ गुण-विशेषण॑, संख्या-विशेषण॑, अणी सर्वनामिक-विशेषण॑ अस तीन रीतीच विशेषण॑ आहे.

Qualitative Adjective - गुण-विशेषण॑

Please read the following sentences carefully. खाले दाखिवलते वाक्य श्रद्धांत॑ वाचा.

"अंबट अंबा चावून खालतर॑ दांताला तंटा होईल॑"

"तो वेडाला घरांत॑ सोडनोको"

In the first sentence the word अंबट describes a quality of the noun "अंबा". Likewise, in the second sentence the word "वेडा" qualifies or describes the pronoun "तो". पह्यलच॑ वाक्यांत॑ "अंबट", अंबाच एक गुणाविषीन अम्हाला विवर॑ सांगत॑. तसच, दुसरे वाक्यांत॑ "तो" हे सर्वनामाला, "वेडा"  विशेषण करते.                 

Words like "अंबट", "वेडा" etc. when used to indicate a quality or specialty of a noun or a pronoun are called  Qualitative Adjectives. A few more examples of the same are give below.  "अंबट", "वेडा" असल॑ गोष्ट एक नामाविषयीं नाहीतर॑ एक सर्वनामाविषयीं काहीतरीन प्रत्येक गुण॑ सांगताना तसल॑ गोष्टांला अम्ही गुण-विशेषण॑ अस म्हणतों. हेज अण्खीन कित्येक उदाहरण॑ खाले देलाहे.

English	दक्षिणी मराठी	गुण-विशेषणाच गोष्ट॑
He is a big boy	तो एक मोट्ठ॑ पोर आहे	मोट्ठ॑
My elder brother phoned me up from Chennai yesterday	काल॑ मझ॑ वडील भाऊ मला चेन्नैतून फोण केले	वडील
Of the two brothers though Rama is cleverer, Krishna is braver	ते दोघे भाऊडांत॑ रामा षाणा असलतरीन, क्रिष्णा तज पक्षा धैर्यशाली आहे	षाणा धैर्यशाली
He is a lazy fellow. He won’t get up before seven o’clock in the morning	तो एक शुद्ध शोंबेरी. पाष्टे सात घंटेच पुढे उठनाच उठना	शोंबेरी
I don’t like mangoes which are too sweet	उदंड गुळ्चीटाच अंबा मला अवडना	गुळ्चीट
He is a wealthy man. But as a policy he does not want to help anyone financially	एक पैसावंत॑ मनुष झाल॑तरीन, कोणालीं पैसाच सहाय करना म्हणून तेनी निश्चय केलाहेत॑	पैसावंत॑
In my new employment I get one and a half times more salary compared to what I was getting in my old employment	मझ॑ नव॑ कामांत॑ (उद्योगांत॑), मला जुन॑ कामांत॑ कित्ती मिळत होतकी तज पक्षा दीड गुणा अधीक धर्मा मिळते	नव॑ जुन॑ अधीक
That doctor is very avaricious. When I was suffering just from a stomach pain he gave me four types of medicines and grabbed money for it correspondingly	ते डोक्टर विपरीत पैसा उप्पडतो. मी नुस्त॑ पोट सूळांत॑ अवस्था भोगत अस्ताना चार विधाच ओखद देऊन तजजोक्त॑ पैसा उप्पडला	विपरीत नुस्त॑

Quantitative Adjective - संख्या-विशेषण॑

Please read the following sentences carefully. खाले दाखिवलते वाक्य श्रद्धांत॑ वाचा.

"थोड वेळा पसून मी इकडेच बसलोहें"

"अम्ही दोघे बहीणीं गुंजा तोडाला गेलों"

In the first sentence the word  "थोड" quantifies the noun "वेळ". Likewise, in the second sentence the word "दोघे" quantifies the pronoun "अम्ही". पहिलेच वाक्यांत॑ "थोड" वेळाच विशेषण करत॑. दुसरे वाक्यांत॑ "अम्ही" हे सर्वनामाला, "दोघे"  विशेषण करत॑.                  

Words like "थोड", "दोघे" etc. when used for indicating a certain quantity of a noun or a pronoun are called  Quanititative Adjectives. A few more examples of the same are give below. "थोड", "दोघे" असल॑ गोष्ट एक नामाविषयीं नाहीतर॑ एक सर्वनामाविषयीं ते कित्ती आहे म्हणून सांगाला प्रयोग केलतर॑, तसल॑ गोष्टांला अम्ही संख्या-विशेषण॑ अस म्हणतों. हेज अण्खीन कित्येक उदाहरण॑ खाले देलाहे.

English	दक्षिणी मराठी	संख्या-विशेषणाच गोष्ट॑
Of the two brothers, though Rama is cleverer, Krishna is braver	ते दोघे भाऊडांत॑, रामा षाणा असलतरीन, क्रिष्णा तज पक्षा धैर्यशाली आहे	दोघे
Our flat is on the right side in the sixth floor of "Ram Nivas"	"राम निवासांत॑" अम्च घर सहावां माडींत॑ उजव पटीसांत॑  आहे	सहावां
In my new employment I get one and a half times more salary compared to what I was getting in my old employment	मझ॑ नव॑ कामांत॑ (उद्योगांत॑), मला जुन॑ कामांत॑ कित्ती मिळत होतकी तज पक्षा दीड गुणा अधीक दर्मा मिळत॑	दीड गुणा
That doctor is very avaricious. When I was suffering just from a stomach pain he gave me four types of medicines and grabbed money for it correspondingly	ते डोक्टर विपरीत पैसा उप्पडतो. मी नुस्त॑ पोट सूळांत॑ अवस्था भोगत अस्ताना चार विधाच ओखद देऊन तजजोक्त॑ पैसा उप्पडला	चार

Demonstrative Adjectives - सर्वनामिक-विशेषण॑

Please read the following sentences carefully. खाले दाखिवलते वाक्य श्रद्धांत॑ वाचा.

"मझ॑ घर एकडून उदंड दूर नाही"

"हे पुस्तक वचूनटाकून तला समच परतून देम॑ म्हणून तो सांगीटला"

The word "मझ॑" is a pronoun. But in the first sentence, it acts as an adjective as it qualifies the noun "घर". Likewise, in the second sentence the word "हे", though a pronoun, acts as an adjective for the noun "पुस्तक".

"मझ॑", हे एक सर्वनाम आहे. पण, पहिलेच वाक्यांत॑ हे एक नामाच, म्हण्जे घराच, विशेषणास्क॑ प्रयोग होत आहे. तसच, "हे"  एक सर्वनाम झालतरीन,  दुसर॑ वाक्यांत॑ तज प्रयोग "पुस्तक" हे नामाच विशेषणास्क आहे.

Words like "मझ॑", "हे" etc. which normally are pronouns, when used as adjectives are called Demonstrative  Adjectives. A few more examples of the same are give below. "मझ॑", "हे" असल॑ सर्वनाम एक नामाच विशेषणास्क प्रयोग झालतर॑, तसल॑ गोष्टांला अम्ही सर्वनामिक-विशेषण॑, अस॑ म्हणतों. हेज अण्खीन कित्येक उदाहरण॑ खाले देलाहे.

English	दक्षिणी मराठी	सर्वनामिक-विशेषणाच गोष्ट॑
My son is working in America	मझ॑ लोंक अमेरिकांत॑ उद्योगांत आहे	मझ॑
I heard that story long back	ते खाणी मी पुढेच ऐकलोंहें	ते
I heard that your son is coming  back from America. Is that true ?	तुम्च लोंक अमेरीकांतून येतो म्हणून मी ऐकलोंकी, ते खrर॑ का ?	तुम्च
By mistake someone has left behind his keys in this room	कोणकी त्यंच किलसात चुकून हे खोलींत॑ सोडूनटाकून गेलाहेत॑	त्यंच
In whose vehicle have you decided to come ?	कोणाच बंडींत याला तुम्ही योचना केलांत॑ ?	कोणाच
I don't know what cock-and-bull story he is planning to utter this time	हे दपा तो काय लबाड बडिवाला जातोकी, मला कळ्ना	काय

Nominative, Verbal and Indeclinitive Adjectives

नाम-विशेषण॑, धातु-विशेषण॑ and अव्यय-विशेषण॑

In Dakshini Marathi, adjectives are also formed from nouns (नाम), verb-roots (धातु) and indeclinables (अव्यय).  These are called Nominative, Verbal and Indiclinitive Adjectives. The following are the examples of these. दक्षिणी मरठींत॑, नाम॑, धातू, अणी अव्यय हेज आधारांतून पणीं विशेषण॑ अस्ते. हेला नाम-विशेषण॑, धातु-विशेषण॑ अणी अव्यय-विशेषण॑ अस म्हणतों. हेज उदाहरण॑ खाले देलाहे.

नाम-विशेषण॑		धातु-विशेषण॑		अव्यय-विशेषण॑
नाम	नाम-विशेषण॑	धातु	धातु-विशेषण॑	अव्यय	अव्यय-विशेषण॑
बुद्धी	बुद्धिवंत॑	पी	पीखोर	वर	वरच॑
बळ॑	बळवंत॑	भांड	भांडखोर	खाल॑	खालच॑
राष्ट्र	राष्ट्रीय	रड	रडक॑/रडका	बाह्येर	बाह्येरच॑
देश	देशस्थ	वाढ	वाढलते	मागे	मागेच॑
तेल	तेलकट	पड	पडलते	समोर	समोरच॑
गुण	गुणवंत॑	खा	खालते
भाग्य	भाग्यशाली	कर	करलते/केलते
		विसर	विसरलते
		चाव	चावलते
		पा(ह)*	पाह्यलते

* the ह is almost never uttered in DM.

Declensions of Adjectives - विशेषणांच विकार॑

In Dakshini Marathi, sometimes the adjectives exhibit declensions depending on the gender and number of the corresponding noun. Generally this is found in adjectives ending with "aa". The following examples illustrate this. लिंग अणी वचनाजोक्त॑ दक्षिणी मराठींत॑ कित्येकदपा विशेषणांच विकार अम्हाला दिसून येत॑. साधारण होऊन कोण्त-कोण्त विशेषण॑ "आ" शब्दांत॑ संपतेकी, तला असलते विकार॑ अस्ते. हेज उदाहरण॑ खाले देलाहे.

Masculine		Feminine		Neuter
Singular	Plural	Singular	Plural	Singular	Plural
थोरळा पोर	थोरळे पोरे
किंबडा दाद्ग्या	किंबडे दाद्ग्ये
षाणा लेंकरू	षाणे लेंकरे
		थोरळी पोरी	थोरळी पोरे
		किवडी बायको	किवडी बायका
				गुळचीट अंबा	गुळचीट अंबे
				कुजक॑ केळ॑	कुजक॑ केळे
				वेगळ॑ पुस्तक॑	वेगळ॑ पुस्तक॑
				थोर झाड	थोर झाड